Báo Mỹ hé lộ nhà cung cấp vũ khí hàng đầu cho Ukraine

Người được gọi là Serhiy Pashinsky, một cựu nghị sĩ từng có nhiều năm phụ trách chi tiêu quân sự. Khi điện thoại đổ chuông, ông Pashinsky đang sống trong cảnh bị gạt ra ngoài lề tại Ukraine, sau lời hứa chống tham nhũng của Tổng thống Volodymyr Zelensky.

"Thử ra đường hỏi xem Pashinsky có phải tội phạm hay không", ông Zelensky nói trên truyền hình vào năm 2019. "Tôi đảm bảo với bạn rằng 100 người thì cả 100 sẽ nói ông ấy là tội phạm".

Tuy nhiên, ông Pashinsky lại có quan hệ rộng trong ngành kinh doanh vũ khí và có lẽ quan trọng không kém là việc ông ấy biết cả những lối đi tắt. Yếu tố này khiến ông Pashinsky trở thành nguồn cơn tranh cãi khi làm cho chính phủ, nhưng giúp ông trở nên vô giá trong thời chiến.

Ông Pashinsky cuối cùng nhấc máy.

Thế lưỡng nan của Kiev

18 tháng sau, một cuộc điều tra của New York Times cho thấy Ukraine Armored Technology (UAT), doanh nghiệp có liên hệ với ông Pashinsky, đã trở thành nhà cung cấp vũ khí tư nhân lớn nhất ở Ukraine, chuyên mua bán lựu đạn, đạn pháo và tên lửa thông qua mạng lưới trung gian xuyên châu Âu.

Năm 2022, công ty này báo cáo năm kinh doanh tốt nhất từ trước đến nay, với tổng doanh thu hơn 350 triệu USD, tăng so với 2,8 triệu USD vào năm trước xung đột.

Lúc này, ông Pashinsky một lần nữa bị điều tra. Chính phủ Ukraine đang rà soát giá cả của UAT và các mối quan hệ tài chính giữa ông Pashinsky với các quan chức mua sắm và công ty nước ngoài, 2 quan chức thạo tin cho biết.

Pashinsky và mạng lưới vũ khí mà ông xây dựng nêu bật khía cạnh ít được thảo luận trong chiến lược của Ukraine. Để gấp rút có vũ khí cho tiền tuyến, một số chính sách chống tham nhũng đã ít nhất được tạm dừng.

Quan chức tạm thời bỏ các nhà cung cấp từng lừa gạt quân đội ra khỏi danh sách đen. Họ cũng rút lại các quy tắc yêu cầu minh bạch thông tin nhằm phòng chống hành vi trục lợi.

Trước mắt, canh bạc của Ukraine đã có hiệu quả: Quân đội chính phủ đã giữ chân Nga đủ lâu để viện trợ quốc tế tới nơi. Nhưng về lâu dài, các thay đổi tạm thời có thể bám rễ và những người từng bị gạt ra một bên có thể trở lại với tầm ảnh hưởng lớn hơn.

Giới lãnh đạo Ukraine hiểu rủi ro ấy. "Chúng tôi không quá lý tưởng hóa vấn đề này", Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Volodymyr Havrylov trả lời New York Times. Khi xung đột nổ ra, ông nói: "Chúng tôi muốn khối lượng lớn vũ khí và ngay lập tức".

Sự trỗi dậy của những người như ông Pashinsky là một phần lý do khiến Mỹ và Anh mua đạn dược cho Ukraine, thay vì trực tiếp chuyển tiền, theo một quan chức nắm thông tin ngân sách thời chiến của Kiev.

Trả lời New York Times, ông Pashinsky, người đứng đầu hiệp hội doanh nghiệp buôn bán vũ khí của Ukraine, phủ nhận có lợi ích tài chính trong kinh doanh vũ khí, dù quan chức từ 3 cơ quan chính phủ nói ông thường thương lượng thay cho UAT.

Ông Pashinsky cho rằng các vụ bê bối là do chiến dịch tin giả từ nước ngoài, khẳng định các cuộc điều tra đang diễn ra là dựa trên ngộ nhận. Ông cho rằng Tổng thống Zelensky đã có nhận xét sai về mình, đồng thời nhấn mạnh lòng trung thành với Ukraine.

Sự sụp đổ

Năm 2015, một nữ quan chức mua sắm quân sự tên là Nelly Stelmakh đã được mời đến gặp ông Pashinsky - người từng thoáng giữ chức vụ chánh văn phòng tổng thống và khi đó là Chủ tịch Ủy ban An ninh và Quốc phòng của Quốc hội Ukraine.

Vị trí ấy giúp ông Pashinsky có vai trò trung tâm trong giám sát mua sắm vũ khí vào thời điểm Ukraine đang chi mạnh tay để củng cố lực lượng quân sự.

Khi Stelmakh đến văn phòng của ông Pashinsky, cô được dặn hãy mua nhiên liệu từ nhà cung cấp do ông chọn, thay vì nhà thầu đưa ra giá thấp nhất. Stelmakh đã rất ngạc nhiên.

"Khi tôi trả lời rằng sẽ làm việc theo luật, tôi bắt đầu gặp vấn đề", Stelmakh nói. Cô kể ông Pashinsky đã cho các điều tra viên chính phủ thẩm vấn mình.

Chính phủ Ukraine sau đó vẫn mua nhiên liệu từ các nhà cung cấp do ông Pashinsky đề xuất.

Về việc này, ông Pashinsky cho New York Times xem công văn chính phủ, thể hiện các nhà cung cấp do ông chọn tính phí thấp hơn những nhà cung cấp trước. Dù vậy, ông không trả lời liệu các nhà cung cấp khác có ra giá còn thấp hơn hay không.

Rốt cuộc, việc mua nhiên liệu nhất thời gây tranh cãi nhưng cũng không đi đến đâu, tương tự các tranh cãi khác về ông Pashinsky.

Khi tổ chức Minh bạch Quốc tế nghiên cứu hệ thống mua sắm vũ khí của Ukraine cho một báo cáo năm 2015, điều tra viên cho rằng mâu thuẫn lợi ích của ông Pashinsky - vừa là nhân vật lớn trong ngành vũ khí, vừa là Chủ tịch ủy ban quốc hội giám sát giao dịch vũ khí - là trở ngại cho việc thanh lọc tham nhũng, theo một người làm trong cuộc điều tra đó.

Năm 2019, cùng năm ông Zelensky nhậm chức với lời hứa xử lý nghiêm túc nạn tham nhũng, cử tri cũng đã loại ông Pashinsky khỏi quốc hội.

Cơ quan chống tham nhũng của Ukraine sau đó bắt đầu điều tra ông Pashinsky với cáo buộc lạm dụng chức vụ, theo hồ sơ tòa án do công ty dữ liệu YouControl của Ukraine cung cấp.

Trên Facebook, ông Pashinsky viết rằng điều tra viên đột kích nhà ông lúc 7h ngày 24/2/2020. Quân đội Ukraine ngừng trao các hợp đồng kinh doanh quan trọng cho UAT, trong khi điều tra viên chống tham nhũng đột kích vào văn phòng công ty này, tịch thu tài liệu và một ổ cứng.

Ít lâu sau khi tổng thống mới lên nắm quyền, ông Pashinsky bị bắt do liên quan tới một sự cố giao thông. Ông Pashinsky đã bước ra khỏi xe bắn chỉ thiên rồi bị tài xế kia dùng chai đập vào đầu. Khi đó, ông nói mình buộc phải bắn vào chân đối phương.

Thẩm phán ra lệnh tạm thời quản thúc ông Pashinsky. Vụ án ấy vẫn đang chờ giải quyết.

Thời đại Pashinsky dường như đã kết thúc.

Trở lại

Khi Nga đóng lượng lớn quân cạnh biên giới Ukraine vào tháng 1/2022, quân đội của Kiev đang thiếu vũ khí. Trong 18 tháng trước đó, Ukraine chưa thực hiện đợt giao dịch mua bán vũ khí lớn nào.

Dường như cuộc đại tu chính sách của ông Zelensky đã làm cho hoạt động mua sắm trở nên minh bạch hơn, nhưng cũng kém hiệu quả hơn. Hệ thống cũ biến mất, nhưng chưa ai có thể tìm ra hệ thống mới.

Lúc này, ông Pashinsky nói với các đầu mối trong quân đội rằng nếu được yêu cầu, ông có thể cung cấp vũ khí, các quan chức chính phủ cho biết.

Đó cũng là lúc điện thoại của ông Pashinsky đổ chuông và ông được mời tham dự cuộc họp với các quan chức quốc phòng, theo 4 người nắm tin về cuộc họp.

Các chuyến hàng lớn của NATO vẫn chưa xuất hiện, trong khi và Ukraine rất cần đạn dược quy cách thời Liên Xô. Nhà cung cấp quan trọng nhất, Bulgaria, từ chối bán trực tiếp cho Ukraine vì e ngại Nga.

Điều đó khiến ông Pashinsky là người đặc biệt có giá trị, do UAT có đầu mối ở Bulgaria, theo các quan chức.

Vì Bulgaria không bán đạn dược trực tiếp cho Ukraine, UAT thỏa thuận với một trung gian người Ba Lan. Người này đã xoay sở được giấy tờ liệt kê Ba Lan là bên mua hàng cuối cùng thay vì Ukraine, theo các tài liệu về thỏa thuận.

Các tài liệu cho thấy vũ khí được chuyển từ các nhà sản xuất Bulgaria cho ông Stanislavov, sau đó đến người trung gian Ba Lan rồi đến UAT, cuối cùng là quân đội Ukraine. Hồ sơ vận chuyển cho một trong các thỏa thuận trên cho thấy một hãng hàng không Ukraine đã chuyển hơn 120 tấn tên lửa, lựu đạn và đạn pháo từ Bulgaria đến Ba Lan để giao cho Ukraine.

Ông Stanislavov thừa nhận rằng giá cả tăng lên qua mỗi khâu, chẳng hạn như người trung gian ở Ba Lan sẽ nhận được hoa hồng. "Nó có một số lợi nhuận thặng dư", ông Stanislavov nói. "Tất nhiên rồi. Bởi vì đó là một công ty."

Ông Kowalczyk, người trung gian, cho biết công ty mình chỉ thu được khoản lợi nhuận nhỏ từ những giao dịch như vậy.

Việc tăng giá này có thể mang lại lợi ích cho UAT, vì nó tính tiền quân đội Ukraine dựa trên giá mua của công ty này.

Công tố viên Ukraine đang điều tra mạng lưới này, cũng như câu hỏi liệu ông Pashinsky có nhận lại quả từ người trung gian Ba Lan hay không, theo một quan chức thạo tin. Ông Pashinsky nói biết người này nhưng không có quan hệ tài chính.

Cuộc đua tìm vũ khí

Vài tuần sau khi xung đột bắt đầu, UAT đã nhận được các hợp đồng chính phủ trị giá hàng chục triệu USD mua đạn súng cối, tên lửa, rocket và lựu đạn. Chỉ riêng trong tháng 3/2022, các tài liệu cho thấy Ukraine đã đồng ý trả cho công ty này hơn 100 triệu USD.

Một cuộc kiểm toán của Bộ Quốc phòng Ukraine cho thấy trong phần lớn thời gian của năm 2022, UAT có thể cung cấp vũ khí một cách đáng tin cậy hơn so với các công ty thuộc sở hữu nhà nước.

Một số quan chức Ukraine đổ lỗi cho UAT đẩy giá bằng cách đối đầu với các công ty nhà nước trong quá trình mua vũ khí. Nhưng New York Times cho rằng đó không hoàn toàn là lỗi của ông Pashinsky.

Đầu xung đột, Ukraine lẽ ra có thể giữ nguyên các quy tắc đảm bảo minh bạch và để chính phủ thực hiện việc mua sắm. Thay vào đó, các quan chức quyết định tận dụng càng nhiều nhà môi giới vũ khí càng tốt và loại bỏ một số quy tắc tiết lộ thông tin, nhằm loại bỏ rào cản và tăng nguồn lực tìm kiếm.

Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Havrylov cho biết hàng nghìn nhà môi giới đã xuất hiện. Nhưng ít người có mối quan hệ rộng như ông Pashinsky. Chỉ 10-15% có thể tìm thấy loại đạn dược họ đã hứa, ông Havrylov nói, và chỉ khoảng một nửa trong số đó có thể giao hàng.

Ông Pashinsky đã có thể giao được quân nhu và khí tài thiết yếu sớm hơn các đồng minh của Ukraine, ông Havrylov nói. Vị Thứ trưởng khẳng định những người đã giao được vũ khí trong tình thế cấp bách đó không nên bị xem xét lại vào lúc này.