Khi các cặp vợ chồng được quyết định số con
Theo Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số vừa được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua tại phiên họp chiều 3/6 và có hiệu lực ngay, kể từ nay, mỗi cặp vợ chồng, cá nhân được quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh con phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng trên cơ sở bình đẳng. Trước đó, Bộ Chính trị cũng đã quyết định không xử lý kỷ luật trường hợp sinh con thứ ba trở lên.
Sự chuyển động về chính sách dân số diễn ra trong bối cảnh mức sinh của Việt Nam đang nằm trong nhóm 5 nước có mức sinh thấp nhất Đông Nam Á. Đáng lo ngại là mức sinh có xu hướng giảm nhanh trong những năm gần đây, từ mức 2,1 con/phụ nữ ổn định trong giai đoạn 1999-2022 xuống còn 1,96 năm 2023 và 1,91 năm 2024 - mức thấp nhất trong lịch sử - bất chấp năm Thìn được cho là năm thuận lợi để sinh con theo quan niệm phương Đông.
Có thể nói việc cho phép các cặp vợ chồng tự quyết định số con đã tháo gỡ nút thắt “không dám đẻ” với nhiều đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức.
Trẻ sơ sinh được chăm sóc tại Bệnh viện Từ Dũ, TPHCM (Ảnh: Hoàng Lê).
Ngoài ra, cũng phải kể đến tâm lý “chưa dám đẻ” và “ngại đẻ” ở một bộ phận người trẻ hiện nay, đặc biệt tại các thành phố lớn, nơi tập trung cơ hội nghề nghiệp nhưng cũng là môi trường cạnh tranh gay gắt về công việc. Gánh nặng cơm áo gạo tiền, nhất là áp lực nhà cửa thường trực, tạo nên rào cản vô hình khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ lo ngại về khả năng chăm sóc con cái sau này.
Nhận thấy vấn đề này, cơ quan quản lý đang có nhiều động thái chính sách đáng chú ý, đơn cử tại dự thảo Luật Dân số, Bộ Y tế đề xuất cho phép phụ nữ sinh đủ hai con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và tỉnh, thành có mức sinh thấp được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội.
Đối với số đông người Việt, việc lập gia đình và sinh con thường gắn với nhu cầu mua nhà dựng cửa. Sở hữu một căn nhà hàm chứa nhiều ý nghĩa: đó là tài sản chung của một cặp vợ chồng, là thành quả đầu tiên trong quá trình phấn đấu của một người trẻ và là biểu hiện của “an cư”, ổn định cuộc sống.
Tuy nhiên với giá nhà luôn neo ở mức cao và không ngừng tăng theo thời gian, mua nhà là một bài toán khó với đa số vợ chồng trẻ. Hầu hết người mua đều phải vay nợ, và kể cả trường hợp được ngân hàng duyệt cho vay thì vấn đề trả lãi suất cho các khoản vay thương mại cũng rất nặng nề. Từ đó phát sinh mối lo toan và rào cản tâm lý trong quyết định có thêm con, khi mà nguồn tài chính tự nuôi sống bản thân và trả nợ đã hạn hẹp. Chính bởi vậy, nếu được Nhà nước hỗ trợ, gia tăng cơ hội tiếp cận nhà ở thì rào cản vừa nêu sẽ được tháo gỡ phần nào.
Nhìn chung, đề xuất của Bộ Y tế là nhân văn và cần thiết, phù hợp với xu hướng quốc tế. Nhiều quốc gia có tỷ lệ sinh thấp hoặc suy giảm mạnh cũng có chính sách khuyến khích người dân kết hôn và sinh con. Chẳng hạn, Hàn Quốc tăng gấp 3 lần ngân sách cho các chương trình khuyến sinh, đồng thời trợ cấp tài chính lớn cho các gia đình sinh con. Tại Hungary, phụ nữ sinh từ 4 con trở lên được miễn thuế thu nhập cá nhân suốt đời.
Trung Quốc - một trong những quốc gia đông dân nhất thế giới - sau 5 năm áp dụng chính sách 2 con và hơn 3 thập kỷ thực hiện chính sách 1 con thì từ năm 2021 đã cho phép các cặp vợ chồng có 3 con. Trong nỗ lực thúc đẩy tỷ lệ sinh, vào hồi đầu tháng 3, Trung Quốc công bố trợ cấp chăm sóc trẻ em và giáo dục mầm non miễn phí.
Còn tại Nhật Bản, chính phủ cung cấp khoản thanh toán một lần trị giá 500.000 yen cho mỗi lần sinh con, tăng từ mức 420.000 yen từ tháng 4/2023. Ngoài ra, Chính phủ Nhật Bản đang xem xét chi trả toàn bộ chi phí sinh con theo hệ thống bảo hiểm y tế công cộng từ năm tài khóa 2026.
Theo tính toán của Bộ Y tế, nếu mức sinh cứ giảm với tốc độ như hiện nay mà không có biện pháp can thiệp thì đến 2054-2059, dân số Việt Nam sẽ tăng trưởng âm và giảm ngày càng nhanh. Dự báo, với kịch bản mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039 Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số bắt đầu tăng trưởng âm.
Chính vì vậy, các chính sách khuyến sinh là cần thiết. Ví như tại TPHCM hỗ trợ phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi với mức 3 triệu đồng. Phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc diện hộ nghèo, cận nghèo, bảo trợ xã hội hoặc sống tại xã đảo cũng được thành phố hỗ trợ tầm soát trước sinh và sơ sinh với tổng mức hỗ trợ 2 triệu đồng, gồm 600.000 đồng cho tầm soát trước sinh, 400.000 đồng cho tầm soát sơ sinh và 1 triệu đồng hỗ trợ trực tiếp.
Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận thực tế “mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh”, việc sinh đẻ tùy vào điều kiện (sức khỏe, tài chính, thời gian) của từng gia đình. Việc các cặp vợ chồng chưa sinh con không chỉ do chi phí nhà ở mà còn liên quan nhiều yếu tố. Sinh ra một đứa trẻ khỏe mạnh và phát triển tốt cần nhiều điều kiện, từ sức khỏe của người cha người mẹ đến thời gian chăm sóc, chi phí chăm sóc, nơi gửi trẻ, chi phí gửi trẻ, chi phí học tập…
Bộ Chính trị mới đây đã quyết định thực hiện miễn toàn bộ học phí cho học sinh từ mầm non đến hết trung học phổ thông công lập trên phạm vi cả nước; hướng tới miễn viện phí toàn dân… Đây đều là những chủ trương mang đến sự phấn khởi với các tầng lớp nhân dân. Điều quan trọng là cùng với các chủ trương lớn này thì những chính sách cụ thể khác cũng nhanh chóng đi vào cuộc sống, nhanh chóng phát huy hiệu quả. Cụ thể như đề xuất của Bộ Y tế nêu trên về vấn đề nhà ở xã hội, rất cần được làm rõ về tiêu chí (đối tượng có mức thu nhập tối đa bao nhiêu), mức hỗ trợ, hình thức hỗ trợ (tiền mặt hay giảm giá, hay hỗ trợ lãi suất vay ngân hàng) và xác định nguồn ngân sách đến từ đâu… để tăng tính khả thi và không bị lạm dụng sai mục đích.
Ngoài ra, để đi đến quyết định sinh con, người phụ nữ còn cần một sự cam kết về công việc, về quyền lợi của sản phụ sau kỳ nghỉ thai sản tại các tổ chức, doanh nghiệp giữa làn sóng cắt giảm nhân sự hiện tại. Hay gần hơn là sự chăm sóc với sản phụ và tinh thần chia sẻ trách nhiệm của người đàn ông trong gia đình v.v…
“Cần cả một ngôi làng để nuôi dạy một đứa trẻ” (ngạn ngữ châu Phi). Sinh con là lựa chọn của các cặp vợ chồng, nhưng để tương lai của những đứa trẻ được đảm bảo và nâng cao chất lượng dân số, ngoài sự ủng hộ, động viên của Nhà nước còn cần sự chung tay toàn diện của cả cộng đồng và xã hội.
Tác giả: Bích Diệp tốt nghiệp chuyên ngành Kinh tế Đối ngoại trường Đại học Ngoại thương; là phóng viên báo Dân Trí từ năm 2012. Chị chuyên đưa tin về kinh tế, hoạt động doanh nghiệp, thị trường chứng khoán…, và gắn bó với mục Blog - Tâm điểm từ năm 2016.
Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!
