"Ba chân kiềng" phát triển bền vững

Diễn đàn ESG Việt Nam lần thứ nhất do Báo Dân trí tổ chức với chủ đề "Chiến lược phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới" dự kiến sẽ diễn ra vào ngày 23/4 tại Hà Nội.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và yêu cầu, áp lực ngày càng lớn về phát triển bền vững, khuôn khổ ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) đã trở thành một công cụ quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp và nền tảng phát triển của các cộng đồng. Chính vì thế, tôi thấy rằng Diễn đàn ESG Việt Nam lần thứ nhất là một hoạt động có ý nghĩa đặc biệt và đúng thời điểm.

Nói về phát triển bền vững, cả ba yếu tố "S" (xã hội), môi trường (E) và quản trị (G) đều quan trọng như nhau, nhưng có một thực tế là ở nhiều nơi, yếu tố S thường bị xem nhẹ so với E và G. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt ở các nước đang phát triển, có xu hướng tập trung vào lợi ích kinh tế ngắn hạn hơn là đầu tư vào các khía cạnh xã hội.

Trước hết, áp lực tài chính là một rào cản đáng kể. Việc triển khai các chương trình xã hội như cải thiện điều kiện làm việc, hỗ trợ giáo dục hay chăm sóc sức khỏe đòi hỏi nguồn vốn lớn, điều mà các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) - vốn chiếm tới 96% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, thường không đủ khả năng chi trả. Đối với những doanh nghiệp này, ưu tiên sinh tồn trên thị trường thường vượt lên trên trách nhiệm xã hội.

Thứ hai, hiệu quả của các sáng kiến xã hội khó đo lường một cách cụ thể. Nếu như các chỉ số môi trường (lượng khí thải carbon) hay quản trị (mức độ minh bạch tài chính) có thể được định lượng rõ ràng, thì tác động của các chương trình xã hội - chẳng hạn như tỷ lệ giữ chân nhân viên hay cải thiện năng suất lao động - lại đòi hỏi thời gian dài để đánh giá.

Một ví dụ được đề cập trên báo Dân trí ngày 30/10/2024, cho thấy Công ty VBI đã sử dụng ba tiêu chí (tỷ lệ giữ chân, thu hút nhân tài và năng suất) để đo lường đầu tư vào nhân sự, nhưng việc chứng minh giá trị dài hạn vẫn là một thách thức lớn.

Ngoài ra, sự thiếu hụt các tiêu chuẩn chung và chính sách hỗ trợ rõ ràng cũng góp phần làm giảm sự chú trọng vào yếu tố "S".

Báo cáo mới của Nomura - một tập đoàn của Nhật Bản, chỉ ra: dữ liệu công khai về khía cạnh xã hội ít hơn và khó hiểu hơn so với môi trường và quản trị, dẫn đến sự quan tâm hạn chế từ các nhà đầu tư và nhà phân tích. Đồng thời, trong bối cảnh nguồn lực khan hiếm, các doanh nghiệp thường phải đối mặt với bài toán cân bằng giữa chi phí lao động và điều kiện làm việc, khiến việc thực hiện các cam kết xã hội trở nên phức tạp hơn.

Ở chiều ngược lại với xu hướng nêu trên, nhiều ý kiến cho rằng yếu tố xã hội nên được ưu tiên hàng đầu ở các nước đang phát triển, xuất phát từ thực trạng cấp bách của các vấn đề như xóa đói giảm nghèo, cải thiện y tế và giáo dục. Quản trị được xem là ưu tiên thứ hai để giải quyết các vấn đề như phòng, chống tham nhũng và nâng cao chất lượng thể chế, trong khi môi trường chỉ cần chú trọng khi các nhu cầu cơ bản đã được đáp ứng. Tuy nhiên, cách tiếp cận này có những hạn chế đáng kể.

Trước hết, quản trị đóng vai trò như nền tảng không thể thiếu cho sự phát triển bền vững. Một nghiên cứu của các nhà khoa học Đức về các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) đã chỉ ra rằng các yếu tố như minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của cộng đồng là điều kiện tiên quyết để triển khai hiệu quả các chính sách xã hội và môi trường. Nếu không có một hệ thống quản trị mạnh mẽ, các khoản đầu tư vào xã hội dễ bị thất thoát hoặc không đạt được mục tiêu đề ra. Việc quản trị tốt có tác động trực tiếp đến chất lượng môi trường ở các nước đang phát triển, đồng thời hỗ trợ các chương trình xã hội hoạt động hiệu quả hơn.

Tiếp theo, yếu tố môi trường không thể bị xem nhẹ, bởi nó có ảnh hưởng trực tiếp và tức thời đến đời sống xã hội. Báo cáo năm 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) chỉ rõ biến đổi khí hậu đang làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đói và bất bình đẳng ở các nước đang phát triển thông qua mất an ninh lương thực, thiếu nước sạch và các vấn đề sức khỏe cộng đồng. Ví dụ, ô nhiễm không khí và lũ lụt tại nhiều khu vực ở Đông Nam Á không chỉ là thách thức môi trường mà còn là gánh nặng xã hội, làm giảm năng suất lao động và chất lượng cuộc sống. Điều này cho thấy việc đặt "E" ở vị trí cuối cùng trong thứ tự ưu tiên là không khả thi.

Cuối cùng, mối quan hệ tương hỗ giữa E, S và G là không thể phủ nhận. Nếu chỉ tập trung vào xã hội mà bỏ qua môi trường, các nước đang phát triển có nguy cơ đối mặt với suy thoái tài nguyên và bất ổn kinh tế trong tương lai. Ngược lại, nếu quản trị yếu kém, cả các sáng kiến xã hội và môi trường đều không thể đạt được hiệu quả tối ưu.

Cân bằng: giải pháp cho sự bền vững

Đã sinh sống và làm việc tại Nhật Bản một thời gian, tôi cho rằng Nhật Bản là một minh chứng rõ ràng cho nỗ lực cân bằng giữa E, S và G trong phát triển bền vững. Chính phủ nước này thúc đẩy các chính sách quản trị minh bạch như Luật Doanh nghiệp 2005, đồng thời đầu tư mạnh vào xã hội qua hệ thống giáo dục và y tế toàn diện, với tỷ lệ biết chữ gần 100% và tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới.

Về môi trường, Nhật Bản dẫn đầu trong việc giảm khí thải carbon thông qua hệ thống giao thông công cộng phát triển, đồng thời triển khai hệ thống tái chế rác thải tiên tiến với tỷ lệ tái sử dụng lên tới 80% tại các đô thị lớn. Những nỗ lực này cho thấy sự tập trung mạnh mẽ vào yếu tố môi trường song song với các khía cạnh khác.

Thay vì áp dụng một thứ tự ưu tiên cố định (ví dụ như S > G > E), các nước đang phát triển cần hướng tới một cách tiếp cận cân bằng, trong đó E, S và G được xem xét đồng đều và hỗ trợ lẫn nhau. Cách tiếp cận này mang lại lợi ích rõ rệt trong cả ngắn hạn và dài hạn.

Thực tế tại Việt Nam đang cho thấy những dấu hiệu tích cực theo hướng này. Diễn đàn ESG lần thứ nhất, dự kiến diễn ra vào tháng 4 tới, sẽ là một trong những minh chứng về việc các doanh nghiệp và cộng đồng đã và đang nhận thức được tầm quan trọng của việc kết hợp đầu tư vào nhân lực với quản trị nội bộ minh bạch và trách nhiệm môi trường.

Những doanh nghiệp tiên phong trong việc tích hợp cả ba yếu tố này không chỉ nâng cao uy tín mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!