Một lần sử dụng thuốc lá điện tử “cho biết” cũng dễ gây nghiện

Tại Anh, ước tính có khoảng 4,5 triệu người trưởng thành hút thuốc lá điện tử. Con số này tiếp tục tăng và phản ánh tốc độ lan rộng của loại thiết bị được xem là giải pháp thay thế thuốc lá truyền thống. 

Nhiều người coi thuốc lá điện tử như một lựa chọn thời thượng. Thiết bị điện tử tạo ra một dạng hơi nước trông giống khói thuốc nhưng có mùi hương tùy thuộc vào tinh dầu. Các sản phẩm dùng một lần cũng xuất hiện ngày càng nhiều và được ưa chuộng vì tiện lợi. 

Dù thay đổi hình thức, bản chất của hành vi hít hơi có chứa nicotine vẫn không khác nhiều so với thuốc lá thông thường.

Cơ chế gây nghiện 

Thuốc lá điện tử có khả năng gây nghiện rất cao. Yếu tố trung tâm nằm ở nicotine. Phần lớn tinh dầu đang lưu hành đều chứa nicotine và người dùng thường không kiểm soát được lượng họ hít vào mỗi ngày. 

Với thiết bị dùng một lần, lượng nicotine thậm chí còn được nạp sẵn và dễ tiêu thụ hết trong thời gian ngắn.

Khi hút thuốc lá điện tử, nicotine nhanh chóng được hấp thụ vào máu, dẫn đến sự gia tăng dopamine, một chất hóa học tạo cảm giác dễ chịu trong não. 

Đây chính là phản ứng khiến người dùng tìm đến hơi tiếp theo. Chu kỳ thèm muốn và giải tỏa diễn ra liên tục. Cơ chế này tương tự thuốc lá truyền thống và khiến việc từ bỏ trở nên rất khó.

Thời gian hình thành cơn nghiện 

Tốc độ nghiện phụ thuộc vào cơ địa và tần suất sử dụng. Nhiều người có thể phụ thuộc chỉ sau vài ngày. 

Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh từng cảnh báo rằng thói quen dùng thuốc lá điện tử dù ở mức thỉnh thoảng trong vài ngày cũng đủ để hình thành sự phụ thuộc. 

Nicotine gắn kết với các thụ thể trong não rất nhanh. Mỗi hơi tạo ra một vòng lặp mới giữa cảm giác thèm và cảm giác dễ chịu. Càng lặp lại nhiều, não càng ghi nhớ và hình thành hành vi tự động.

Lượng nicotine trong thuốc lá điện tử biến động khá lớn giữa từng loại thiết bị và từng loại tinh dầu. 

Một số sản phẩm có hàm lượng tương đương với thuốc lá truyền thống (khoảng 12mg), trong khi một số khác thấp hơn hoặc không chứa nicotine. 

Nồng độ nicotine trong thuốc lá điện tử thường được đo bằng mg/mL hoặc theo %. Ví dụ, một loại thuốc lá điện tử 2mg/mL chứa 2mg nicotine trên 1mL chất lỏng. Nghe có vẻ không nhiều nhưng lượng người dùng tiêu thụ mỗi ngày có thể khiến tổng lượng nicotine tăng lên đáng kể. 

Nhiều loại thuốc lá điện tử dạng pod (ví dụ: JUUL) sử dụng muối nicotine, cho phép nồng độ nicotine cao hơn và cảm giác êm dịu hơn ở cổ họng. Đây là nguyên nhân khiến các thiết bị dạng pod trở thành sản phẩm gây nghiện mạnh.

Dấu hiệu của sự phụ thuộc

Một số biểu hiện cho thấy người dùng đã phụ thuộc vào thuốc lá điện tử. Họ cảm thấy thèm nicotine hoặc khó chịu khi không có thiết bị bên cạnh. Họ hút ngay khi thức dậy buổi sáng hoặc sử dụng liên tục trong ngày. Nhiều người cố gắng giảm nhưng không thành công. Một số tiếp tục hút ngay cả khi điều đó bất tiện hoặc bị cấm trong không gian họ đang có mặt.

Triệu chứng cai nicotine cũng dễ quan sát. Người dùng có thể lo âu, bồn chồn, đau đầu hoặc khó tập trung khi không được hít. Đây là những dấu hiệu kinh điển của một dạng phụ thuộc hóa chất.

Nhóm có nguy cơ cao nhất là trẻ em và thanh thiếu niên. Não bộ ở lứa tuổi này đang phát triển và nhạy hơn với tác động của nicotine. 

Một khi đã hình thành chu kỳ thèm muốn, khả năng từ bỏ trở nên rất thấp. Người từng hút thuốc lá truyền thống cũng dễ chuyển sang thiết bị điện tử vì cho rằng đây là lựa chọn ít hại hơn. Những người chịu căng thẳng hoặc lo âu cũng dễ tìm đến thiết bị điện tử để giải tỏa cảm xúc.

Ảnh hưởng xã hội góp phần làm tăng tốc quá trình này. Một khảo sát của Tổ chức Hành động vì Hút thuốc và Sức khỏe (ASH) tại Anh cho thấy hơn 20% trẻ em 11-17 tuổi đã thử thuốc lá điện tử. Mức tăng này được ghi nhận rõ rệt từ năm 2020. 

Trong số các em từng thử, cứ 5 em lại có 1 em cho biết lý do là bạn bè hoặc người thân cũng sử dụng. Việc tiếp xúc thường xuyên tạo cảm giác thuốc lá điện tử là hành vi bình thường và dễ thử.

Phụ thuộc vào thuốc lá điện tử không hề nhẹ. Nó có thể gây ra nhiều khó khăn trong học tập, công việc và đời sống. Mức độ nicotine trong hơi điện tử có thể cao hơn người dùng tưởng. Việc sử dụng liên tục khiến não quen với nồng độ cao và đòi hỏi nhiều hơn theo thời gian. Đây là con đường dễ dẫn đến nghiện nặng.

Việc hạn chế và tiến tới từ bỏ thuốc lá điện tử là bước cần thiết để giảm nguy cơ tổn thương lâu dài cho não bộ và hệ hô hấp, đặc biệt ở người trẻ. Khi hiểu rõ cơ chế gây nghiện và cách nicotine tác động lên não, người dùng có thể đưa ra lựa chọn phù hợp hơn cho sức khỏe của chính mình.