Cách tầm soát đái tháo đường giản tiện?

Tòa soạn xin giới thiệu một cách tầm soát đái tháo đường giản tiện đang được khuyến khích sử dụng hiện nay.

Đái tháo đường, tiểu đường, là một bệnh lý tăng đường máu mãn tính gây ra do thiếu hóc môn insuline hoặc insuline hoạt động không hiệu quả vì bị tình trạng đề kháng insulin.

Bệnh thường diễn tiến qua ba giai đoạn: Bình thường →Kháng insulin→ Tiền đái tháo đường → Đái tháo đường thật sự.

Các tiêu chí chẩn đoán

Tuy có tên gọi là đái tháo đường: đái tháo (tiểu nhiều), đường (nước tiểu có đường glucose), nhưng các tiêu chuẩn chính để chẩn đoán lại là các xét nghiệm máu.

Hiện nay, nhiều nước lấy tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới WHO để chẩn đoán đái tháo đường, Theo đó, chúng ta có thể dựa vào 1 trong 4 tiêu chuẩn sau đây:

* Đái tháo đường

(1).HbA1c ≥ 6,5%.

(2). Đường máu đói Go ≥ 7.0 mmol/ L ( ≥ 126 mg/dL).

Đường máu đói Go đo khi đã nhịn không ăn ít nhất 8 giờ.

(3). Đường máu 2 giờ trong nghiệm pháp dung nạp glucose G2 ≥ 11,1 mmol/L ( ≥ 200 mg/dL).

Nghiệm pháp dung nạp glucose phải được thực hiện theo đúng mô hình của Tổ chức Y tế Thế giới WHO, sử dụng 75 gam glucose.

(4). Đường máu bất kỳ ≥ 11,1 mmol/L ( ≥200 mg/dL)

Trên bệnh có triệu chứng của đái tháo đường cổ điển.

* Tiền (sắp) đái tháo đường

(1) HbA1c từ 5,7 đến 6,4 %

(2) Rối loạn glucose lúc đói, RLGMĐ ( impaired fasting glucose, IFG), với Đường máu đói Go từ 5,6 – 6,9 mmol/L (100 – 125 mg/dL) và

(3) Rối loạn dung nạp glucose, RLDNG (impaired glucose tolerance, IGT), Đường máu 2 giờ trong nghiệm pháp dung nạp glucose G2 đo trong mức từ 7,8 – 11 mmol/L (140 – 199 mg/dL).

HbA1c là gì, xét nghiệm được thực hiện ra sao?

Trong hồng cầu của máu có chứa các phân tử hồng cầu tố hemoglobin ký hiệu là Hb. Ở người Hb chủ yếu là loại HbA1. Khi máu đi lên phổi, các phân tử hông cầu tố Hb này sẽ gắn với oxy tạo thành máu “đỏ” theo dòng máu đến cung cấp cho mô cơ thể.

Một lượng nhỏ HbA1 này được gắn với phân tử glucose ở gốc N cuối chuỗi protein globin, hiện tượng glycate hóa, sẽ tạo ra Hb glycated ký hiệu là HbA1c.

Nồng độ glucose trong máu càng cao thì tỷ lệ HbA1c càng lớn, người đái tháo đường nặng thì tỷ lệ HbA1c càng cao.

Xét nghiệm HbA1c là tỷ lệ % của HbA1c so với tổng lượng HbA1 trong máu, ví dụ HbA1c là 5% có nghĩa là trong 100 phân tử HbA1 có 5 phân tử HbA1c. Ưu điểm lớn nhất của xét nghiệm này là có thể lấy máu xét nghiệm bất cứ lúc nào vì không thay đổi theo bữa ăn.

Vì hồng cầu có đời sống khoảng 100 ngày nên HbA1c cũng thay đổi chậm, trên lâm sàng chỉ xét nghiệm HbA1c một lần trong 2-3 tháng mới có giá trị theo dõi.

Cách tầm soát đái tháo đường giản tiện hiện nay

Trước đây xét nghiệm HbA1c được đánh giá là một trong những xét nghiệm tốt nhất để theo dõi hiệu quả kiểm soát đường huyết của thuốc điều trị trong suốt 2-3 tháng.

Vào những năm đầu của thế kỷ 20 này, nhiều nghiên cứu dài hơi, đa trung tâm cho thấy có thể dùng xét nghiệm HbA1c để tầm soát bệnh cho cộng đồng. Từ năm 2008, Tổ chức Y tế Thế giới WHO chấp nhận cho dùng xét nghiệm HBA1c đại trà để chẩn đoán

Tóm lại, vì việc lấy máu khi đói, ít nhất là 8 giờ sau bữa ăn sau cùng, thường được thực hiện buổi sáng trước khi ăn điểm tâm có thể gây khó khăn cho những người làm ca đêm phải ăn khuya, người ở xa phòng xét nghiệm, người già hay lú lẫn.. chúng ta nên chọn xét nghiệm định lượng HbA1c hay đo đường máu bất kỳ ở mọi thời điểm.

TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội Nội Tiết Việt Nam