“Trông theo mây trắng thẫn thờ mắt xanh...” (*)

Ngã rẽ của số phận

GS.VS Vũ Tuyên Hoàng được nhiều thế hệ người Việt Nam biết đến không chỉ như một người “anh hùng” của nông dân mà còn như một họa sĩ tài hoa và một nhà thơ tinh tế, lịch lãm, hệt như phong cách của cha ông, nhà phê bình văn học Vũ Ngọc Phan, và người mẹ yêu quý, nhà thơ Hằng Phương.

Có một câu chuyện kể trong gia đình về ông rằng hồi ông còn nhỏ, các bạn của cha, mẹ ông như nhà văn Nguyễn Tuân, Tô Hoài, nhà thơ Xuân Diệu, Huy Cận, hoạ sĩ Nguyễn Văn Ty, Nguyễn Sỹ Ngọc... đến chơi, người thì tiên đoán: “Cậu sau này sẽ trở thành nhà văn”, người thì tiên đoán: “Cậu sau này sẽ trở thành hoạ sĩ”.

Theo lệ thường, hẳn là cậu bé Vũ Tuyên Hoàng sẽ tiếp bước con đường nghệ thuật của cha mẹ. Nhưng số phận với những ngả rẽ lạ kỳ đã đưa cậu đến con đường nông học với một niềm đam mê cũng gần như niềm đam mê thiên bẩm với nghệ thuật.

Những năm kháng chiến chống Pháp, theo cha mẹ sơ tán về huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá, qua những tháng ngày vỡ đất, cày cấy cùng cha mẹ ở đây, cậu bé Hoàng đặc biệt thích tìm hiểu về các giống cây. Và mới chỉ 10 tuổi, cậu đã cày cấy như một nông dân thực sự, tự phụ trách một vườn rau cải. Ước mơ tuổi thơ của cậu bé Hoàng trải dài trên những cánh đồng vàng mênh mông...

15 tuổi, tốt nghiệp phổ thông, là một học sinh xuất sắc nên cậu được được Nhà nước cử đi học ngành sinh học tại Đại học Nông nghiệp Quảng Châu (Trung Quốc).

 

Người anh hùng của nhà nông

Sau khi học ở Trung Quốc về, ông công tác tại Đại học Nông nghiệp I Hà Nội, khi tuổi mới ngoài hai mươi. Giáo sư Lương Đình Của khi ấy thường nhận xét về cậu nhân viên của mình rằng: “Nó vẫn trẻ con lắm”.

Đề tài khoa học đầu tiên của ông là “Đưa lúa mùa vào trồng vụ Chiêm” đã gặp nhiều sóng gió. Một tháng 29 ngày lội ruộng cấy lúa, rét cắt da cắt thịt cũng mặc, đề tài đó của ông đã thành công, ông đã cho ra được các giống lúa nổi tiếng như Đông Xuân 1, Đông Xuân 2, Đông Xuân 3, cho năng suất cao hơn rất nhiều so với các giống lúa cũ.

Năm 1969, sang Liên Xô làm nghiên cứu sinh, đến năm 1973 ông bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ với đề tài hai hệ thống gene cực mới trên quan điểm sinh học phân tử theo một lối nghiên cứu mà trên thế giới chưa ai làm bao giờ. Cũng thời gian ấy, ông còn làm thêm một đề tài khác là “phóng xạ đối với cây lúa”. Cả 2 đề tài đều được chấm điểm xuất sắc và gây tiếng vang lớn trong giới khoa học Liên Xô lúc bấy giờ.

Năm 1977, ông bảo vệ tiến sĩ và trở về Việt Nam. Với các đề tài nghiên cứu rất đa dạng, riêng về cây lúa, Giáo sư Vũ Tuyên Hoàng và các cộng sự ở Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm đã nghiên cứu và triển khai các giống lúa thâm canh, lúa chịu hạn, lúa chịu ngập úng, lúa có hàm lượng protein cao. Ông cũng là người đầu tiên trên thế giới nghiên cứu loại khoai tây trồng bằng hạt, rồi khoai lang có hàm lượng tinh bột cao... Nghiên cứu ra giống táo má hồng đẩy lùi giống táo Thái Lan.

Các công trình khoa học kỹ thuật của ông trải rộng trên nhiều đề tài, lĩnh vực trong sinh học - nông nghiệp, từ nghiên cứu di truyền sinh học phân tử đến gây tạo giống, từ các giống cây lương thực thực phẩm đến các giống cây rau quả, từ các giống lúa thâm canh cao sản đến các giống lúa gạo chất lượng cao, giàu protein, từ các giống chịu hạn đến các giống chịu úng … thậm chí ngoài giống cây trồng ông còn có công trình lai tạo giống vịt mới. Công trình nào cũng đầy sáng tạo và mang lại hiệu quả kinh tế.

Với những đóng góp vào thành tựu của nền nông nghiệp Việt Nam, năm 1988, ông đã được phong danh hiệu Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô (cũ); năm 1991 được phong Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học Liên bang Nga; năm 2003 được phong Viện sĩ Viện Hàn lâm KH thế giới đang phát triển.

GS. VS Vũ Tuyên Hoàng đã được nhận Huân chương Lao động hạng Nhất; Huân chương Độc lập hạng Nhì; Giải thưởng Hồ Chí Minh về KHCN; Giải thưởng Lúa thế giới lần thứ nhất cùng nhiều giải thưởng, huân, huy chương, bằng danh dự của Nhà nước, các tổ chức quốc tế trao tặng...

Mai Minh

(*) - Thơ của nữ sĩ Hằng Phương, thân mẫu của GS.VS Vũ Tuyên Hoàng.