"Tỷ lệ hưởng bảo hiểm xã hội của Việt Nam cao nhất thế giới"

Cần thiết nâng tuổi nghỉ hưu

Theo Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, dự kiến đến năm 2031 chênh lệch thu - chi quỹ hưu trí bắt đầu âm 35.962 tỷ đồng; quỹ bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) dự báo đến năm 2020 chênh lệch thu chi hơn 668 tỷ đồng; còn quỹ bảo hiểm y tế (BHYT) đến cuối năm 2019 quỹ dự phòng sẽ hết và âm 144 tỷ đồng.

Trao đổi tại buổi tọa đàm về quản lý quỹ BHXH diễn ra mới đây, ông Doãn Mậu Diệp, Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) cho biết, việc quỹ hưu trí đến một thời điểm nào đó sẽ mất cân đối đã được nhiều cơ quan Việt Nam và cả Tổ chức Lao động Quốc tế, Ngân hàng Thế giới (WB) dự báo. Cụ thể là vào năm 1931 hoặc có thể chậm hơn một chút nếu chúng ta sửa đổi chính sách.

Theo phân tích của ông Diệp, thứ nhất là do quan hệ đóng - hưởng. Tỷ lệ hưởng của Việt Nam gần như cao nhất thế giới (75%). Thứ hai là tỷ lệ tích lũy gần như cao nhất thế giới; ví dụ như nam giới tham gia BHXH 20 năm thì mức tối thiểu là 45% cứ tăng thêm mỗi năm đóng BHXH được cộng thêm 2% khi mà các nước xung quanh chỉ 1% hoặc hơn 1%.

Thứ ba, đóng vào quỹ bảo hiểm hưu trí thì 22% tiền lương cả doanh nghiệp và người lao động. 30 năm tham gia BHXH mỗi năm đóng 22% thì đóng 66 tháng lương vào đó, khi về hưu họ hưởng 75%. Tức là nếu không có lãi suất đóng thì chỉ đủ cho 88 tháng hưởng lương hưu, cộng tất cả lãi suất đầu tư thì có thể trả tối đa là 120 tháng (tương đương 10 năm sau khi về hưu).

Lãnh đạo Bộ LĐTB&XH tính toán: Một người về hưu tuổi 60 với tuổi thọ bình quân hiện nay là 73 thì người nào 60 tuổi trung bình sống thêm 19 năm. Phần đóng BHXH chỉ đủ trả cho 10 năm, 9 năm còn lại là quỹ BHXH phải chi trả, âm hay không là ở chỗ này. Ở đây, mất cân đối chủ yếu là ở quan hệ đóng - hưởng, các tham số khi tính toán.

Cho nên, theo ông Doãn Mậu Diệp, một trong những giải pháp để giải quyết là nâng tuổi nghỉ hưu. Ví dụ, tham gia vào quỹ BHXH thêm 2 năm thì phần đó ít nhất cũng trả được trong 2 năm sắp tới cộng với 2 năm không hưởng hưu trí là 4 năm. Nhưng hiện nay, mất cân đối khoảng 9 năm nên cho dù có nâng tuổi nghỉ hưu lên thêm 2 hoặc 3 năm thì cũng chỉ giải quyết được một phần của câu chuyện mất cân đối.

Vì thế, vị Thứ trưởng cho rằng, cần phải có nhiều giải pháp khác như giảm thiểu tình trạng trốn đóng, nợ đóng; nỗ lực tăng lợi tức đầu tư để quỹ có thể bảo tồn và phát triển được; sử dụng hiệu quả chi phí quản lý theo hướng tiết giảm, ứng dụng công nghệ thông tin để minh bạch, để cập nhật tất cả tình hình.

Đây là bài toán không chỉ có mỗi Việt Nam mà ở tất cả các nước trên thế giới đều gặp phải. Hiện nay, các nước hầu hết đều nâng tuổi nghỉ hưu lên 67 tuổi. Thậm chí, nước Pháp còn cho phép người dân tham gia BHTN trong thời gian học đại học. Nâng tuổi nghỉ hưu chỉ là một trong những giải pháp để giảm sự mất cân đối.

Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện

Về vấn đề này, ông Phạm Lương Sơn - Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết, hiện cơ quan này đang tiến hành những giải pháp kể cả trước mắt, ngắn hạn và lâu dài.

Tron đó, BHXH Việt Nam đang nỗ lực để phát triển các đối tượng tham gia vào các chính sách này, kể cả chính sách BHXH, BHTN, BHYT. Mỗi năm, cố gắng đưa thêm khoảng 1 triệu người lao động tham gia BHXH bắt buộc và cùng với đó thì có cơ chế để tham gia BHXH tự nguyện.

"Chúng tôi cũng đang kiến nghị với Chính phủ để trình Quốc hội điều chỉnh một số chính sách liên quan tới BHXH tự nguyện để cho chính sách đó hấp dẫn hơn với người dân để tham gia với số lượng đông hơn", ông Sơn cho hay.

Về dài hạn, BHXH Việt Nam đang dự báo khả năng cân đối quỹ trong dài hạn và đề xuất những giải pháp để làm sao quỹ ổn định về mặt lâu dài. Cụ thể, để ổn định lâu dài thì chỉ có 3 giải pháp là tăng mức đóng, giảm mức hưởng không thì phải kéo dài thời gian tham gia chính sách này.

Theo ông Sơn, tăng mức đóng có thể nói rất khó khăn vì tỉ lệ tuyệt đối đang là khá cao và tỷ lệ hưởng cũng là cao nhất thế giới. Còn việc giảm quyền lợi thì đây là một công việc hết sức không nên làm. Vì thế, phải nghĩ tới một lộ trình thích hợp để kéo dài thời gian đóng thông qua việc tăng tuổi nghỉ hưu một cách hợp lý.

Về phía cơ quan tổ chức thực hiện, BHXH Việt Nam đang xúc tiến quá trình dự báo đó để trình với Bộ LĐTB&XH, trình Chính phủ, trình Quốc hội để có những giải pháp để ổn định quỹ.

Theo ông Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các Vấn đề xã hội của Quốc hội, một yếu tố hết sức quan trọng mà cơ quan Chính phủ, cơ quan thực thi là BHXH Việt Nam cần hết sức chuẩn bị điều kiện, đó là, 1/1/2018 sẽ có 2 nhóm đối tượng rất quan trọng được bổ sung mở rộng tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện.

Đối tượng thứ nhất là những người hợp đồng lao động từ đủ 1 tháng đến dưới 3 tháng, thuộc diện đối tượng BHXH (hiện nay có khoảng 3 triệu người), bản chất là trong quan hệ lao động nhưng không đóng. Đối tượng thứ hai là 8 triệu người làm công ăn lương nhưng không tham gia - đối tượng này có thể mở rộng được.

Từ 1/1/2018 cũng sẽ mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện nhưng có sự hỗ trợ của Nhà nước. Nhà nước sẽ hỗ trợ 30% trong tổng số đóng 22% cho những hộ lao động là hộ nghèo, 20% cho cận nghèo và 10% cho nhóm đối tượng khác. Đây chính là cách để có thể mở rộng đối tượng, góp phần bảo đảm bền vững của chính sách BHXH.

Bích Diệp