Trong danh sách doanh nghiệp niêm yết có vốn hóa tỷ USD tại thời điểm kết thúc tháng 11 do Sở Giao dịch Chứng khoán TPHCM (HSX) công bố, lần đầu có đến 3 doanh nghiệp trong ngành chứng khoán góp mặt gồm SSI, VNDirect, Bản Việt (VCSC). Tháng 11 cũng chứng kiến đỉnh lịch sử mới của VN-Index được thiết lập với cột mốc mới 1.500 điểm cùng phiên giao dịch với kỷ lục thanh khoản vượt 2 tỷ USD.

Thời của các công ty chứng khoán đã tới là nhận định ông Trương Hiền Phương, Giám đốc cấp cao của Công ty Chứng khoán KIS Việt Nam. Ông dẫn chứng giá trị giao dịch chứng khoán mỗi phiên từ mức bình quân 4.000-5.000 tỷ đồng trước đây, hiện tại đã vượt 30.000 tỷ đồng. 

Lượng tài khoản mở mới của nhà đầu tư cá nhân vượt mốc 100.000 mỗi tháng, kéo theo tăng trưởng vượt bậc về doanh thu phí môi giới, cho vay ký quỹ (margin) của các công ty chứng khoán. Trong bối cảnh thị trường chung thuận lợi, các doanh nghiệp cũng sốt sắng phát hành thêm cổ phiếu, trái phiếu để huy động vốn. Những hoạt động này cũng sử dụng dịch vụ của công ty chứng khoán.

Hiện tượng chưa từng có

"Doanh thu phí môi giới của các công ty cũng tăng tương ứng theo giá trị giao dịch. Lãi cho vay margin cũng tăng nhanh theo, giúp các công ty tăng biên lợi nhuận. Nhiều công ty chứng khoán đang căng nguồn, đã cho vay margin kịch kim và giờ đang khát vốn", ông Phương chia sẻ với Dân trí. 

Ông dẫn chứng thời gian vừa qua, nhiều công ty chứng khoán lớn đang nhanh chóng tìm cách tăng vốn. Thậm chí, có những doanh nghiệp hai lần tăng vốn trong một năm. Đây là điều chưa từng xảy trên thị trường. Không chỉ những đơn vị lớn, nhiều công ty chứng khoán quy mô nhỏ hơn cũng đang chạy đua để tăng vốn. 

Song song với những đợt tăng vốn lớn dồn dập, lợi nhuận của ngành chứng khoán cũng bùng nổ trong hai năm qua. Nhiều doanh nghiệp ghi nhận tăng trưởng lợi nhuận tăng bằng lần, sớm vượt kế hoạch cả năm. Lợi nhuận sau thuế của SSI trong 9 tháng đầu năm tăng 94% so với cùng kỳ 2020. Mức tăng trưởng của VNDirect, VCSC, HSC cũng lần lượt đạt 246%, 146%, 135%. 

Trong bối cảnh đó, cổ phiếu của nhóm 4 công ty chứng khoán lớn nhất thị trường cũng tăng từ 90% đến 300% từ đầu năm đến nay. Định giá cổ phiếu của ngành chứng khoán cao hơn hẳn thị trường khi P/B (hệ số giá trên giá trị sổ sách) của cổ phiếu SSI, VNDirect, VCSC, HSC trên dưới 4 lần. Còn P/E (hệ số giá trên lợi nhuận mỗi cổ phần) của cổ phiếu VNDirect, VCSC, HSC đạt gần 20 lần, riêng SSI lên tới gần 30 lần. 

Theo ông Phương, P/E và P/B của cổ phiếu chứng khoán cao hơn mặt bằng chung nhưng nhiều nhà đầu tư vẫn chấp nhận mua vì tiềm năng tăng trưởng của nhóm ngành này. Ông cho rằng khi thị trường sẽ còn tiếp tục diễn biến tích cực ít nhất đến năm 2022 với nhiều yếu tố thuận lợi như dịch Covid-19 dần được đẩy lùi khi tỷ lệ bao phủ vaccine lớn, nền kinh tế phục hồi với các gói hỗ trợ lớn trong năm tới, nhà đầu tư quen thuộc với chứng khoán hơn sau thời gian giãn cách. 

"Nếu thị trường tiếp tục tăng trưởng, nhà đầu tư tham gia nhiều hơn nữa, các công ty chứng khoán sẽ còn tiếp tục hưởng lợi, ít nhất trong năm 2022", ông Phương dự báo.

Đằng sau cuộc đua thị phần

Trong bối cảnh thị trường thăng hoa, các công ty chứng khoán cùng tăng tốc, cuộc đua "nóng" nhất có lẽ là những con số thị phần. Suốt một thời gian dài, SSI dường như không có đối thủ trên bảng xếp hạng thị phần môi giới cổ phiếu.

Vào quý IV/2020, thị phần môi giới chứng khoán của VPS trên sàn HSX bắt đầu vượt 10%. Ngay sau đó, công ty chứng khoán "đàn em" này chính thức giành lấy ngôi số một về thị phần môi giới trên HSX với thị phần 13,2% vào quý I năm nay. 

Đến cuối quý III vừa qua, thị phần của công ty này đã lên tới 16,5%. Trong khi đó, thị phần môi giới của một số công ty lớn như HSC, VCSC thậm chí còn có xu hướng giảm dần trong một năm qua. 

VPS thu hút cả nhà đầu tư mới lẫn khách hàng của các công ty khác thành công nhờ các chính sách miễn, giảm phí giao dịch thời gian đầu, hạ lãi suất cho vay margin xuống thấp, có thời điểm chỉ 5-6%. Công ty này cũng chấp nhận trả hoa hồng cao so với mặt bằng chung toàn ngành để thu hút đội ngũ môi giới. Tuy nhiên, dù có lượng khách hàng tăng nhanh chóng, công ty này cũng chấp nhận đánh đổi về tỷ suất sinh lời. 

Số liệu trên báo cáo tài chính 9 tháng đầu năm cho thấy dù ghi nhận doanh thu từ hoạt động môi giới chứng khoán lên đến hơn 2.000 tỷ đồng, mức cao nhất trong ngành nhưng VPS cũng phải tiêu tốn đến 1.628 tỷ đồng chi phí cho mảng kinh doanh chính này. 

Như vậy, để có 10 đồng môi giới, công ty này tiêu tốn đến 8 đồng chi phí. Trong khi đó, tỷ lệ chi phí trên doanh thu môi giới chứng khoán ở các công ty có doanh thu môi giới nghìn tỷ khác như SSI, VNDirect, HSC bình quân chỉ dao động trong khoảng 50-60%.

Nếu xét đến tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên tổng doanh thu hoạt động, con số VPS đạt được chưa đến 10%. Trong khi đó, biên lợi nhuận ròng của 4 công ty chứng khoán kỳ cựu lên tới 30-40% dù kém VPS về thị phần môi giới. Nhà đầu tư sử dụng dịch vụ của VPS có thể hài lòng nhưng cổ đông của công ty chứng khoán này thì chắc chắn sẽ phải chạnh lòng khi điểm qua những con số thể hiện tỷ suất sinh lời nói trên.

Việc này, theo giới chuyên gia, không dễ để bền vững. Lãnh đạo một công ty chứng khoán nằm trong top 10 về thị phần môi giới nhìn nhận những chính sách như miễn phí giao dịch có tính chất "mì ăn liền". Theo ông, ai kinh doanh cũng phải kiếm lợi nhuận nên việc miễn, giảm phí sẽ không tồn tại lâu dài dù với bất kỳ công ty nào. 

Tổng Giám đốc VCSC Tô Hải từng chia sẻ với người viết rằng, nếu các công ty chứng khoán đều lấy thị phần để làm tiêu chí chạy đua, bản thân mảng kinh doanh môi giới sẽ không còn mang về lợi nhuận. Chính sách không lấy phí giao dịch, giảm lãi suất không khác gì việc bỏ tiền ra mua thị phần. Ông nhấn mạnh việc chỉ theo đuổi con số thị phần môi giới sẽ rất khốc liệt. Nhiều công ty đổ tiền cho cuộc chơi này vì thị phần là thứ dễ nhìn thấy nhất khi nói đến ngành chứng khoán. 

Con dao hai lưỡi của hoạt động tự doanh: Quán quân thị phần ôm trái đắng 

Ông Trương Hiền Phương cho biết khi nói về công ty chứng khoán, nhiều khách hàng nghĩ ngay đến nghiệp vụ môi giới, nhìn vào thị phần để đánh giá vị trí của công ty trên thị trường. Tuy nhiên, do môi trường cạnh tranh, các công ty chứng khoán không thể đặt mức phí giao dịch cao, lại phải chi hoa hồng cho nhân viên môi giới nên thực tế biên lợi nhuận từ mảng kinh doanh cốt lõi này rất mỏng, không phải là yếu tố đóng góp chính cho lợi nhuận doanh nghiệp. 

Hoạt động cho vay margin có biên lợi nhuận cao hơn mảng môi giới nhưng thực tế các công ty chứng khoán cũng khó tối ưu lợi nhuận khi thị trường chung cạnh tranh gay gắt. Theo ông Tô Hải, lãi suất cho vay margin giữa các công ty chứng khoán lớn gần như tương đương nhau. Tùy thuộc vào tính thời điểm, nếu huy động được vốn với chi phí thấp hơn thông thường, các công ty có thể hạ lãi suất một phần. Nhưng khi đã cho vay hết nguồn vốn giá rẻ, công ty chứng khoán cũng không còn dư địa để cạnh tranh bằng lãi suất. 

Ngoài hai nghiệp vụ chính môi giới và cho vay margin, các công ty chứng khoán còn lại hai mảng kinh doanh gồm tự doanh cổ phiếu và ngân hàng đầu tư (tư vấn niêm yết, IPO, phát hành cổ phiếu). Tuy nhiên, thị trường của hai mảng kinh doanh này không chia phần cho tất cả. 

Giám đốc phân tích của một công ty chứng khoán vốn ngoại tại Việt Nam cho biết với nghiệp vụ ngân hàng đầu tư tại Việt Nam, các công ty chứng khoán nước ngoài rất khó cạnh tranh với những đơn vị trong nước có truyền thống, nhiều kinh nghiệm trong mảng này như VCSC, SSI. Theo ông, các công ty khác gần như không có nhiều cơ hội để chen chân vào mảng kinh doanh ngân hàng đầu tư.

Còn với mảng tự doanh, nhiều công ty chứng khoán nước ngoài lại chọn đứng ngoài cuộc vì nguyên tắc tránh xung đột lợi ích với khách hàng. Trong khi đó, khả năng mua bán cổ phiếu tự doanh giữa các công ty chứng khoán cũng rất khác biệt.

Đơn cử như trong quý III, VCSC kiếm lời gần 300 tỷ đồng từ mảng tự doanh cổ phiếu. VNDirect, HSC cũng thu lợi nhuận trên dưới 200 tỷ đồng từ nghiệp vụ này. Một số công ty có thị phần nhỏ hơn như SHS, con số là 168 tỷ đồng, FPTS 160 tỷ đồng, ACBS 120 tỷ đồng.

Ở chiều ngược lại, dù thị trường chung diễn biến tích cực, không ít công ty chứng khoán phải nuốt trái đắng với nghiệp vụ tự doanh trong quý III. Đơn cử như quán quân thị phần môi giới VPS lỗ nặng hơn 150 tỷ đồng trong mảng tự doanh quý III. Quý II trước đó, hoạt động tự doanh của VPS cũng báo lỗ gần 120 tỷ đồng. Hay các công ty chứng khoán Bảo Minh (BMS), Bảo Việt (BVS) cũng lần lượt lỗ 66 tỷ đồng và 15 tỷ đồng trong quý III vừa qua. 

"Tự doanh cũng giống như con dao hai lưỡi, không phải chắc chắn cứ làm là 100% có lãi. Nếu thị trường tốt, bộ phận tự doanh làm tốt thì có lợi nhuận lớn nhưng ngược lại khi thị trường đi xuống hay người phụ trách tự doanh của công ty đó không đủ giỏi thì công ty cũng có thể phải trả giá", ông Phương nhận xét.