"Thoát Trung": Nhập từ cái tăm..., có lợi ích nhóm không?

Thưa ông, các số liệu trên đã nói lên điều gì? Theo quan điểm của ông, vướng mắc lớn nhất trong việc thoát khỏi phụ thuộc thị trường TQ là gì? 

ĐBQH Trương Trọng Nghĩa: - Điều đầu tiên là phân tích cơ cấu xuất nhập khẩu và có đối sách cho từng mặt hàng hay ngành hàng. Cụ thể, cần xem xét và có đáp án câu trả lời cho những vấn đề sau đây: 

- Đối với thiết bị, linh kiện và nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất hàng xuất khẩu và tiêu dùng của VN: Cần tiếp tục nhập khẩu những gì có lợi cho nền kinh tế VN. Vấn đề là không nên chỉ dựa vào giá rẻ hay do bị mua chuộc mà hạ thấp tiêu chuẩn, hoặc cứ nhập mặc dù trong nước cũng có thể làm được, hoặc giảm chi phí do thông đồng trốn thuế hay buôn lậu.

Rau quả, nông sản cũng phải nhập khẩu từ Trung Quốc

Mặt khác, về lâu dài, bộ ngành liên quan của ta phải nghiên cứu và có chính sách để từng bước sản xuất những hàng hóa ấy để giảm bớt nhập khẩu. Thay thế nhập khẩu hợp lý cũng là một trong những chủ trương cần thiết để xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ.

Vì sao 15 năm qua, VN vẫn phải nhập 80 - 90% sợi, vải, da, phụ liệu khác cho ngành dệt may, da giày xuất khẩu, mà không thể kéo xuống 40-50% hay thấp hơn như Trung Quốc và các nước khác đã làm? Trả lời câu hỏi này thuộc trách nhiệm của nhà nước, nhưng cũng là của các hiệp hội có liên quan. Có tiêu cực hay lợi ích nhóm gì ở đây không?

- Đối với nhập khẩu hàng tiêu dùng: nhập khẩu hàng tiêu dùng mà mình làm được sẽ dẫn đến hậu quả là giúp nước khác cạnh tranh với nước mình trên sân nhà, thậm chí giết chết sản xuất nội địa. Việt Nam đã làm được phích nước từ 40-50 năm trước, vì sao cứ phải nhập phích nước Trung Quốc? Còn nhiều điều tương tự như vậy, thậm chí nhập cả tăm xỉa răng.

Theo quy luật, một nước từ bỏ sản xuất nội địa và thay bằng nhập khẩu vì họ tập trung vào những mặt hàng, ngành hàng có giá trị gia tăng cao hơn và lợi thế so sánh lớn hơn. Ví dụ, họ giảm bớt sản xuất gạo, tập trung sản xuất hàng điện tử để xuất khẩu, từ đó có dư ngoại tệ để có thể nhập khẩu nhiều gạo hơn và cao cấp hơn cho dân họ tiêu dùng. Ta thì nhập khẩu những thứ ta làm tốt hơn Trung Quốc như thực phẩm, rau quả v.v…!

Ngoài ra, phải chấn chỉnh hiện trạng và cơ chế kinh doanh biên mậu, hay xuất nhập tiểu ngạch vì tình hình vừa qua là lợi bất cập hại.

- Xuất khẩu sang TQ: nói chung, phần lớn hàng chế biến của Việt Nam không thể cạnh tranh với hàng cùng loại Trung Quốc về giá cả nên không thể cạnh tranh. Chi phí đầu vào của hàng chế biến Việt Nam quá cao, trong đó có chi phí trung gian quá lớn, một phần do tham nhũng, tiêu cực. Để cạnh tranh được, Việt Nam phải có chính sánh hỗ trợ khôn ngoan, trung hạn và dài hạn, nhưng phải hợp lệ. Điều này, ta chưa làm được và trách nhiệm chủ yếu thuộc nhà nước, nhưng cũng có trách nhiệm của cả doanh nghiệp. 

Tóm lại, yếu kém của sản xuất trong nước, mà một phần trách nhiệm không nhỏ là thuộc về quản lý nhà nước vĩ mô, là nguyên nhân và cũng là khâu chủ yếu cần tháo gỡ. Tất nhiên, nếu doanh nghiệp Việt Nam, nhất là các hiệp hội, không phát huy tinh thần yêu nước, lợi ích cộng đồng, tầm nhìn dài hạn, và chung tay với Chính phủ thì cũng không thể thành công. 

PV:- Xét riêng khía cạnh công nghiệp, dù đã nếm đủ trái đắng từ công nghệ lạc hậu Trung Quốc, việc nhập khẩu thiết bị, công nghệ Trung Quốc vẫn không giảm bớt: lượng ô tô nguyên chiếc nhập khẩu từ Trung Quốc về Việt Nam  trong 9 tháng năm 2014 đã tăng gần 200% so với cùng kỳ, chủ yếu là xe hổ vồ-nguyên nhân làm hỏng đường mà Bộ GTVT đang cố gắng xử lý xe quá tải; xi măng lò đứng bị xóa sổ, xi măng lò quay nhập về nhiều hơn và chủ yếu từ Trung Quốc, công nghệ dệt may, thép...  

Đã có ý kiến lo lắng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn nhập công nghệ "rác" thứ hai từ Trung Quốc, trong bối cảnh Trung Quốc cũng đang loại công nghệ lạc hậu, thoát bẫy thu nhập trung bình. Ông có nhận xét gì về sự lo lắng này không và vì sao?

ĐBQH Trương Trọng Nghĩa: - Trở thành bãi rác công nghệ là điều đau lòng. Trở thành bãi rác cho những sản phẩm làm ra từ công nghệ rác lại càng đau lòng hơn. Đối với những nước như Việt Nam, tình hình này khó tránh. Có hai điều phải làm:

Thứ nhất là phải có quy định pháp lý hợp lý và hợp lệ. Hợp lý là sát hợp và thuận lợi cho thực tiễn sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, không buông lỏng, cũng không cực đoan. Hợp lệ là không được vi phạm các cam kết quốc tế. Do đó, phải rất khéo léo và biết học tập kinh nghiệm các nước trong việc này.

Thứ hai là tổ chức thực hiện tốt các quy định ấy. Cần nhất là tránh nhũng nhiễu, tiêu cực, ăn tiền của bên này hay bên kia rồi cho qua. 

PV:- Cũng ý kiến trên cho rằng, Việt Nam dù đặt quyết tâm vẫn khó thoát khỏi việc nhập công nghệ lạc hậu bởi lẽ: về giá bán, Trung Quốc sẵn sàng bán giá siêu rẻ; về yêu cầu kỹ thuật để vận hành, công nghệ Trung Quốc rất dễ tính, phù hợp với trình độ nhân lực thấp như VN. Nếu đồng tình với quan điểm trên, liệu có thể hiểu, việc "thoát Trung" phải dựa vào nội lực của bản thân nền kinh tế mà điều này đang thiếu ở Việt Nam? 

ĐBQH Trương Trọng Nghĩa: - Tôi không thích khẩu hiệu “thoát Trung”vì dễ gây hiểu lầm là kỳ thị doanh nghiệp và hàng hóa Trung Quốc. Chúng ta chỉ muốn hội nhập tốt để xây dựng nền kinh tế Việt tự chủ, phát triển cao và bền vững.

Như tôi đã nhấn mạnh, là láng giềng của một nền kinh tế mạnh như TQ đem lại nhiều cơ hội, và VN cũng có thế mạnh của mình. Hãy làm cho kinh tế TQ cũng cần VN, nhưng hai bên cần nhau một cách lành mạnh, cùng có lợi. Giao thương với TQ có thể giúp VN phát triển nhanh hơn, mạnh hơn, với điều kiện phải có chính sách đúng, khôn ngoan và sự thống nhất hành động của cả Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp, nhất là không vì lợi ích cá nhân hay cục bộ, “ăn xổi, ở thì”, chụp giật, thậm chí phá nhau. 

PV:- Nhìn tổng thể nền kinh tế, động lực của nền kinh tế là doanh nghiệp vừa và nhỏ đang chết hàng loạt, các DNNN làm ăn thua lỗ liên miên, nông nghiệp là người khổng lồ chân đất sét, chúng ta phải đặt vấn đề việc giảm phụ thuộc thị trường Trung Quốc như thế nào là phù hợp, để quyết tâm đi liền với hành động? Cùng với đó, nền kinh tế Việt Nam cần phải thay đổi điều gì đầu tiên để có thể bắt đầu nghĩ tới việc đứng vững trên đôi chân của mình?

ĐBQH Trương Trọng Nghĩa: - Điều đầu tiên là phải tâp trung chuyển đổi mô hình và phương thức tăng trưởng, khởi đầu bằng việc định hình một chiến lược tái cơ cấu toàn diện, tất nhiên, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, cách thức.

Nói nôm na, phải xác định lại cả hướng đi, thiết kế lại đường ray, đại tu cả đoàn tàu và xây dựng lại lộ trình mới. Ví dụ: tại sao không thể xác định nông nghiệp công nghệ cao, sinh học công nghệ cao, công nghệ thông tin và dịch vụ (dựa vào kinh tế biển và du lịch) là hướng phát triển để có một nước VN giàu mạnh? Đó là chưa kể, không thể đổi mới kinh tế và tạo bước đột phá nếu thiếu những chuyển biến đồng bộ về chính trị, về văn hóa, xã hội, mà hiện nay nhiều quan điểm còn đang “ngập ngừng”, thậm chí trái chiều nhau. 

Tóm lại để đưa nền kinh tế VN vượt lên giai đoạn phát triển mới về chất, cần phải có sự tổng hợp lực của nhiều yếu tố, nhiều lực lượng, mà trước hết là nhân tố lãnh đạo chính trị, đội ngũ doanh nhân, giới khoa học, giáo dục và văn hóa, và các tầng lớp xã hội khác. Nghĩa là yếu tố con người.

Trong đó, nổi lên vai trò dẫn dắt của các nhà lãnh đạo, tức là những người lái tàu. Nếu có được cơ chế chọn lọc được và trọng dụng người tốt và giỏi, có khả năng xử lý thích đáng người sai phạm, thay thế kịp thời người kém cỏi, qua đó hình thành được văn hóa lãnh đạo trọng danh dự, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, đồng thời có chính sách đãi ngộ hợp lý với họ thì VN sẽ thành công. Thành bại phụ thuộc vào điều này. Đó cũng là điều mà nhân dân đang đòi hỏi và kỳ vọng.

PV:- Xin cảm ơn ông!