Tắc liên tục, nhiều nông sản vẫn cố sang Trung Quốc qua tiểu ngạch: Vì sao?

Phát biểu tại buổi họp báo chiều 12/1, ông Đỗ Thắng Hải - Thứ trưởng Bộ Công Thương - cho biết so với những năm gần đây giá trị gia tăng xuất khẩu vẫn chưa được như chúng ta mong đợi.

Cùng với đó, tốc độ đa dạng hóa thị trường ở một số sản phẩm còn chậm như mặt hàng rau quả. Nhiều mặt hàng chưa đáp ứng được các yêu cầu chất lượng của các thị trường. Một số nông sản quá phụ thuộc vào hình thức trao đổi cư dân (tiểu ngạch) tiềm ẩn nguy cơ gây ách tắc kéo dài.

"Chúng ta đã khuyến cáo nhiều lần đối với nông dân, doanh nghiệp không nên có hoạt động tiểu ngạch mà chính ngạch. Nhưng cái gì cũng có nguyên nhân của nó", ông Hải nói.

Thứ trưởng Hải nói rõ hơn, hiện mới chỉ có 9 loại hoa quả được phép đi chính ngạch sang Trung Quốc, còn lại phải xuất khẩu tiểu ngạch. Có những mặt hàng muốn xuất khẩu chính ngạch cũng không được, ông Hải dẫn chứng như mặt hàng thịt lợn. Theo đó Việt Nam vẫn chưa được xuất khẩu chính thức sang Trung Quốc mặt hàng này.

Ông Hải nhắc đến thực tế vừa qua, sản xuất ra thừa sau đó lại phải nhìn vào sự hỗ trợ, tiêu thụ thị trường nội địa, hay vẫn được gọi là "giải cứu". Sự đầu tư của nhiều người trồng vẫn chưa theo kịp, chưa đáp ứng được tiêu chuẩn của các nước. Điều cần tiến tới theo ông Hải để giải quyết đầu ra cho nông sản đó là vấn đề đáp ứng tiêu chuẩn của các thị trường nhập khẩu.

Cũng theo lãnh đạo Bộ Công Thương, chỉ khi nào các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp lớn tham gia hình thành các chuỗi thì sẽ lo được khoản đầu tư. Theo đó, chính các doanh nghiệp này sẽ tìm cách phối hợp với người nông dân tạo ra sản phẩm có đầu ra đạt được tiêu chuẩn ở các thị trường xuất khẩu hướng tới. "Lúc đó mới tiêu thụ bền vững, còn không vẫn sẽ tiếp tục đã và đang như những gì chúng ta chứng kiến thời gian qua", ông Hải nói.

Trao đổi thêm trước câu hỏi của PV Dân trí về vai trò quản lý của Bộ Công Thương đối với tình trạng ùn ứ gây thiệt hại rất lớn vừa qua tại các cửa khẩu, bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết, nguyên nhân chính gây ùn ứ vừa qua là do nước bạn tạm dừng thông quan ở hầu hết các cửa khẩu. Với những cửa khẩu mở thì quy trình giao nhận kiểm soát chặt chẽ để kiểm soát dịch bệnh.

Theo bà Trang, thực tế từ năm 2020 - 2021, tình hình dịch bệnh khó khăn nhưng với sự vào cuộc bộ ngành địa phương thì việc xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc vẫn đạt tăng trưởng tích cực. Nhưng từ khi dịch bệnh Covid-19 bùng phát phía Bắc, Trung Quốc có quan ngại kiểm soát dịch bệnh, kiểm soát chặt chẽ.

Bà Trang cũng chỉ ra những điểm yếu cố hữu như sản xuất chưa bám sát tín hiệu, nhu cầu thị trường nhập khẩu; chất lượng và bao gói chưa được quan tâm đúng mức đáp ứng yêu cầu; việc truy xuất nguồn gốc đáp ứng nhu cầu vẫn còn hạn chế, nên khó xuất khẩu chính ngạch và chủ yếu sử dụng hình thức trao đổi cư dân biên giới.

Về đàm phán, theo bà Trang, đã có đàm phán về thuế nhưng đàm phán quản lý chất lượng còn hạn chế khi chỉ có 9 sản phẩm đáp ứng yêu cầu, việc kiểm dịch chặt chẽ khi 100% sản phẩm trái cây xuất sang Trung Quốc phải kiểm dịch.

"Các bộ ngành và địa phương đã tích cực tháo gỡ và khuyến cáo doanh nghiệp, điều tiết về mặt tiến độ, tháo gỡ cho hàng hóa bị ùn ứ", bà Trang nói. Cũng theo thông tin từ vị này, lãnh đạo Bộ Công Thương cũng tổ chức các đoàn công tác đến tỉnh biên giới; trao đổi với phía bạn để có giải pháp kịp thời, ngay trước mắt.

Đến nay, tình hình nhiều cửa khẩu được thông quan trở lại, chính quyền Quảng Tây cho phép mở cửa khẩu Đông Hưng; mặt hàng thanh long bắt đầu được thông quan qua Lào Cai…

Nói về giải pháp căn cơ, bà Trang cho rằng cần nâng tầm chất lượng sản phẩm trái cây, nông sản, đa dạng hóa thị trường để khai thác tối đa các FTA đã ký kết. Địa phương cần xây dựng kế hoạch kết nối cung cầu, giao thương giữa các bên như ở phía Bắc để tránh ùn tắc; Tiếp tục đàm phán về chất lượng và kiểm dịch để có nhiều loại quả hơn xuất sang Trung Quốc.

Với hoạt động logistics cảng biển, khi xuất khẩu đường bộ khó khăn càng đặt ra vai trò quan trọng để thúc đẩy xuất khẩu đường sắt và đường thủy, tháo gỡ ùn tắc ở các cảng...