Những con số "giật mình" về nợ công qua lời Bộ trưởng Bộ Tài chính

Thay mặt Chính phủ trình bày trước Quốc hội sáng nay (1/11) về kế hoạch tài chính 5 năm; mục tiêu, định hướng huy động, sử dụng vốn vay và quản lý nợ công, Bộ trưởng Bộ Tài chính nhận định "đây là vấn đề khó, mới làm lần đầu" trong điều kiện kinh tế thế giới có nhiều biến động khó lường, giá dầu thô giảm sâu, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hơn, trong nước lại đang triển khai tái cơ cấu toàn diện nền kinh tế.

Theo nhìn nhận của Bộ trưởng Tài chính, "tài chính ngân sách phản ánh thực trạng sức khỏe của nền kinh tế", mặt khác chính sách tài chính cũng góp phần tháo gỡ khó khăn, phát triển sản xuất kinh doanh, thúc đẩy kinh tế và góp phần thúc đẩy công bằng xã hội.

Không dưới hai lần thừa nhận, nhận xét của Quốc hội về "nợ công tăng nhanh, áp lực trả nợ lớn" là hoàn toàn chính xác, ông Dũng cũng thẳng thắn đưa ra những con số phản ánh chính xác về thực tiễn nợ công trong suốt thời gian qua, cũng như trình bày về phương án điều hành thời gian tới. Theo ông, cần có sự đồng thuận về nhận thức trong các đại biểu Quốc hội cũng như dư luận nhân dân về vấn đề này.

Bộ trưởng cho hay, tại thời điểm 2001, nợ công mới chỉ chiếm 36,5% GDP; năm 2005, tỷ lệ này đã lên 40,8% GDP; năm 2010 là 50% GDP và năm 2015 đã là 62,2% GDP.

Về quy mô, năm 2015, tổng nợ công khoảng 2,68 triệu tỷ đồng, gấp 2,3 lần năm 2010, gấp 7,6 lần năm 2005 và gấp 14,8 lần so với năm 2001. Tốc độ tăng nợ công của giai đoạn 2011-2015 là 18,5%/năm, cao gấp 3 lần so với tốc độ tăng trưởng kinh tế.

Trong thực hiện hàng năm, Việt Nam phải áp dụng phương án vay đảo nợ: Năm 2013 phải đảo nợ 47.000 tỷ đồng, chỉ một năm sau đó con số đảo nợ đã tăng lên mức 106.000 tỷ đồng và con số này năm 2015 đã là 125.000 tỷ đồng. Trong năm nay, 2016 dự kiến tiếp tục phải đảo nợ 95.000 tỷ đồng.

Nợ công phình to: Vì sao nên nỗi?

Những số liệu trên đã phản ánh chính xác về nhận định "nợ công tăng nhanh, áp lực trả nợ lớn". Giải trình nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, ông Dũng cho biết, trước hết do tăng trưởng kinh tế không đạt theo kế hoạch.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đặt ra mục tiêu tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2011-2015 là 7%-7,5%, nhưng ngay sau đó, do những nguyên nhân khách quan, đặc biệt là do sự suy thoái của kinh tế thế giới nên tại họp thứ hai Quốc hội khóa XIII diễn ra vào tháng 10/2011 đã quyết định tốc độ tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn này là 6,5%-7%. Tỷ lệ huy động thuế phí vào ngân sách nhà nước ở mức không quá 22%-23%. Đồng thời, giữ nguyên các chỉ tiêu về an sinh xã hội như giảm nghèo, tạo thêm việc làm mới.

Mặt khác, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cũng lưu ý, trong thực hiện, giá trị tuyệt đối của GDP cũng không đạt như dự toán và đây chính là yếu tố quan trọng làm cho tỷ lệ nợ công/GDP tăng.

Năm 2015, theo báo cáo của Chính phủ với Quốc hội, nợ công đã tăng lên 0,9% so với GDP dự toán. Năm 2014 cũng tương tự, do không đạt GDP dự toán là 4,2 triệu tỷ đồng (thực hiện 3,9 triệu tỷ đồng) đã khiến tỷ lệ nợ công tăng từ mức 54,3% GDP lên 58,5% GDP.

Nguyên nhân thứ 3, Bộ trưởng cho biết, hoạt động tái cơ cấu nền kinh tế (đầu tư công, ngân hàng, doanh nghiệp nhà nước, nông nghiệp) không đạt yêu cầu. Trong khi đó, trong 5 năm qua, Chính phủ lại thực hiện rất nhiều chính sách giảm thu để tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp; giá dầu thô giảm; cam kết hội nhập quốc tế khiến thu xuất nhập khẩu cũng giảm theo...

Ông Dũng khẳng định, đã thực hiện đảm bảo chi đúng mức theo tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm đã được Chính phủ trình lên Quốc hội, đặc biệt là chi cho an sinh xã hội, chi giảm nghèo, chi lương trong giai đoạn này (không kể tiền lương) đã tăng đến 18%/năm, cao hơn tốc độ tăng thu và tăng chi. Qua đó, làm cho cơ cấu chi ngân sách nhà nước/GDP tăng rất nhanh, lên tới 67,8% và tăng 8% so với giai đoạn trước. Trong đó, riêng tăng chi cho con người tác động 7/10 của tăng chi thường xuyên.

Thực hiện Nghị quyết của Đại hội Đảng, Nghị quyết Trung ương, Nghị quyết Quốc hội về đầu tư, xây dựng kết cấu hạ tầng đường bộ, xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo..., trong giai đoạn này, Chính phủ trình Quốc hội hàng năm phát hành thêm 225.000 tỷ đồng trái phiếu Chính phủ giai đoạn 2012-2014; giai đoạn 2014-2016 phát hành thêm hơn 170.000 tỷ đồng nữa.

Đồng thời, Chính phủ cũng trình Quốc hội tăng tỷ lệ bội chi ở mức cao để tăng nguồn cho đầu tư phát triển. Riêng giai đoạn 2011-2015, dự toán bội chi là 872.000 tỷ đồng, thực tế thực hiện là hơn 1 triệu tỷ đồng. Do vậy, riêng về nợ công (số tuyệt đối) tăng lên 1,2 triệu tỷ đồng. "Nói nợ công tăng nhanh là hoàn toàn đúng", vị Bộ trưởng thừa nhận.

Tái cơ cấu kỳ hạn, lãi suất của nợ công

Trình bày về giải pháp khắc phục trước Quốc hội, ông Đinh Tiến Dũng nhấn mạnh đến việc phải hoàn thiện thể chế về quản lý nợ công, ngân sách; phải từng bước tái cơ cấu lại nợ công. Trong đó, lãnh đạo ngành tài chính cho hay, thời gian tới sẽ đẩy mạnh phần vay trong nước và giảm vay nước ngoài. Hiện, cơ cấu vay nợ trong nước đang ở mức đã trên 57% và nợ nước ngoài còn 43%.

Chính phủ cũng sẽ tái cơ cấu kỳ hạn, lãi suất của các khoản nợ công. Thời gian gần đây, công tác này đã được chú ý hơn nhiều so với trước. Điều quan trọng là lãi suất huy động đã giảm đáng kể, năm 2011 huy động TPCP trong nước với lãi suất 12,01%/năm thì năm 2012 giảm còn 9,8%/năm, năm 2013 là 7,79%/năm, năm 2015 còn 6,28%/năm và 2016 là 6,4%/năm.

"Kỳ hạn vay đã kéo dài thêm gấp đôi còn lãi suất giảm còn một nửa", ông Dũng báo cáo về kết quả bước đầu trong tái cơ cấu nợ công 2 năm gần đây.

Bích Diệp