Lãng phí nguồn tiền "cực khủng" tại các ga đường sắt xây trên "đất vàng"

Biến nhà ga thành cao ốc

Ông Vũ Anh Minh - Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) - cho biết, Luật Đường sắt đã quy định, cho phép phát triển, kinh doanh dịch vụ và văn phòng ở các khu ga, có thể kêu gọi đầu tư. VNR đã cùng Bộ GTVT xây dựng Đề án trình lên cấp trên, trong đó giải pháp tối ưu nhất là định giá lại toàn bộ 297 khu ga đường sắt theo thị trường và giao cho VNR theo hình thức tăng vốn Nhà nước.

Hiện nay tài sản Nhà nước đang theo dõi hao mòn lũy kế, tài sản đó không thu hồi lại. Nếu giao cho doanh nghiệp (DN) định giá thì DN sẽ phải trích khấu hao vào giá thành, DN quản lý, vận hành là DN Nhà nước theo quy hoạch của địa phương.

"Như các phương thức vận tải khác, nếu hàng không thu phí cất-hạ cánh thì không bao giao xây được nhà ga, cảng biển thu phí luồng lạch thì cũng không bao giờ xây được cảng biển. Giá trị gia tăng ở đây chính là gia tăng xung quanh kinh doanh vận tải, tạo ra được thặng dư lớn để xây dựng nhà ga" - ông Minh nói.

Chủ tịch VNR cũng phân tích, đối với đường sắt, đầu tư khu ga lớn hơn các loại hình vận tải khác, vì với hàng không chỉ cung cấp dịch vụ cho hành khách đi máy bay thì đường sắt ngoài cung cấp dịch vụ hành khách còn phải cung cấp dịch vụ cho toàn bộ cư dân xung quanh. Đây là lợi thế thương mại rất lớn để kinh doanh khai thác khu ga. Chỉ như vậy mới đầu tư, kinh doanh được ở các khu ga và DN sẽ có tiền để cùng Nhà nước tiếp tục cải tạo, nâng cao năng lực của hạ tầng vận tải chuyên chở, tạo thặng dư để tiếp tục đầu tư nâng cấp các khu ga khác.

"Trong 297 khu ga, chỉ có hơn 10 khu ga là hấp dẫn đầu tư, nhưng chấp nhận đầu tư toàn bộ 297 khu ga, sử dụng thặng dư của các ga lớn để từng bước nâng cấp các khu ga không hấp dẫn và không mang lại lợi nhuận.

Nếu cứ để các khu ga chỉ khai thác hành khách như hiện nay thì lãng phí nguồn lực một cách khủng khiếp. Đặc biệt với khu ga ở các đô thị lớn, ngoài điểm nhấn là không gian đô thị thì đó còn là trung tâm thương mại rất lớn, tập trung một đầu mối giao thông" - ông Minh thông tin.

Chủ tịch VNR cũng dẫn chứng về kinh nghiệm từ nhiều nước như Pháp, Trung Quốc, Nhật Bản… nhà ga là địa chỉ thể hiện kiến trúc của một đô thị, là tổ hợp bao gồm chạy tàu, kinh doanh dịch vụ thương mại, văn phòng cho thuê.

"Khu ga Hà Nội, nếu được phép đầu tư xây dựng thì tầng 1, tầng 2 phục vụ cho vận tải, chạy tàu. Còn lại kinh doanh dịch vụ thương mại và văn phòng cho thuê, vì ga Hà Nội là đầu mối giao thông đô thị, rất thuận lợi cho các DN. Khi đó, ngoài nguồn lực của đơn vị, có thể kêu gọi từ các nhà đầu tư khác. Ga Hà Nội có thể cho thuê các khu vực dịch vụ, thu về hơn 10 tỷ đồng/năm. Với cả hệ thống khu ga, con số này lên đến hàng trăm tỷ, trong khi vốn bỏ ra gần như bằng không, chỉ phải nộp tiền thuê đất, thuế sử dụng đất" - ông Minh dẫn chứng.

Trên thực tế, nếu nhà ga chỉ phục vụ hành khách thì rất khó để phát triển, đầu tư nửa vời gây lãng phí nguồn lực, về việc này, ông Đặng Quyết Tiến - Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính - cho biết: Rõ ràng cần phải cho phép DN được quản lý và khai thác, xây dựng đề án huy động nguồn lực, còn nếu vẫn là tài sản công thì phải thực hiện theo quy định của Nhà nước và không thể làm khác được.

"Tôi cho rằng khu ga tại khu đất đẹp có thể xây dựng để vừa khai thác thương mại vừa khai thác đường sắt. Nếu giao cho DN thì DN toàn quyền được sử dụng và có đề án xây dựng phù hợp, kinh doanh thì lời ăn lỗ chịu…" - ông Tiến nêu quan điểm.

Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp cho hay, để tổ chức thực hiện được thì tôi cho rằng có 2 việc phải làm rõ. Một là đề án xây dựng kết cấu hạ tầng, cái nào của Nhà nước thì Nhà nước phải có trách nhiệm cấp vốn; cái gì của DN thì DN phải tái cơ cấu lại và khai thác cho hiệu quả, tránh thất thoát. Đây cũng là hướng đi, là dịch vụ nhằm tạo nguồn lực cho ngành đường sắt để đường sắt phát triển.

Đột phá phát triển đường sắt

Bộ GTVT đang xây dựng, hoàn thiện dự thảo Đề án quản lý, sử dụng tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia do Nhà nước đầu tư và trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.

Theo Bộ Tư pháp, việc giao tài sản khu ga cho VNR theo phương thức tính thành vốn Nhà nước tại DN là phù hợp với đặc thù quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt. Đồng thời, tạo bước đột phá để DN có điều kiện khai thác tài sản một cách hiệu quả, tạo nguồn thu để tái đầu tư, giảm dần hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước.

Giữa tháng 3 vừa qua, trong báo cáo trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ GTVT nêu rõ một tuyến đường sắt khi vận hành khai thác phải có đầy đủ các hạng mục công trình, trong đó ga đường sắt là bộ phận quan trọng nhất.

Sau khi Đề án được Thủ tướng phê duyệt, Bộ GTVT sẽ kiến nghị giao VNR xây dựng Đề án khai thác tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia. Trong đó, xác định rõ danh mục, giá trị tài sản sẽ giao cho DN tính vào thành phần vốn Nhà nước đầu tư tại DN; tài sản nào cho thuê, chuyển nhượng có thời hạn theo quy định, trình cấp có thẩm quyền xem xét quyết định, để làm cơ sở triển khai thực hiện.

Theo phân tích của giới chuyên gia, kinh nghiệm phát triển đường sắt  ở các nước, đơn cử như Nhật Bản là lập ra tổ chức mới, có thể gọi là công ty hợp danh, trong đó 1 phần là vốn Nhà nước, một phần là vốn của doanh nghiệp; hoặc 70-80% vốn công từ Nhà nước, còn lại là vốn của doanh nghiệp để xây dựng đường sắt và nhà ga. Loại hình kinh doanh như vậy tương đối mới và chưa có ở Việt Nam. Đây cũng là giải pháp để tham khảo, từ những cơ chế chính sách hiện có và tận dụng thêm nguồn lực tại các địa phương để tạo thành cơ chế phát triển phù hợp cho ngành đường sắt.