Cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng vừa “nhen nhóm” lại có nguy cơ tạm dừng!

Tiền đâu?

Hữu Nghị Quan là cửa khẩu quốc tế lớn nhất Việt Nam và quan trọng bậc nhất giữa Việt Nam với Trung Quốc, có tác động rất không nhỏ đến việc phát triển kinh tế phía Bắc. Trong khi đó, tuyến cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng là huyết mạch của hành lang kinh tế Nam Ninh (Trung Quốc) - Lạng Sơn - Hải Phòng - Quảng Ninh. Việc rút ngắn thời gian giao thông tới cửa khẩu Hữu Nghị Quan sẽ mang lại lợi thế khác biệt cả về kinh tế lẫn đời sống.

Về mặt lý thuyết, dự án cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng hội đủ mọi yếu tố quan trọng nhất dẫn đến thành công như: Quyết tâm của Thủ tướng Chính phủ và lời hứa trước Quốc hội; nhà đầu tư có kinh nghiệm, tốc độ triển khai dự án thần tốc và tiết kiệm nhất Việt Nam; sự khát khao tạo dấu ấn của lãnh đạo một tỉnh nhiều tiềm năng nhưng còn rất nghèo như Lạng Sơn; sự mong đợi của doanh nghiệp và người dân từ nhiều tỉnh thành lên cửa khẩu quốc tế lớn nhất đất nước - Hữu Nghị…

Tuy nhiên, những thông tin mới nhất lại cho thấy, dự án này đang gặp phải những vướng mắc không nhỏ từ cơ chế và sự vào cuộc của lãnh đạo địa phương chưa thật sự tích cực, dẫn tới kịch bản xấu nhất là dự án sẽ phải dừng lại.

Hồi tháng 9/2018, Thủ tướng Chính phủ đã có buổi làm việc với lãnh đạo chủ chốt tỉnh Lạng Sơn. Thủ tướng đã giao nhiệm vụ rất rõ ràng và chỉ định ngân hàng thu xếp vốn cho dự án, giải quyết các vướng mắc tín dụng của nhà đầu tư, đảm bảo một đầu mối thu xếp vốn để khẩn trương thực hiện đoạn cao tốc cửa khẩu Hữu Nghị - Chi Lăng (bao gồm 17,5 km đoạn kết nối đến các cửa khẩu Tân Thanh, Cốc Nam).

Trong tháng 11/2018, khi tiến độ thu xếp vốn chưa khả dĩ, Thủ tướng tiếp tục yêu cầu phía ngân hàng phải khẩn trương tháo gỡ các vướng mắc, thu xếp tín dụng cho dự án trong tháng 12/2018, đảm bảo hoàn thành dự án này trong năm 2020 như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, làm cơ sở triển khai tuyến cao tốc Đồng Đăng - Trà Lĩnh trong giai đoạn 2019-2025.

Tuy nhiên, qua quá trình rà soát, phía ngân hàng đã chỉ ra một số bất cập khác về cơ chế, chính sách, ảnh hưởng lớn đến phương án tài chính của dự án.

Nguy cơ “lụt” 2 dự án trọng điểm

Theo phương án tài chính ban đầu, tuyến cao tốc Bắc Giang – Lạng Sơn sẽ được hoàn vốn bằng 2 trạm thu phí. Tuy nhiên, để phục vụ vấn đề an sinh xã hội, UBND tỉnh Lạng Sơn, Bộ Giao thông vận tải và nhà đầu tư đã thống nhất phương án giảm đi 1 trạm thu phí. Chưa hết, số đối tượng được miễn giảm phí cho người dân địa phương khi qua trạm duy nhất, cũng nhiều gấp 10 lần phương án ban đầu (thực tế có đến 5.000 xe được miễn giảm, trong khi phương án tài chính chỉ có 500 xe).

Sự điều chỉnh và phát sinh đó đã khiến cho cả hai dự án trọng điểm (cao tốc Bắc Giang – Lạng Sơn và cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng) với tổng mức đầu tư rất lớn, lại chỉ có nguồn thu duy nhất từ một trạm thu phí (Km93+160 trên quốc lộ 1).

Theo tính toán của phía ngân hàng, sự điều chỉnh này khiến ngân hàng bị thiếu hụt nguồn trả lãi vay gốc vay tới hàng trăm tỉ đồng (660 tỉ đồng cho 4 năm đầu dự án Bắc Giang – Lạng Sơn và 112 tỉ đồng cho hai năm đầu dự án Hữu Nghị - Chi Lăng) so với phương án tài chính ban đầu.

Như vậy, nếu không giải quyết được bài toán nguồn thu, không những ngân hàng không thu xếp vốn cho cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng mà có thể còn dừng giải ngân cho dự án trọng điểm sắp hoàn thành là Bắc Giang - Lạng Sơn từ tháng 2/2018, trong khi dự án này đang được nhà đầu tư thi công thần tốc và phấn đấu tiết kiệm cho nhà nước khoản tiền không nhỏ. Nếu bài toán này không có đáp số nhanh và chính xác, cả hai dự án đều không thể hoàn thành.

Lo ngại cao tốc chỉ nằm trên… giấy!

Để thực hiện Dự án kéo dài sau 2 năm, chính quyền địa phương có tuyến cao tốc đi qua đã đề xuất Chính phủ giao làm cơ quan quản lý nhà nước của Dự án. Theo đó, UBND tỉnh Lạng Sơn đóng vai trò quyết định trong việc thành bại của cả hai dự án. Vì vậy, Lạng Sơn phải chính là đơn vị tiên phong trong việc tháo gỡ những vướng mắc của Dự án bằng các giải pháp thay thế cơ chế trong thẩm quyền, và đề xuất Chính phủ tháo gỡ những vướng mắc vượt thẩm quyền.

Đại diện nhà đầu tư dự án cho biết, trong trường hợp UBND tỉnh Lạng Sơn không thể thực hiện được các giải pháp kia, thì nhà đầu tư kiến nghị ưu tiên dùng nguồn thu từ trạm thu phí duy nhất (Km93+160 trên quốc lộ 1) hỗ trợ dòng tiền trả nợ cho dự án Bắc Giang - Lạng Sơn, để dự án về đúng tiến độ.

Nhà đầu tư cũng chấp nhận kịch bản xấu nhất là tạm dừng việc thực hiện dự án Hữu Nghị - Chi Lăng, báo cáo Thủ tướng Chính phủ có biện pháp tháo gỡ. Về phần mình, chúng tôi đang nỗ lực hết mức để kiến nghị, tìm giải pháp trong khả năng, để tháo gỡ thế bế tắc này.

Cần phải nói thêm rằng, tại Thông báo số 451/TB – VPCP ngày 7/12/2018 thông báo Kết luận của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại buổi làm việc với lãnh đạo tỉnh Cao Bằng, người đứng đầu Chính phủ đã yêu cầu UBND tỉnh Cao Bằng và UBND tỉnh Lạng Sơn trong vai trò là cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cần có giải pháp hỗ trợ cho các Dự án cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng và Đồng Đăng – Trà Lĩnh trong trường hợp doanh thu các dự án khi đi vào vận hành chưa đạt kết quả theo phương án tài chính được phê duyệt để làm cơ sở đảm bảo cho các ngân hàng cấp tín dụng. Mặc dù Dự án cao tốc trọng điểm Đồng Đăng (Lạng Sơn) – Trà Lĩnh (Cao Bằng) xuất hiện sau, nhưng tỉnh nghèo Cao Bằng đã nỗ lực tìm mọi cách để huy động được 30% kinh phí góp cho nhà đầu tư.

Trước đó, Bí thư tỉnh ủy Cao Bằng Lại Xuân Môn đã cam kết trách nhiệm người đứng đầu của mình với dự án: “Nhà đầu tư không phải lo sợ rủi ro về tư duy nhiệm kỳ do thay đổi chính sách. Bây giờ… cái gì xác định là điểm nghẽn phải tháo gỡ ngay mới mong Cao Bằng phát triển. Dự án này là khát vọng bao đời của nhân dân tỉnh Cao Bằng. Hiện nay, cả hệ thống chính trị của Cao Bằng đang vào cuộc quyết liệt để công trình triển khai sớm nhất.”.

Cần phải nói thêm rằng, một con đường trọng điểm không thể hoàn thành chỉ bằng ý chí trọng điểm, quyết tâm trọng điểm, nếu không biến quyết tâm thành “hành động trọng điểm”, chúng ta sẽ chỉ có một con đường nằm… trên giấy.

Châu Như Quỳnh