Tại sao đất hiếm lại là "vũ khí kinh tế" của các quốc gia có trữ lượng lớn?

Các nguyên tố đất hiếm là tập hợp 17 nguyên tố hóa học có giá trị cực kỳ quan trọng và nguồn nguyên liệu không thể thiếu trong sản xuất thiết bị công nghệ cao như điện thoại thông minh, ổ đĩa máy tính, tuốc bin gió, vệ tinh, ô tô hay thiết bị y tế….

Các nguyên tố đất hiếm cũng được sử dụng nhiều trong các sản phẩm quốc phòng, ví dụ mỗi chiếc tàu ngầm hạt nhân thuộc lớp Virginia của Mỹ cần sử dụng 4,1 tấn kim loại đất hiếm; tàu khu trục lớp Arleigh Burke cần sử dụng 2,3 tấn; một chiếc máy bay tiêm kích F-35 Joint Strike Fighter cần gần 450 kg kim loại đất hiếm…

Trong số 17 nguyên tố đất hiếm, neodymium và dysprosium là hai nguyên tố có giá trị cao và quan trọng, bởi vì chúng được sử dụng trong sản xuất ô tô và mô tơ trong các đồ điện gia dụng. 

Mặc dù mang tên đất hiếm, trên thực tế các nguyên tố này không thực sự quá hiếm gặp như tên gọi. Ngoại trừ nguyên tố prometi có tính phóng xạ, các nguyên tố đất hiếm còn lại tương đối dồi dào trong lớp vỏ trái đất, trong đó nguyên tố xeri thậm chí còn phổ biến hơn cả đồng.

Tuy nhiên, các nguyên tố đất hiếm thường phân tán và không được tìm thấy tập trung thành các khoáng vật, điều này khiến việc khai thác đất hiếm thường khó khăn hơn, chưa kể việc khai thác đất hiếm có thể tác động xấu đến môi trường.

Do có nhiều ứng dụng, đặc biệt trong những thiết bị quan trọng và đắt tiền, các mỏ đất hiếm là nguồn tài nguyên thiên nhiên rất có giá trị và được xem là "vũ khí bí mật" của các quốc gia.

Tổ chức nghiên cứu địa chất Geological Survey của Mỹ ước tính trữ lượng đất hiếm của toàn thế giới vào khoảng 120 triệu tấn, trong đó Trung Quốc sở hữu 44 triệu tấn, 22 triệu tấn ở Brazil, 18 triệu tấn ở Nga... Tại Việt Nam, trữ lượng đất hiếm vào khoảng 20 triệu tấn, phân bố chủ yếu ở vùng Tây Bắc.

Do khai thác đất hiếm có thể làm ảnh hưởng xấu đến môi trường, nhiều quốc gia không thực hiện khai thác các nguyên tố đất hiếm. Dù vậy, đất hiếm vẫn được khai thác phổ biến tại Trung Quốc và quốc gia này đang nắm giữ 97% sản lượng toàn cầu của 17 kim loại đất hiếm, đồng thời cũng chiếm 60% lượng tiêu thụ.

Chính điều này đã giúp Trung Quốc tạo được áp lực với các quốc gia khác bằng "chiêu bài" hạn chế xuất khẩu đất hiếm để bảo vệ nguồn tài nguyên và môi trường.

Nhật Bản là quốc gia nhập khẩu đất hiếm nhiều nhất từ Trung Quốc, chiếm 60% sản lượng; Mỹ là khách hàng lớn thứ 2 khi nhập khẩu 20% đất hiếm từ Trung Quốc. Hàn Quốc và một số quốc gia châu Âu thường phải nhập khẩu 6% đất hiếm từ Trung Quốc.

Các nhà khoa học cho rằng các nguyên tố đất hiếm ngày càng trở nên quan trọng và không thể thiếu trong việc phát triển các sản phẩm công nghệ tiên tiến. Do vậy, các nguyên tố đất hiếm có thể là xem là "vũ khí kinh tế" của các quốc gia có trữ lượng lớn trong thế kỷ XXI.