Những nghiên cứu về y dược xứng tầm quốc tế của các nhà khoa học Việt

Các đề tài, dự án trong chương trình hầu hết là các vấn đề cần thiết trong đó có nhiều đề tài dự án có tính cấp thiết phục vụ trực tiếp cho việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cho nên có khả năng ứng dụng trong thực tế rất cao. Các công nghệ thực hiện trong chương trình là các công nghệ mới, tiên tiến mà các nước trên thế giới đang sử dụng. Các công nghệ, kỹ thuật trong lĩnh vực y là các công nghệ phục vụ cho chẩn đoán, điều trị và dự phòng các bệnh tật, trong lĩnh vực dược là công nghệ tổng hợp, chiết xuất bào chế thuốc và công nghệ sản xuất vắc xin và sinh phẩm. Các tiêu chuẩn của các sản phẩm đều đạt các tiêu chuẩn tương ứng của các nước tiên tiến hoặc của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Vì vậy trình độ khoa học của các nghiên cứu đạt được trình độ của các nước trong khu vực, một số đạt được trình độ quốc tế.

Bên cạnh đó các đề tài, dự án trong chương trình hầu hết là các vấn đề cần thiết trong đó có nhiều đề tài dự án có tính cấp thiết phục vụ trực tiếp cho việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cho nên có khả năng ứng dụng trong thực tế rất cao. Đặc biệt các đề tài về y hầu như được ứng dụng ngay trong qua trình nghiên cứu. Các đề tài về dược có chậm hơn do phải thông qua Hội đồng y đức Bộ y tế trước khi sử dụng trên người.

Được phép của Bộ Khoa học và Công nghệ, Dân trí xin đăng tải tóm tắt 11 đề tài nghiên cứu được đánh giá là nổi bật của chương trình.

1.Quy trình ghép khối thận tụy từ người cho chết não

Xuất xứ từ đề tài Khoa học công nghệ (KHCN) cấp Nhà nước (NN) “Nghiên cứu triển khai ghép đồng thời tụy thận từ người cho chết não”, mã số KC.10.27/11-15 do Học viện Quân y chủ trì.

Quy trình ghép đồng thời tụy thận từ người cho chết não lần đầu tiên được thực hiện tại Việt nam. Nghiên cứu được tiến hành dựa trên các nghiên cứu cơ bản trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài. Đặc biệt, cơ sở nghiên cứu đã có nhiều kinh nghiệm trong ghép các tạng khác và đã tiến hành thực nghiệm trên động vật một cách nghiêm túc nhất. Trong quá trình nghiên cứu, cơ sở nghiên cứu có trao đổi, học hỏi kinh nghiệm và được sự giúp đỡ của các cơ sở trong và ngoài nước vì vậy khả năng thành công cao. Thực tế đã tự thực hiện thành công 01 ca ghép đồng thời tụy thận lấy từ người cho chết não không có sự trợ giúp của nước ngoài. Ca ghép thực hiện ngày 3/3/2014 tại Học viện Quân y, sau 13 tiếng đồng hồ liên tiếp tiến hành phẫu thuật, ca phẫu thuật đã thành công với kết quả tốt, các chỉ số về đường huyết, thận đã tương đối bình thường.

Hiệu quả tác động kinh tế xã hội: Ghép tạng Việt Nam đi sau thế giới gần nửa thế kỷ và sau các nước trong khu vực khoảng 20 năm, nhưng đến nay trình độ ghép tạng ở Việt Nam đã tiến bộ vượt bậc. Việt Nam đã tiếp cận và nắm được toàn bộ kỹ thuật cơ bản ghép tạng phổ thông của thế giới, đặc biệt là ghép thận, gan, tim và tụy.. Tuy nhiên chúng ta mới thành công ở ghép đơn tạng, chính vì vậy việc thực hiện thành công ca ghép khối thận tụy đã đánh dấu một mốc phát triển mới của nền y học nước nhà và tạo bước đột phá trong lĩnh vực ghép tạng, giúp kỹ thuật ghép tạng VN theo kịp các nước trên thế giới.

Thực hiện thành công ghép đồng thời tụy thận từ người cho chết não có tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế xã hội. Thực hiện thành công kỹ thuật hiện đại là bước khẳng định mạnh mẽ tiến bộ của ngành y tế Việt Nam, đồng thời mang lại cho người bị bệnh suy thận do tiểu đường hy vọng sống thêm một cuộc sống mới khoẻ mạnh, giúp người bệnh giảm bớt chi phí vì thay vì sang nước ngoài ghép tạng, họ có thể được ghép tạng ngay tại Việt Nam với tạng của người Việt! Ghép tạng với tạng của người chết não sẽ giúp các thày thuốc có cơ hội khẳng định mình, động viên và khuyến khích họ cống hiến sức minh cho sự nghiệp cao cả. Sự thành công của các đề tài sẽ một lần nữa hiện thực hóa luật hiến tạng của Quốc Hội vào đời sống, khẳng định sự sáng suốt của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Bộ y tế với chăm sóc sức khỏe nhân dân.

2. Quy trình ghép thận từ người cho tim ngừng đập

Xuất xứ từ đề tài KHCN cấp NN “Nghiên cứu triển khai ghép thận từ người cho tim ngừng đập”, mã số KC.10.30/11-15.

Theo thống kê của Cục Quản lý khám chữa bệnh (Bộ Y tế), năm 2009, cả nước có 72 nghìn người mắc bệnh suy thận và trung bình mỗi năm có thêm tám nghìn người bệnh mới cần thay thận. Thế nhưng, trong nhóm người bệnh suy thận mạn giai đoạn cuối, chỉ có dưới 10% được lọc màng bụng hoặc chạy thận nhân tạo vì không có nguồn thận để ghép, còn lại 90% đều tử vong.

Ở nước ta, việc ghép thận được tiến hành lần đầu tại Bệnh viện Quân y 103 và Bệnh viện Chợ Rẫy vào năm 1992. Hiện nay, cả nước có 16 trung tâm ghép thận, nhưng số lượng các trường hợp được ghép thận trong 20 năm qua chỉ khoảng 500 người. Nguồn thận cũng chủ yếu từ người cho còn sống, một số trường hợp đã được nhận thận từ người cho chết não.

Chưa có trường hợp nào được ghép thận từ người cho thận khi tim đã ngừng đập. Do vậy, trong khuôn khổ chương trình KC.10/11-15, Bệnh viện Chợ Rẫy thực hiện đề tài này nhằm áp dụng các thành quả có chứng cứ khoa học cao của các nước tiên tiến, tăng khả năng cung cấp nguồn tạng hiến, qua đó đem lại hy vọng cho hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người bệnh, giảm chi phí cho họ khi phải ra nước ngoài điều trị.

Chết tim là từ ngữ dùng để chỉ trạng thái tim ngừng đập, máu ngừng tuần hoàn. Khi ấy, phần lớn cơ quan của cơ thể vẫn còn sống, thậm chí các chi bị cắt rời còn có thể nối lại và phục hồi thành công trong vòng sáu giờ sau; xương, gân cơ và da có thể sống từ 8 đến 12 giờ… Người hiến thận (hay tạng) khi được công bố là “đã chết” với sự xác nhận của bác sĩ về sự ngưng tuần hoàn máu, không hồi phục trong cơ thể con người. Trong hiến tạng, khi đã chết tim, tuy thời gian khẩn cấp nhưng bắt buộc và đòi hỏi phải thêm chứng cứ chắc chắn đã có sự ngừng tuần hoàn bằng cách đo điện tim, siêu âm Doppler để xác nhận và chứng nhận tình trạng chết. Điều đó bảo đảm trung thực về xác nhận cái chết, thuyết phục đối với nhân viên chuyên môn và người nhà bệnh nhân.

Người nhận thận là các trường hợp được lựa chọn theo tiêu chuẩn nhận thận do Bộ Y tế Việt Nam quy định; có nguyện vọng ghép thận từ người cho tim ngừng đập; không có bệnh tim mạch nặng không cho phép mổ; không có chức năng đông máu kém, suy gan, viêm nhiễm… Việc mở rộng nguồn thận (hay tạng) được lấy từ người cho tim ngừng đập sẽ làm tăng thêm cơ hội được cứu sống cho bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn cuối; bảo tồn chức năng thận ghép và kéo dài đời sống thận ghép. Hiện nay, ghép thận ngày càng được nhiều bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn cuối lựa chọn vì đã cải thiện được cả thời gian và chất lượng cuộc sống của họ. Tại Bệnh viện Chợ Rẫy, có hơn 350 bệnh nhân đã được tiến hành mổ ghép thận.

Trong khuôn khổ đề tài, Bệnh viện Chợ Rẫy đã nghiên cứu thành công quy trình ghép thận từ người cho tim ngừng đập, bao gồm: lấy thận, rửa bảo quản thận và ghép thận vào cơ thể người nhận. Với phương pháp rửa thận, ta dùng dung dịch Custadiol, hoặc Euro Collins ở 4 độ C rửa tại chỗ bằng canun hai bong bóng hoặc đặt trực tiếp qua mổ mở. Khi rửa xong, bác sĩ tiến hành lấy thận từ người chết tim (có thể kết hợp với lấy các tạng khác thì có các phương pháp lấy thận khác nhau) bằng cách đặt ống thông (catheter) ba đường và hai bong bóng vào động mạch chủ. Động mạch và tĩnh mạch đùi một bên được tiếp cận với một đường rạch da ngắn tại vùng bẹn. Catheter truyền rửa hai bong bóng được đưa vào động mạch chủ qua chỗ mở động mạch đùi.Thận được truyền rửa từ 10 đến 20 lít dung dịch citrate lạnh 4 độ C thẩm thấu cao… Sau đó mở bụng đường giữa lấy hai quả thận. Cột các mạch máu không để rò máu qua vết mổ. Khâu phục hồi thành bụng, da rồi băng kín cẩn thận. Sau khi rửa thận xong, đặt thận trực tiếp trong khay dung dịch Euro Collins có nhiệt độ khoảng 4 đến 6 độ C, chuyển sang bộ phận ghép.

Ngày 18/6/2015, Bệnh viện Chợ Rẫy đã tiến hành ghép thận cho hai bệnh nhân suy thận mãn tính giai đoạn cuối, nguồn tạng từ người cho tim ngừng đập.Với đặc điểm thận được lấy từ người cho tim ngừng đập thường có thời gian thiếu máu nóng kéo dài, làm cho quá trình chăm sóc hậu phẫu gặp nhiều khó khăn và chi phí điều trị gia tăng do thời gian nằm viện kéo dài. Chức năng thận ghép chậm phục hồi so với ghép thận thông thường. Tuy vậy, các ca ghép đã thành công tốt đẹp. Hiện nay, hai người nhận thận đã phục hồi chức năng thận tốt. Đây là trường hợp đầu tiên tại VN ghép tạng lấy từ người hiến ngừng tim. Thành công này mở đường cho việc tăng cường nguồn cung tạng ghép ở nước ta hiện nay.

(Còn tiếp)

Nguyễn Hùng