Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo: Cần có chính sách để nhà đầu tư nhìn thấy cơ hội

Chiều 14/11, Hội thảo “Chia sẻ kinh nghiệm của Israel về ươm tạo và Thương mại hóa công nghệ” được tổ chức tại trụ sở Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) với sự góp mặt của của 2 chuyên gia hàng đầu ươm tạo doanh nghiệp KH&CN đến từ Israel là bà Sarai Kemp, Phó Chủ tịch Phát triển Kinh doanh cho Trendines Agtech thuộc Tập đoàn Trendlines group và ông Meir Dardashti, chuyên gia phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đến từ Vườn ươm Ideality Roads.

Tham dự Hội thảo này, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh bày tỏ, Isarel được biết với thương hiệu Quốc gia khởi nghiệp về đổi mới sáng tạo và đang là đất nước đi đầu thế giới về lĩnh vực này. Là quốc gia không có nhiều tài nguyên thiên nhiên, nhưng những thành tựu KH&CN, đổi mới sáng tạo của quốc gia này đạt được thật ấn tượng. Bên cạnh khởi nghiệp, Israel còn được biết đến là quốc gia tạo nguồn công nghệ.

“Thông qua chia sẻ của hai chuyên gia hàng đầu, những bài học thành công và thất bại từ các góc nhìn khác nhau, cơ chế chính sách cho thúc đẩy đổi mới sáng tạo, kinh nghiệm ươm tạo khởi nghiệp, thương mại hóa… sẽ là bài học cho Việt Nam trên con đường ươm tạo, thương mại hóa công nghệ” - Bộ trưởng Chu Ngọc Anh nói.

Chính phủ cần đầu tư “vốn mồi”

Đi thẳng vào vấn đề, ông Mei Dardashti cho biết, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo không phải quá trình ngẫu nhiên mà cần có sự tham gia của Chính phủ. Trên thế giới có nhiều định nghĩa khác nhau về vươn ươm tạo doanh nghiệp và Chính phủ Israel xác định tham gia ươm tạo các doanh nghiệp khởi nghiệp ở giai đoạn đầu. Đây là thời điểm rủi ro cao, doanh nghiệp dễ thất bại và rất khó để kêu gọi doanh nghiệp tư nhân đầu tư.

Ông Mei Dardashti tiết lộ: Quan điểm của Israel - “KH&CN là đòn bẩy để đi lên”. Với chiến lược đó, Israel đã thành công với nhiều công ty KH&CN, startup … Việc đầu tư cho doanh nghiệp cũng được quốc gia này chia theo chiến thuật và có những mục tiêu rõ ràng. Mỗi giai đoạn phát triển sẽ có những mức đầu tư khác nhau và cần có định nghĩa về “thất bại thị trường”. Nghĩa là giai đoạn đầu rủi ro cao, các doanh nghiệp không đổi mới công nghệ không thể kêu vốn từ tư nhân, lúc này cần “bàn tay” của Nhà nước. Thường thì giai đoạn này Nhà nước hỗ trợ 85% kinh phí, 15% còn lại là từ phía tư nhân. Thực tế cho thấy, sau một thời gian phát triển, mức đầu tư của tư nhân sẽ tăng 4- 5 lần mức Nhà nước bỏ ra. Và như vậy, đầu tư ban đầu chỉ mang tính mồi.

Từ chiến lược này, Israel có thể tự hào là quốc gia sản sinh ra những công ty lớn- quốc gia khởi nghiệp. Hiện, quốc gia này đứng thứ 3 thế giới về số lượng các công ty niêm yết trên NASDAQ (chỉ đứng sau Mỹ và Trung Quốc); xếp thứ 2 thế giới về đầu tư mạo hiểm quản lý quốc gia (chỉ đứng sau Mỹ về quy mô). Nơi đây cũng là địa điểm lý tưởng để nhiều công ty toàn cầu đặt Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển.

Được biết, ngân sách trung bình đầu tư cho mỗi dự án mà Chính phủ Israel cấp cho các doanh nghiệp là 600.000 USD trong vòng 2 năm. Những dự án về công nghệ sinh học sẽ nhận được khoản đầu tư lớn hơn so yêu cầu đầu tư của ngành lớn. Đây không phải số tiền lớn, nhưng giúp doanh nghiệp đầu tư cho nghiên cứu sản phẩm ban đầu trước khi thương mại hóa.

Nếu doanh nghiệp khởi nghiệp thành công, họ có trách nhiệm hoàn trả dần số tiền đầu tư của Chính phủ. Tuy nhiên, nếu không thành công, họ thậm chí không phải chi trả khoản tiền nào mà còn được tiếp tục nộp hồ sơ xin đầu tư từ chính phủ.

Sau hơn 20 năm đầu tư, Israel nhận ra rằng, thời gian qua, kinh phí đầu tư của chính phủ tăng không nhiều, nhưng chính sách này lại kích thích được các công ty tư nhân tăng cường đầu tư cho doanh nghiệp khởi nghiệp, với số vốn lớn gấp nhiều lớn so với đầu tư từ chính phủ.

“Tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo không thể ngẫu nhiên mà cần sự tham gia của Chính phủ. Để tiếp tục duy trì hệ sinh thái này thì vẫn cần có sự tham gia của Chính phủ” – Các chuyên gia đến từ Israel đưa ra lời khuyên.

Cẩn trọng với các chính sách

Một trong những vấn đề đang được cả cộng đồng khởi nghiệp Việt quan tâm đó là hành lang pháp lý để có thể thu hút được nhiều nhà đồng tư. Tuy nhiên các chuyên gia Israel lại tiết lộ, thực tế các công ty nước ngoài khi đầu tư không nhận được bất cứ chính sách ưu tiên nào cả. Việc ưu đãi về thuế cho các doanh nghiệp thực tế không phải chính sách tốt.

“Để thu hút doanh nghiệp hãy để họ nhìn thấy cơ hội tốt. Họ có thị trường, có thể nghiên cứu cùng startup. Việt Nam nên có chính sách để nhà đầu tư nhìn thấy cơ hội mà họ có thể đạt được. Cái cần làm là cho nhà đầu tư thấy chính sách, hệ sinh thái mà có thể được tham gia vào” – ông Meir nhấn mạnh.

Trả lời câu hỏi về việc thu hút đầu tư cho nghiên cứu và phát triển - vấn đề rất lớn mà nhiều nước đặt ra, vậy Việt Nam cần đưa ra chính sách như thế nào nào để thúc đẩy các trung tâm nghiên cứu phát triển toàn cầu? – ông Meir cho rằng, kinh nghiệm từ Israel là không có chính sách nào. Đơn giản vì 2 lý do, thứ nhất họ thấy cơ hội, họ có thể tài trợ đầu tư cho các startup. Thứ 2 họ không chịu đựng được chi phí nếu không phải là Isarel. Apple là ví dụ điển hình. Năm 2012, Apple đến Isarel vì không thể nào không đến bởi các hãng công nghệ lớn nhất thế giới đang có mặt ở đây (Google, Facebook, IBM, Mircosoft…).

Liên quan đến việc làm sao để xã hội chấp nhận những thất bại của công ty khởi nghiệp, chuyên gia Israel cho rằng đây là vấn đề khó nhất.

“Làm sao để chấp nhận tiền đầu tư của Nhà nước bị mất đi khi công ty thất bại. Các vấn đề luật pháp ràng buộc để tránh bị vi phạm pháp luật... Thực tế, 90% ngân sách đầu tư cho các startup thất bại. Kinh nghiệm cho thấy, chính sự thành công của các công ty khởi nghiệp tại Israel là câu chuyện thuyết phục nhất về tính mạo hiểm trong đầu tư. Điều này cần được truyền thông rộng rãi cho công chúng” – chuyên gia Israel cho hay.

Chia sẻ về thêm với hai chuyên gia, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cũng cho rằng, cần phải có văn hóa chấp nhận thất bại. “Thế chế và pháp luật có thể hỗ trợ cho đổi mới sáng tạo cũng như biến việc chấp nhận thất bại trở thành văn hóa cần một thời gian dài. Ví dụ, việc nhưng startup đã thất bại và tiếp tục làm hồ sơ xin tài trợ ở Việt Nam rất khó để được chấp nhận như ở Israel. Điều này sẽ tiếp tục nỗ lực cải thiện”- Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho biết.

Kết luận buổi hội thảo, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh một lần nữa khẳng định: "Rất cần đến vai trò của Chính phủ ở những nơi cần thiết”. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận với hai chuyên gia Israel, “Toàn bộ nền tảng thế chế, chính sách làm cho chúng tôi có một thói quen có khi có mặt ở những chỗ không cần thiết và không có mặt thì tốt hơn. Tôi cảm nhận đây không chỉ là câu chuyện cười. Nên dành phần năng động sáng tạo ở các cấu phần khác và nên là của khu vực tư nhân sẽ tốt hơn. Đấy cũng là một điều chúng tôi cần tư vấn rất nhiều”.

Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cũng cho rằng, vấn đề tìm nguồn ý tưởng tốt đang đặt ra áp lực đối với Việt Nam, nhất là giới trẻ. Song cũng cần có cách tiếp cận khác về việc hiểu thế nào là ý tưởng tốt. Lâu nay, người ta thường quan niệm, ý tưởng tốt là ý tưởng khả thi về công nghệ và bị bỏ qua nhìn góc độ thương mại và thị trường.

“Đó là một khoảng cách lớn mà những người làm chính sách như chúng tôi phải rất nỗ lực” - Bộ trưởng Chu Ngọc Anh nói.

Nguyễn Hùng