"Lò ấp tiến sĩ" và ông "thợ dạy"

Vấn đề chuẩn tiến sĩ thời gian qua tốn không biết bao giấy mực của giới báo chí, nhưng cho đến nay vẫn chưa có hồi kết.

Trong bài viết này, tác giả sẽ lý giải nguyên nhân căn bản của những "lùm xùm" từ "lò ấp tiến sĩ"... đến "chuẩn tiến sĩ mới là nỗi hổ thẹn với thế giới "để chấm dứt cuộc tranh luận  không cần thiết này.

Từ "lò ấp tiến sĩ" đến ông "thợ dạy"

Trong tiềm thức người Việt, học hết bậc phổ thông  lên Đại học, được gọi là sinh viên "học Đại học"… và để có bằng tiến sĩ  phải "học tiến sĩ".

Chính vì quan niệm như vậy, nên từ lúc Việt Nam bắt đầu đào tạo tiến sĩ đến nay, khi xây dựng chương trình đào tạo (CTĐT) tiến sĩ  luôn xem "học" nhiều hơn "làm".

CTĐT tiến sĩ theo thông tư 10/2009 và 08/2017 gồm: Khối lượng học tập tối thiểu 90 đến 120 tín chỉ, bao gồm: các học phần bổ sung, các học phần ở trình độ tiến sĩ. Song song các học phần tối thiểu, NCS đồng thời thực hiện làm Tiểu luận tổng quan (TLTQ) trong 12 tháng đầu tiên, 12 tháng tiếp theo làm 3 chuyên đề Tiến sĩ (CĐTS).

Thời gian hoàn thành luận án tiến sĩ cả khóa học chỉ có 3 năm, nên thời gian thực tế "làm tiến sĩ" để hoàn thành Luận án chỉ còn 12  tháng cuối.

Thông tư 09/2009 quy định chuẩn đầu ra luận án tiến sĩ chỉ cần 02 bài báo đăng  trên tạp chí trong nước, quá thấp nên đã bùng nổ  "lò ấp Tiến sĩ" như báo chí đã từng phản ánh.

Để ngăn chặn "lò ấp tiến sĩ", ngày 4/4/2017, Bộ GD-ĐT công bố thông tư 08/2017 với chuẩn đầu ra (sản phẩm) luận án tiến sĩ phải: "công bố tối thiểu 02 bài báo về kết quả nghiên cứu của luận án trong đó có 01 bài đăng trên tạp chí khoa học thuộc danh mục các tạp chí ISI-Scopus …".

12 tháng "làm tiến sĩ " phải có công bố quốc tế là điều Viễn tưởng. Hậu quả, như đánh giá của Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn: "Từ khi Thông tư 08 có hiệu lực cho đến nay, số lượng tốt nghiệp của cả Việt Nam chưa được 100 tiến sĩ".  Tỷ lệ NCS bảo vệ đúng hạn 10%.

Yêu cầu đầu ra tiến sĩ tương đương chuẩn quốc tế nhưng phải đóng mác tiến sĩ "made in VietNam" nên hầu hết những ứng viên tìm đường ra nước ngoài làm Tiến sĩ cho "đáng đồng tiền bát gạo", nên số NCS đầu vào ở mọi cơ sở đào tạo trong nước giảm xuống gần đáy.

Một cơ sở đào tạo "vang bóng một thời" có 100 GS/PGS/TS  (80 Giảng viên cơ hữu, 20 Giảng viên thỉnh giảng) sau khi áp dụng thông tư 08/2017, các năm 2018, 2019, 2020 mỗi năm chỉ tuyển được 02 NCS, có năm 0 NCS.

GS/PGS không hướng dẫn NCS, không đào tạo tiến sĩ, trở thành ông "thợ dạy" Đại học" (theo luật giáo dục Đại học, Giảng viên dạy Đại học chỉ cần Thạc sĩ). 

Có người mỉa mai rằng: nếu Đại học là trường phổ thông cấp 4, thì nơi  Đào tạo tiến sĩ là trường phổ thông cấp 5.

Như vậy nếu thông tư 09/2009 tạo ra các "lò ấp tiến sĩ" thì thông tư 08/2017 biến các GS/PGS thành ông "thợ dạy" ở trường phổ thông cấp 5".  Còn số người chịu làm NCS trong nước theo thông tư 08/2017 thì bế tắc như không có đường ra.

Lý giải bất cập trong chương trình đào tạo tiến sĩ theo thông tư 08/2017

Theo thông tư 08, trong 12 tháng đầu tiên, NCS phải hoàn thành Tiểu luận tổng quan (TLTQ) với mục tiêu: "… nêu những vấn đề còn tồn tại, chỉ ra những vấn đề mà luận án cần tập trung nghiên cứu giải quyết."

Như vậy TLTQ là một thủ tục "hành là chính" bước đầu mà NCS phải đương đầu vượt qua. Không được làm cái mới, không được khám phá những công trình khoa học, chỉ quanh quẩn làm lại cái cũ, viết đi viết lại nội dung đã biết là một cực hình. Vì nội dung "hành là chính" nên những góp ý của mọi người cho TLTQ là vô bổ, sản phẩm chỉ là  tập giấy in cất ngăn kéo lưu trữ.

Tiếp đến là thực hiện 3 chuyên đề tiến sĩ (CĐTS) với mục tiêu là: "… cập nhật kiến thức mới liên quan trực tiếp đến đề tài nghiên cứu của luận án tiến sĩ". "Cập nhật kiến thức mới" thực chất là quá trình "học", không phải là quá trình "làm".

Khác với thế kỷ 20, thế kỷ 21 là thời cách mạng CN 4.0,  việc học không còn khó như trước đây, mọi kiến thức đều có trên internet, chỉ cần trang bị cho người học kiến thức căn bản và dạy người học cách tự học là người học có năng lực có thể "bơi ra biển lớn".

Vì vậy yêu cầu NCS phải dành 12 tháng để viết 03 CĐTS hơn 150 trang tương đương quyển luận án Tiến sĩ chỉ để liệt kê "kiến thức mới liên quan trực tiếp đến đề tài nghiên cứu của luận án tiến sĩ" là một sự lãng phí vô cùng.

Đánh giá TLTQ và CĐTS được thực hiện phức tạp như Hội đồng bảo vệ luận án TS, nên làm xong TLTQ & 3 CĐTS, do ức chế với thủ tục "hành là chính", nhiều NCS mất hết "năng lượng", không còn muốn tiếp tục, không còn "thăng hoa" để "làm tiến sĩ".

Khi đã hết "năng lượng", mà 12 tháng còn lại NCS phải hoàn thành luận án tiến sĩ để có công bố quốc tế không còn là viễn tưởng nữa mà trở thành hoang tưởng. Đây là lý do thứ 2 NCS theo thông tư 08/2017 không hoàn thành đúng thời hạn 3 năm quy định.

Đổi mới tư duy từ "học tiến sĩ" sang "làm tiến sĩ"

Thông tư 18/2021, bỏ thủ tục TLTQ & CĐTS, Bộ GD-ĐT giao quyền tự chủ cho cơ sở đào tạo xây dựng CTĐT thay thế TLTQ & CĐTS  bằng phương thức khác có nội dung tương đương hoặc cao hơn.  

Muốn đặt chuẩn đầu ra tiến sĩ để có công bố quốc tế, cơ sở đào tạo phải đưa NCS vào tình huống "làm" nhiều hơn "học", phải giảm bớt các thủ tục hành chính không cần thiết trong CTĐT.

Khi chuyển sang "làm tiến sĩ", ngoài học bổ sung các học phần theo quy chế, toàn bộ thời gian và công sức của NCS được đầu tư cho nghiên cứu đề tài và bài báo khoa học để gửi tạp chí quốc tế không còn là áp lực. 

Đầu ra 2 bài báo trên tạp chí quốc tế có phản biện chỉ là đầu ra tối thiểu, GV hướng dẫn phải định hướng NCS  có 1 đến 2 bài trên tạp chí ISI/Scopus trước khi đưa luận án Xemina trước bộ môn

Các công bố khoa học trên tạp chí quốc tế của NCS, không chỉ là điều kiện để bảo vệ luận án mà còn giúp cơ sở đào tạo tăng hạng theo chuẩn quốc tế, đồng thời còn là tài liệu tham khảo cho các nhà khoa học trên thế giới cũng như trong nước.

Sau khi có thông tư 18/2021, một số cơ sở đào tạo vẫn muốn duy trì TLTQ & CĐTS để có điều kiện quản lý NCS, để các giảng viên trong bộ môn có điều kiện được ngồi nhiều Hội đồng đưa ra những phán xét chỉ bảo NCS.

 Họ lo lắng, khi bỏ TLTQ & CĐTS, giao toàn quyền cho giảng viên hướng dẫn, thì vai trò của các giảng viên khác trong bộ môn sẽ giảm xuống, các NCS không còn sợ, không còn kính nể bộ môn nữa. Suy nghĩ này là hoàn toàn sai lầm.

Vì khi đặt NCS phải "làm tiến sĩ", phải có công bố quốc tế, giảng viên và tập thể bộ môn muốn NCS phải "tâm phục khẩu phục", không còn cách nào khác là phải "nâng cấp" mình lên để đủ tầm phản biện lại các bài báo khoa học đã được các Tạp chí quốc tế xuất bản.

*****

Điều gì sẽ xảy ra, nếu vẫn theo thông tư 08/2017, "học" quá nhiều nhưng lại yêu cầu đầu ra theo chuẩn quốc tế, "để tiến sĩ mới Việt Nam không là nỗi hổ thẹn với thế giới" như của một Giáo sư Toán nổi tiếng đã từng tuyên bố?

Câu trả lời là, nếu còn duy trì thông tư 08/2017, các cơ sở đào tạo sẽ không còn nguồn tuyển NCS, các GS/PGS/TS trước đây làm thợ trong "lò ấp tiến sĩ" nay chuyển thành ông "thợ dạy" đại học.

 Các GS/PGS có năng lực không muốn là ông "thợ dạy" sẽ tìm cách "tự cứu lấy mình, trước khi trời cứu", liên kết các Viện nghiên cứu nước ngoài để tham gia đồng hướng dẫn chính các NCS người Việt đã  sang "tỵ nạn" giáo dục.

Theo thông tư 18/2021 nhưng lại cho Cơ sở đào tạo chấp nhận chuẩn đầu ra là các bài báo trong nước, chắc chắn sẽ trở lại "lò ấp Tiến sĩ".

PGS.TS Ngô Tứ Thành