Địa đạo nơi các tướng lĩnh bộ đội Trường Sơn hoạt động

Năm 1966, do bị địch đánh bom, bắn phá, Sở chỉ huy tiền phương Tổng cục Hậu cần, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 và Đoàn 500 đã quyết định di chuyển từ huyện Minh Hóa (Quảng Bình) về đóng quân tại xã Hương Đô (huyện Hương Khê, Hà Tĩnh).

Đây là nơi được Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên - Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần Tiền phương kiêm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn đặt Sở chỉ huy từ năm 1966 - 1970 của 3 đơn vị: Tiền phương Tổng cục Hậu cần; Bộ Tư lệnh Đoàn 559; Bộ Tư lệnh Đoàn 500.

Khu vực này rộng khoảng 5.000 m2, được xây dựng bằng hệ thống đường hầm, hào, địa đạo dưới lòng đất để làm nơi làm việc và trú ẩn của Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên cùng các đồng chí lãnh đạo của các đơn vị đóng quân.

Đầu lối ra vào khu di tích đặt bia đá cao hơn 2 m, bia được các cựu binh bộ đội Trường Sơn xây dựng năm 2002.

Mặt trước bia khắc tên các đơn vị từng đặt Sở chỉ huy tại xã Hương Đô. Mặt sau là tên các lãnh đạo quân đội gồm các Trung tướng: Đồng Sỹ Nguyên, Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần tiền phương kiêm Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn; Vũ Xuân Chiêm, Chính ủy Bộ đội Trường Sơn; Nguyễn Đôn, Tư Lệnh Đoàn 500; Lê Quang Đạo, Chính ủy Đoàn 500.

Khu di tích lịch sử kháng chiến quốc gia Sở chỉ huy Tiền phương Tổng cục Hậu cần, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 và Đoàn 500 có nhiều hạng mục gồm ngôi nhà cấp bốn là Sở chỉ huy Bộ tư lệnh Bộ đội Trường Sơn. Nhà có hai gian, trong chiến tranh làm bằng gỗ, lợp tranh, vách phên nứa.

Hầm chữ A ở dưới địa đạo cao hơn 1 m, dài khoảng 5 m, rộng 3 m. Trong hầm đặt chiếc chõng tre mà bộ đội từng sử dụng hàng chục năm trước để làm việc.

Hội trường sinh hoạt của các đơn vị quân đội. Công trình rộng khoảng 75 m2, giống như một căn hầm, thấp hơn 1 m so với mặt đường.

Ngoài ra, nơi đây còn có hệ thống hầm trú ẩn với 3 cửa để tránh bom, đạn. Đây là nơi diễn ra những cuộc họp quan trọng của các chỉ huy, tướng lĩnh. Hầm cao 2 m, rộng hơn 10 m2, nay được xây bao bằng xi măng.

Khi chiến tranh kết thúc, nơi làm việc của ba đơn vị trên được chính quyền phục dựng, trong đó có một số hạng mục được làm mới. Năm 2005, quần thể khu di tích này được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Năm 2013 được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đặc biệt trong hệ thống di tích lịch sử đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại.

Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên tên thật là Nguyễn Hữu Vũ (1923-2019), tại huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Tướng Nguyên là vị tư lệnh của Binh đoàn Trường Sơn trong thời gian lâu nhất (1967-1975), và là một trong hai vị tướng Quân đội Nhân dân Việt Nam được phong quân hàm vượt cấp từ đại tá lên trung tướng.

Sau chiến tranh, ông tiếp tục đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng khác như Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Giao thông vận tải, Phó Thủ tướng...

Tên tuổi của ông đi cùng với những kỳ tích như người tổ chức thế trận giao thông liên hoàn, giăng lưới lửa trên đỉnh Trường Sơn, hệ thống "trận đồ bát quái" ở Trường Sơn... Bàn thờ Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên đặt trong nhà chỉ huy, được người dân, chính quyền địa phương lập từ tháng 4/2019 - khi ông mất.

Theo ông Võ Văn Trình, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Truyền thông huyện Hương Khê, sở dĩ Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên chọn vị trí này đặt Sở chỉ huy vì nó hội tụ đủ điều kiện thiên thời, địa lợi, nhân hòa, với 4 cái nhất: An toàn nhất, bí mật nhất, bất ngờ nhất và có thời gian lâu nhất.

"Theo dòng chảy lịch sử - di tích lịch sử Chỉ huy Sở Tiền phương Tổng cục hậu cần, Bộ Tư lệnh 559, bộ tư lệnh 500 đã đi vào lịch sử là biểu tượng của sức mạnh Việt Nam, là nơi hành hương hướng về cội nguồn của cán bộ và chiến sĩ bộ đội Trường Sơn anh hùng, là niềm tự hào của nhân dân địa phương", ông Võ Văn Trình nói.