Bánh trôi, bánh chay mùa tháng 3

Có người cho rằng nguồn gốc của việc làm bánh, thắp hương và thưởng thức bánh trôi bánh chay vào đầu tháng 3 là để nhớ về sự tích bọc trăm trứng của mẹ Âu Cơ khi xưa. Lại có truyện kể rằng tục làm bánh trôi bánh chay vào ngày 3 tháng 3 âm lịch hàng tháng để cúng dâng Nam Phương Thánh Mẫu vào ngày mất của bà.

Từ thời Lý, Tết Hàn thực đã được Việt hóa. Người Việt Nam ăn tết Hàn thực với mục đích chủ yếu là để lễ Phật và cúng gia tiên. Tết Hàn thực ở Việt Nam không kiêng lửa, mọi việc nấu nướng vẫn được thực hiện.

Người Việt tượng trưng cho Tết Hàn thực bằng bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa đó là những thức ăn nguội (hàn thực) và gọi tết này là “Tết bánh trôi-bánh chay." Hiện nay, Tết này vẫn được duy trì ở miền Bắc, nhất là các tỉnh xung quanh Hà Nội.

Từ trước đó hàng tuần, các bà nội trợ đã ra chợ chọn mua gạo nếp, đỗ xanh, cân đường kính, đôi lạng đường phên, vừng hạt, bột đao, gừng tươi và không quên một lọ nước hoa bưởi.

Trong ngày mùng 2/3 âm lịch, các nhà đã lo ngâm đỗ, xay gạo. Có người đơn giản, vội vàng, thì ra chợ mua sẵn bột khô về nhào nước, ủ qua một vài tiếng cho mềm, có người lại mua luôn bột đã nhào nước, về chỉ việc nặn. Gạo làm bánh trôi, bánh chay phải kén được nếp cái hoa vàng. Cứ chín phần nếp cho một phần tẻ hoặc non hai phần tẻ.

Bánh nặn xong, được thả vào nồi nước sôi. Bánh chìm xuống rồi nổi lên, “ba chìm bảy nổi, chín lênh đênh” thì vớt ra và ngâm trong nước lã đun sôi để nguội cho săn trở lại rồi lại vớt ra bày vào đĩa. Đĩa bánh trôi được rắc thêm mấy hạt vừng trắng rang thơm.

Bột sau khi nhào nặn với nước được dỡ ra một chiếc mâm sạch. Bây giờ đã đến giờ nặn bánh và luộc bánh, thời khắc đông vui, náo nhiệt nhất trong mỗi nhà. Những lúc như thế này, người lớn thường dạy trẻ con cách bẻ bột, vào nhân, nặn bánh sao cho tròn đẹp. Nhân bánh trôi được làm bằng đường phên. Đường làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quê, những miếng đường vuông thành, sắc cạnh, đỏ thắm, rắn đanh và giòn, hương thơm mát.

Từng viên bánh trôi thấm vị ngọt lẫn trong cái bùi béo của lạc vừng, thơm cái thơm đặc trưng của bột gạo nếp và thoảng vị cay ấm của gừng thật ngon. Bát bánh trôi nóng hổi, sóng sánh nước mật vàng óng hấp dẫn. Từng viên bánh đẫm ngọt, lẫn trong cái bùi béo của vừng, thơm cái thơm đặc trưng của bột gạo nếp, và thoảng vị cay ấm của gừng. Những ngày rét mướt, bưng bát bánh thơm ngọt đậm đà mà nghi ngút hương tỏa thế này thì thấy ấm lòng biết mấy.