Làng Bàu Trúc: Nơi những người phụ nữ gìn giữ hồn gốm Chăm

Làng gốm Bàu Trúc nay là một trong 15 khu phố thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước. 94% dân số của làng là đồng bào Chăm, với 661 hộ/3.219 khẩu. Hầu hết các hộ người Chăm ở đây gắn bó với nghề làm gốm truyền thống của dân tộc.

Theo các nghệ nhân trong làng, nghề gốm do vợ chồng ông Poklong Chanh, một trong những vị tổ sư của nghề gốm Chăm dạy cho phụ nữ trong làng từ xa xưa, khi ông bà đưa người Chăm từ trên vùng đồi núi về đồng bằng sinh sống.

Mấy trăm năm nay, thế hệ nối tiếp thế hệ, những người phụ nữ Chăm làng Bàu Trúc vẫn cùng nhau gìn giữ nghề gốm xưa.

Về nét độc đáo của gốm Bàu Trúc, đầu tiên phải nhắc tới nguyên liệu làm gốm hoàn toàn bằng đất sét mịn tự nhiên chỉ có ở triền con sông Quao chảy quanh làng. Đất sét được trộn với cát trắng hạt nhỏ theo tỷ lệ bí truyền của làng nghề.

Tiếp đó, để làm ra sản phẩm gốm, những người phụ nữ ở Bàu Trúc không sử dụng bàn xoay như những nơi khác. Để tạo hình và làm mịn bề mặt sản phẩm, họ vừa đi giật lùi vòng quanh chiếc trục gốm đặt khối đất sét, vừa đều tay xoa vuốt. Sản phẩm càng cầu kỳ, càng nhiều chi tiết hoặc kích cỡ càng lớn thì thời gian đi giật lùi càng nhiều.

Chắc hẳn ai cũng sẽ hết sức ngạc nhiên khi nhìn thấy những "dụng cụ chuyên dụng" để tạo hoa văn trên gốm ở đây. Bởi vì đó chỉ là vỏ sò, nắp chai, hòn đá… Những thứ tưởng như bỏ đi ấy, vậy mà qua trí tưởng tượng phong phú, đôi bàn tay khéo léo và óc thẩm mỹ của người thợ đã tạo nên những hoa văn hình răng cưa, sóng nước, hoa, lá… đẹp mắt và độc đáo.

Dưới bàn tay tài hoa của các bà, các mẹ, các chị, những sản phẩm gốm có xuất xứ từ làng Bàu Trúc luôn mang vẻ đẹp rất riêng, đậm chất văn hóa, tín ngưỡng dân tộc Chăm.

Đặc biệt, do được làm thủ công hoàn toàn, nên mỗi sản phẩm đều mang tính "độc bản", không có chiếc nào giống y hệt chiếc nào như đúc bằng khuôn ở các làng nghề gốm khác.

Bởi vậy, thật không sai khi nói rằng trong mỗi sản phẩm gốm Bàu Trúc chất chứa đầy ắp niềm tự hào dân tộc, tình yêu với nghề cổ truyền, tâm huyết, sự tinh tế, khéo léo và cả mồ hôi, công sức của những người phụ nữ dân tộc Chăm.

Tuy nhiên, để giữ nghề truyền thống thì chỉ có tình yêu và tâm huyết là chưa đủ. Những người làm nghề ở làng gốm Bàu Trúc phải liên tục nghiên cứu, phát triển để đáp ứng thị hiếu mới của người tiêu dùng.

Bên cạnh đó, làng đã thành lập một hợp tác xã sản xuất kinh doanh gốm, 11 cơ sở sản xuất với hơn 200 hộ gia đình sản xuất gia công. Quy trình sản xuất từ xa xưa vẫn được giữ nguyên, nhưng Bàu Trúc nay đã có thêm nhiều dòng sản phẩm mới.

Năm 2017, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đã công bố quyết định chứng nhận nghệ thuật làm gốm của người Chăm Bàu Trúc được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Cộng với danh xưng "làng nghề cổ nhất Đông Nam Á" là những yếu tố thuận lợi chắp cánh cho tiếng tăm gốm Bàu Trúc bay xa, bay cao đi khắp muôn nơi.

Trong nỗ lực biến "văn hóa trở thành tài sản", tại làng nghề gốm Bàu Trúc nay đã thành lập Ban Du lịch cộng đồng. Ngoài bán tại chỗ cho khách thăm quan, du lịch, những người thợ ở Bàu Trúc còn nhanh nhạy ứng dụng công nghệ thông tin trong khâu tiêu thụ. Họ quảng bá, giới thiệu sản phẩm trên các trang mạng xã hội, tiếp nhận đơn đặt hàng và ship sản phẩm đi khắp mọi miền Tổ quốc, kể cả ra nước ngoài khi khách có nhu cầu.

Mỗi năm, làng gốm cổ Bàu Trúc đưa ra thị trường hơn 12 nghìn sản phẩm các loại. Hồn cốt, bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Chăm vẫn được lưu dấu đậm nét trên từng sản phẩm.

Đây chính là yếu tố quan trọng để những người dân làng gốm Bàu Trúc vừa giữ nghề truyền thống, vừa tạo ra cơ hội để phát triển du lịch, biến văn hóa trở thành tài sản, mang lại cuộc sống khấm khá cho người Chăm.

Người dân trong làng nhờ nghề gốm mà có công ăn việc làm ổn định. Thu nhập bình quân đầu người đạt trên 54 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo chỉ còn 6,52%

Những người có trách nhiệm của làng gốm Bàu Trúc tràn đầy hy vọng, bằng cách kết hợp kỹ thuật cổ truyền ngày xưa với không ngừng đổi mới, sáng tạo để đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng đương đại, họ sẽ cùng với bà con tạo ra một sản phẩm du lịch mới, để du khách gần xa biết đến danh tiếng và tìm về Bàu Trúc ngày càng nhộn nhịp hơn.