Tuổi nghỉ hưu: Bộ Luật Lao động đang bị diễn giải và áp dụng sai

Tiến sĩ Ngô Tự Lập – ĐH Quốc gia Hà Nội đã gửi tới báo Dân trí ý kiến phân tích về tuổi nghỉ hưu đang gây tranh cãi hiện nay.

Việc bắt buộc nghỉ hưu ở tuổi 55 với nữ và 60 đối với nam là sự phân biệt đối xử nam nữ

Vấn đề tuổi nghỉ hưu gần đây trở thành một chủ đề gây tranh cãi sau khi có đề xuất của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, theo đó, để tăng nguồn thu, tránh nguy cơ vỡ quỹ BHXH, từ năm 2016 tuổi nghỉ hưu sẽ tăng lên 62 với nam và 60 đối với nữ. Tuy nhiên, phần lớn các ý kiến cả ủng hộ lẫn phê phán đề xuất này đều dựa trên sự diễn giải sai các quy định của Bộ luật lao động. Trên thực tế, sự diễn giải sai này đã và đang dẫn đến việc áp dụng sai, vi phạm nguyên tắc bình đẳng giới được quy định trong Hiến pháp (tức là vi hiến) và vi phạm các quy định của chính Bộ luật Lao động.

Nguyên tắc bình đẳng giới được thể hiện rất rõ trong Bộ luật Lao động. Cụ thể, Điều 4, Chính sách của Nhà nước về lao động, quy định: “7. Bảo đảm nguyên tắc bình đẳng giới; quy định chế độ lao động và chính sách xã hội nhằm bảo vệ lao động nữ, lao động là người khuyết tật, người lao động cao tuổi, lao động chưa thành niên”.

Trong các quyền của người lao động, quan trọng nhất là quyền được làm việc. Sự bình đẳng nam nữ đối với quyền được làm việc cũng được thể hiện rất rõ trong Bộ luật Lao động:

Điều 5. Quyền và nghĩa vụ của người lao động: “1. Người lao động có các quyền sau đây: a) Làm việc, tự do lựa chọn việc làm, nghề nghiệp, học nghề, nâng cao trình độ nghề nghiệp và không bị phân biệt đối xử”;

Điều 153. Chính sách của Nhà nước đối với lao động nữ: “1. Bảo đảm quyền làm việc bình đẳng của lao động nữ”; và Điều 154. Nghĩa vụ của người sử dụng lao động đối với lao động nữ: “1. Bảo đảm thực hiện bình đẳng giới và các biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới trong tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi, tiền lương và các chế độ khác”.

Nội dung các điều luật này có nghĩa là mọi người đều có quyền làm việc, và quyền được làm việc của nam và nữ là như nhau. Liên quan đến tuổi nghỉ hưu, Bộ luật Lao động quy định:

“Điều 187. Tuổi nghỉ hưu:

1. Người lao động bảo đảm điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội được hưởng lương hưu khi nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi.

2. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động; làm công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; làm công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; làm việc ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo thuộc danh mục do Chính phủ quy định có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn so với quy định tại khoản 1 Điều này.

3. Người lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, người lao động làm công tác quản lý và một số trường hợp đặc biệt khác có thể nghỉ hưu ở tuổi cao hơn nhưng không quá 05 năm so với quy định tại khoản 1 Điều này”.

Rõ ràng, Bộ luật Lao động chỉ quy định tuổi được về hưu, chứ không quy định tuổi phải về hưu. Nghĩa là khi đã đảm bảo điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm, nếu người lao động có nguyện vọng, họ có thể - nhưng không bị bắt buộc phải - nghỉ hưu ở tuổi 60 (với nam) và 55 với nữ. Quy định tuổi được nghỉ hưu của nữ thấp hơn thể hiện sự ưu tiên đối với lao động nữ.

Tuy nhiên, những quy định này của Bộ luật Lao động đang bị diễn giải theo hướng sai lầm, đó là bắt buộc người lao động phải về hưu ở tuổi 60 đối với nam và 55 đối với nữ. Lối diễn giải này dẫn đến sự phân biệt đối xử đối với lao động nữ, ngăn cản đáng kể cơ hội cống hiến và tiến bộ của phụ nữ, vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc bình đẳng giới được Hiến pháp bảo hộ và được quy định chính trong Bộ luật Lao động.

Cần phải nói thêm rằng, ngay cả trong trường hợp tuổi nghỉ hưu theo Điều 187 của Bộ luật Lao động bị diễn giải là “tuổi phải nghỉ hưu”, để đảm bảo nguyên tắc bình đẳng giới, tuổi phải nghỉ hưu của mọi lao động cũng phải như nhau (chẳng hạn là 62). Khi đó, xã hội có thể thể hiện sự ưu tiên đối với phụ nữ bằng việc quy định quyền của phụ nữ được lựa chọn nghỉ hưu sớm hơn (chẳng hạn ở tuổi 55) nếu họ có nguyện vọng.

Nhân đây, chúng tôi cũng xin nói thêm, rằng tăng tuổi nghỉ hưu là điều không một quốc gia nào có thể lẩn tránh. Bởi lẽ, tuổi thọ của con người ngày càng cao. Tuổi nghỉ hưu thấp khiến cho tỷ lệ người nghỉ hưu so với những người làm việc tăng lên nhanh chóng, gây lãng phí nguồn nhân lực có kinh nghiệm và chuyên môn, tạo nên gánh nặng đối với nền kinh tế, làm sụt giảm sức cạnh tranh quốc gia. Những điều này đặc biệt đáng lưu tâm đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, khi chúng ta đang phải huy động mọi nguồn lực để lao động, sản xuất nhằm phát triển đất nước. Những ý kiến về chi phí lớn bộ máy cồng kềnh của Bảo hiểm xã hội là đáng quan tâm, nhưng không phải là vấn đề cốt lõi. Việc tinh giản bộ máy của Bảo hiểm xã hội thật ra có thể giải quyết không mấy khó khăn chỉ bằng một số quyết định hành chính.

Xin trở lại với đề tài của chúng ta. Tóm lại, việc bắt buộc nghỉ hưu ở tuổi 55 với nữ và 60 đối với nam là sự phân biệt đối xử nam nữ, dựa trên sự diễn giải sai các quy định của Bộ luật Lao động. Sự phân biệt đối xử như vậy không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của nữ giới mà còn phi pháp và vi hiến, cần phải chấm dứt.

Tiến sĩ Ngô Tự Lập (ĐHQGHN)