Đại gia xây dựng không mặn mà dự án đầu tư công, chuyên gia hé lộ lý do

Theo số liệu thống kê của Bộ KHĐT tính đến 30/11, giải ngân kế hoạch đầu tư vốn ngân sách Nhà nước là 338.000 tỷ đồng, chỉ đạt 58,33% kế hoạch năm mặc dù kế hoạch được chuẩn bị là 550.000 tỷ đồng. 

"Đây thật sự là một vấn đề đáng ngạc nhiên. Có tiền mà không tiêu được ? Tại sao lại như vậy?", ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) đặt câu hỏi tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam năm 2022 diễn ra sáng 17/12.

Theo ông Hiệp, nguồn vốn đầu tư công trong giai đoạn này đến đang tập trung giải ngân cho các công trình hạ tầng kỹ thuật. Vì vậy, thủ tục và các bước triển khai các công trình hạ tầng này sẽ quyết định tốc độ giải ngân vốn đầu tư công.

Từ góc độ các nhà thầu xây dựng, ông Hiệp cho rằng có 2 nguyên nhân chính.

Vấn đề thứ nhất là thủ tục đầu tư và thanh quyết toán của các dự án còn có một số vấn đề cần khắc phục, tháo gỡ.

Hiện nay, chúng ta bước vào giai đoạn 2 của các gói thầu hạ tầng kỹ thuật với nhiều nét mới. Với sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ, các cơ chế thủ tục đầu tư đã được cải thiện khá nhiều, mặc dù đây đó vẫn còn những vướng mắc về giải phóng mặt bằng, mỏ vật liệu, thủ tục đầu tư…

Cụ thể để rút ngắn thời gian và các thủ tục đấu thầu, Thủ tướng đã giao Bộ Giao thông vận tải chủ trì cơ chế chỉ định thầu cho các gói thầu hạ tầng kỹ thuật với quy mô gói thầu khoảng 3.000-4.000 tỷ đồng theo đề xuất của Hiệp hội Nhà thầu. Việc giải phóng mặt bằng và cơ chế thanh toán cũng đã có tiến bộ hơn trong thời gian gần đây nên cũng tiết kiệm được khá nhiều thời gian cho nhà thầu.

Tuy nhiên, theo ông Hiệp, hiện việc chuẩn bị hồ sơ dự án như khảo sát, thiết kế dự toán… còn sơ sài chưa đảm bảo tiến độ và chất lượng nên đang là một khó khăn cho triển khai. Từ chỗ hồ sơ khảo sát thiết kế chuẩn bị dự án còn sai lệch nên trong quá trình triển khai thực hiện sẽ có thay đổi, phát sinh.

"Mà đã có phát sinh thì thủ tục thanh toán lại trở nên phức tạp, mất thời gian, các Ban QLDA, Chủ đầu tư đều ngần ngại xử lý. Do đó, chúng tôi cho rằng cần nâng cao chất lượng, đẩy nhanh hơn nữa khâu chuẩn bị dự án và có cơ chế rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn của các Ban QLDA, Chủ đầu tư trong việc ký thanh toán và xử lý phát sinh để tạo điều kiện cho các nhà thầu", Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam kiến nghị.

Vấn đề thứ hai liên quan trực tiếp đến các nhà thầu xây dựng. Đây là lực lượng cuối cùng sử dụng vốn đầu tư công vì vậy nếu các nhà thầu thực hiện được khối lượng lớn tức giải ngân sẽ nhanh.

Tuy nhiên, các nhà thầu đang rất khó khăn, vướng mắc về vấn đề đơn giá, định mức. Hệ thống đơn giá định mức đang áp dụng hiện nay vẫn còn nhiều bất cập không phù hợp thực tế khiến các nhà thầu quá thua thiệt. Ông Hiệp cho biết một số đơn giá, định mức thậm chí còn áp dụng như thời bao cấp trước đây.

Các công tác đã có trong định mức của Bộ Xây dựng nhưng khi áp dụng đơn giá đầu vào, nhân công, máy của địa phương để lập dự toán công trình thì quá thấp so với thực tế doanh nghiệp phải chi trả.

Ông Hiệp lấy ví dụ, việc đắp nền đường đơn giá là 16.000 đồng/m3 thực tế phải thuê khoán là 30.000 đồng/m3; đắp cấp phối đá dăm theo định mức dự toán là 35.000 đồng/m3 giá thực tế thi công là 120.000 đồng/m3; đóng cọc bê công cốt thép theo định mức là 55.000 đồng/m3 giá thi công thực tế là 150.000 đồng/m3.

Đặc biệt, đơn giá nhân công cũng hết sức bất hợp lý do các thông số thanh toán dựa trên hệ thống tiền lương cơ bản 2019 nên cho đến nay đơn giá nhân công sai lệch rất lớn so với thực tế. Ví dụ đơn giá nhân công 3,5/7 nhóm 2 là 235.000 đồng/công trong khi đơn giá thuê khoán hiện nay khoảng 450.000-600.000 đồng/ngày hoặc đơn giá lương kỹ sư bậc 2 là 6 triệu đồng/tháng trong khi thực tế khoảng 20 triệu.

"Sắp tới, nếu hệ thống tiền lương được cải tiến thì việc thay đổi đơn giá tiền lương cho công trường càng cần gấp rút hơn", ông Hiệp nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, một số công tác chưa có trong định mức như lắp đặt cáp treo cầu dây văng, cầu dây võng, công tác gia công lắp đặt vòm cầu thếp, khoan cọc qua hang động caster, rút cừ ngầm trong nước… Nguyên nhân, theo ông Hiệp, là trước đây chúng ta còn lạc hậu trong công nghệ xây dựng nên chưa có các định mức này.

Từ việc thiếu hụt một số định mức, đơn giá, một số thì bất cập so với thực tế (do các địa phương công bố đơn giá) nên các nhà thầu đang rất khó khăn, có nhà thầu như Vinaconex vừa bắt đầu triển khai gói thầu cao tốc Mai Sơn - Quế Lộ khi so sánh đơn giá gói thầu được duyệt và chi phí thực tế phải triển khai đã thấy chắc sẽ phải lỗ khoảng 40% nhưng không làm thì không có việc cho cán bộ nhân viên.

Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng cho biết, với vấn đề về đơn giá, định mức như trên, các doanh nghiệp nhà thầu xây dựng lớn không mặn mà tham gia vào các dự án đầu tư công.

Trước tình hình đó Hiệp hội nhà thầu Việt Nam kiến nghị 3 vấn đề. 

Thứ nhất là cần nhanh chóng điều chỉnh và bổ sung hệ thống đơn giá định mức hiện nay. Cụ thể là cần có kế hoạch rà soát phân loại các đơn giá, định mức để có kế hoạch bổ sung ngay trong quý I cho kịp triển khai các dự án hiện nay. Bổ sung ngay các định mức chuyên ngành giao thông vào hệ thống định mức xây dựng làm cơ sở áp dụng cho các gói hạ tầng.

Thứ 2 là có quy trình phân cấp, phân quyền cụ thể và quy định rõ ràng cho các ban quản lý dự án, chủ đầu tư để xử lý việc điều chỉnh, giải quyết các việc phát sinh, điều chỉnh các gói thầu song song với việc tập trung cải thiện chất lượng hồ sơ khảo sát, thiết kế, dự toán của các gói thầu. 

Thứ 3 là cần nghiên cứu ban hành cơ chế tổng thầu, cơ chế liên danh, cơ chế xét thầu phù hợp cho các gói thầu xây dựng hạ tầng lớn sắp đến như sân bay Long Thành để tập hợp được sức mạnh của các nhà thầu Việt Nam.