Xuân về trên mái nhà Rông

Mùa xuân… mùa của lễ hội

Trên vùng đại ngàn Tây Nguyên được phân làm hai mùa rõ rệt là mùa hạn và mùa mưa… Điều đặc biệt, khi những cơn nắng “đỏ lửa” nhường chỗ cho những hạt mưa đầu tiên cũng là lúc báo hiệu một năm mới đang đến. Cũng thời gian này, khoảng từ tháng chạp đến tháng giêng, bà con đồng bào Jrai, Bahnar lại tụ tập dưới mái nhà rông để thực hiện các nghi lễ như: mừng lúa mới, lễ cầu an, lễ cúng giọt… nhằm đưa những lời nguyện cầu của mình đến Giàng (trời) sang năm mới dân làng được bình an, tránh xa bệnh tật và mùa màng bội thu…

Rít hơi thuốc lá rừng, già làng A Phức (làng Mơ H’ra, xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang) kể cho chúng tôi về các lễ hội của làng trong những ngày đầu xuân. Già làng A Phúc kể: “Cứ vào tháng chạp (dương lịch) hàng năm, bà con trong làng chọn những hạt nếp ngon nhất, ghè rượu nồng nhất để tổ chức lễ mừng lúa mới. Dưới mái nhà rông, bà con góp rượu, góp thịt, nhà không có thì góp gạo, góp nếp để thực hiện các nghi lễ. Việc đóng góp này thể hiện sự đoàn kết của cả làng và thành tâm dâng lên Giàng (trời) những điều quý giá nhất. Lúc đó, tôi (thầy cúng) cất lên tiếng khấn… “Ơ Giàng, năm cũ đã qua năm mới đã đến, nhờ ơn Giàng mà bà con mạnh khoẻ, có cái ăn cái mặc. Xin Giàng chứng giám và hưởng lễ”… Tiếng khấn hòa với tiếng chiêng, vang vọng đại ngàn. Đây cũng là dịp để bà con trong làng lại tụ họp nói về công việc trong năm qua và dự định năm tới… Mọi người cùng hòa nhịp xoang, say men rượu cần dưới mái nhà rông…”.

“Một nghi lễ không thể thiếu trong dịp này là lễ cầu an. Cầu cho dịch bệnh tránh xa dân làng để bà con có sức làm nương, làm rẫy… Trước khi diễn ra lễ, già làng tổ chức cho dân trong buôn quét dọn đường làng, ngõ xóm sạch sẽ, sửa sang nhà rông, bến nước, dựng cây nêu, chuẩn bị bếp lửa… Sau đó, thầy cúng sẽ khấn xin các vị thần linh phù hộ, cùng dân làng đuổi các tà ma, bệnh dịch. Sau khi tất cả các nghi thức được thực hiện xong, chủ lễ múa khiên, dẫn bà con dân làng vừa diễn tấu cồng chiêng, vừa diễn xướng xoang đi khắp làng để đuổi tà ma…”, già A Phức kể lại.

Ngoài những lễ chính trên, bà con đồng bào còn tổ chức lễ sạ lúa, lễ bỏ mả… Những nghi lễ không chỉ đơn thuần là hoạt động tâm linh truyền thống nhằm tạ ơn trời đất cho vụ mùa bội thu, mà còn là dịp để đồng bào vui chơi, đánh cồng chiêng, uống rượu cần... Lễ hội cũng là dịp để bà con thể hiện tinh thần đoàn kết, góp phần giáo dục con cháu bảo tồn nét văn hóa truyền thống.

Phục dựng lễ hội văn hóa Tây Nguyên

Cuộc sống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên đã dần văn minh hơn, tiếp cận với nền văn hóa hiện đại. Trải qua thăng trầm của thời gian, những lễ hội của bà con đồng bào đã không còn nguyên bản như ngày xưa. Song, nhiều phong tục tập quán tốt đẹp, mang đậm giá trị văn hóa của dân tộc vẫn được đồng bào lưu giữ cho thế hệ mai sau.

Vừa qua, Festival văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên 2018 tổ chức tại Gia Lai đã phục dựng lại những nghi lễ, hoạt động sinh hoạt thường ngày của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Theo đó, dưới mái nhà rông, bà con trên khu vực Tây Nguyên đã phục dựng các lễ hội như: lễ cúng cây nêu, cầu an của dân tộc Ê đê (tỉnh Đăk Lăk); lễ cúng sức khỏe của người M’Nông (tỉnh Đăk Nông); lễ cầu an của dân tộc Bahnar (tỉnh Kon Tum); lễ sạ lúa của người Chu Ru (tỉnh Lâm Đồng) và lễ mừng nhà rông mới của dân tộc Bahnar (tỉnh Gia Lai). Điểm chung của các lễ hội này đều hòa trong tiếng cồng chiêng và điệu múa xoang, mang những đặc trưng của từng dân tộc mình.

Với việc tái hiện các nghi thức, nghi lễ của đồng bào khu vực Tây Nguyên nhằm bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa truyền thống. Qua đó, thắt chặt tình đoàn kết giữa đồng bào các dân tộc, mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa con người với thiên nhiên; là dịp để mỗi người và cộng đồng được giao hòa với thế giới tâm linh. Đồng thời góp phần tuyên truyền quảng bá, bảo tồn Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là “Di sản Văn hóa truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại”.

Tại buổi lễ khai mạc Festival Văn hóa công chiêng Tây Nguyên, ông Võ Ngọc Thành – Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai nhấn mạnh: “Đây là hoạt động nhằm giữ gìn, phát huy, tôn vinh giá trị của Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên; kết nối giao lưu văn hóa giữa các dân tộc có cồng chiêng, tạo sự đoàn kết, hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc anh em, là điều kiện để du khách tìm hiểu cơ hội đầu tư, du lịch ở Gia Lai và các tỉnh Tây Nguyên. Thông qua các hoạt động lễ hội đường phố, phục dựng nghi lễ, trình diễn nghệ thuật dân gian và hội thảo khoa học, chúng ta sẽ cùng nhau thưởng thức, cùng nhìn lại một phần thực tế phong phú, đa dạng, của các giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu của các tỉnh Tây Nguyên…”.

            Phạm Hoàng