Nỗi thống khổ của người lao động ngay trong lòng các chuỗi cung ứng siêu thị

Lợi nhuận hàng tỷ USD, hàng triệu người vẫn mắc kẹt trong đói nghèo

Báo cáo “Đã chín muồi để thay đổi” (Ripe for Change) do tổ chức Oxfam vừa công bố hôm nay (21/6) cho thấy, hàng triệu người lao động trong các chuỗi thực phẩm bán tại các siêu thị lớn (các tập đoàn bán lẻ) trên toàn cầu đang bị mắc kẹt trong đói nghèo và phải đối mặt với những điều kiện làm việc khắc nghiệt, dù ngành thực phẩm là ngành có lợi nhuận lên đến hàng tỷ USD.

Dựa trên một giỏ hàng gồm 12 mặt hàng thực phẩm phổ biến trên thế giới, báo cáo của Oxfam cho hay, tỷ lệ trung bình thu về từ giá cuối cùng bán cho người tiêu dùng của các tập đoàn bán lẻ ở Anh, Đức, Hà Lan, Indonesia, Nam Phi, Mỹ và Thái Lan tăng từ 43,5% (giai đoạn 1996-1998) lên 48,3% (năm 2015), trong khi phần người nông dân sản xuất nhỏ và công nhân được hưởng giảm từ 8,8% xuống 6,5%, cùng kỳ.

Đối với một số sản phẩm, các tập đoàn bán lẻ hưởng tới gần 50%, trong khi phần cho công nhân hoặc nông dân quy mô nhỏ là chưa tới 5%.

“Nông dân và công nhân làm việc trong chuỗi cung ứng 12 sản phẩm thông dụng bán tại siêu thị đang phải vật lộn để sống qua ngày”, báo cáo cho hay.

Cụ thể, với một số sản phẩm, như trà Ấn Độ và đỗ xanh Kenya, thu nhập trung bình của người nông dân sản xuất nhỏ hoặc công nhân chỉ giúp chi trả một nửa mức sống cơ bản. Chênh lệch giữa thu nhập đủ sống và thu nhập thực tế còn lớn hơn ở những công việc phụ nữ chiếm phần lớn lực lượng lao động.

Năm 2016, trong khi nhiều công nhân và nông dân sản xuất nhỏ sống trong đói nghèo thì 8 chuỗi siêu thị lớn nhất theo mô hình cổ phần đại chúng lại đạt mức doanh thu bán hàng lên đến gần 1.000 tỷ USD, lợi nhuận là 22 tỷ USD, và các cổ đông chia nhau 15 tỷ USD cổ tức.

“Chỉ cần 10% giá trị cổ tức của 3 siêu thị lớn nhất tại Mỹ trong năm 2016 là đủ để kéo thu nhập của 600.000 công nhân chế biến tôm tại Thái Lan lên mức đủ sống”, theo Oxfam.

Những bất công không nên có

Oxfam đã khảo sát công nhân và nông dân sản xuất nhỏ tại 5 quốc gia và thấy rằng, đa số người lao động phải vật lộn để nuôi sống bản thân và gia đình.

Tại các trang trại nho ở Nam Phi, 90% công nhân nữ được khảo sát cho biết họ không đủ ăn trong tháng trước đó. Còn tại các nông trại hoa quả và rau củ ở Italy, 75% công nhân nữ cho biết chính mình hoặc một thành viên gia đình đã không được ăn đủ bữa trong tháng trước vì không có đủ tiền.

Bà Winnie Byanyima, Giám đốc điều hành Oxfam Quốc tế cho biết: “Chúng tôi lắng nghe câu chuyện của những người nông dân phải hít thuốc trừ sâu độc hại trên cánh đồng và những lao động nữ buộc phải làm xét nghiệm thử thai để được làm việc tại các nhà máy chế biến thủy sản. Những bất công như thế không nên có mặt trên các kệ hàng, đặc biệt là khi ngành thực phẩm thu về hàng tỷ USD với những đãi ngộ hào phóng cho cổ đông và những nhóm siêu giàu”.

Oxfam và Liên minh Thủy sản Bền vững cũng tìm hiểu cụ thể về các điều kiện làm việc tại một số nhà máy chế biến và xuất khẩu tôm lớn nhất tại Thái Lan và Indonesia. Họ là các đơn vị cung cấp cho những siêu thị lớn nhất tại Châu Âu và Mỹ như Ahold Delhaize, Aldi North and South, Lidl và Whole Foods.

Công nhân miêu tả các điều kiện làm việc không an toàn, mức lương đói kém, chính sách kiểm soát thời gian đi vệ sinh và uống nước ngặt nghèo và bị bạo hành bằng lời nói. Tại Thái Lan, hơn 90% công nhân chế biến hải sản được khảo sát cho biết họ không đủ ăn trong tháng trước. Khoảng 80% công nhân trong các nhà máy này là phụ nữ.

“Khi ‘đến tháng’, chúng tôi không được thay băng vệ sinh trong suốt ngày làm việc, vì không được phép mang bất cứ thứ gì vào nơi làm việc” – Oxfam thuật lại lời chia sẻ của Melati, một trong mười công nhân nhà máy thủy sản được phỏng vấn bởi Liên minh Thủy sản Bền vững. Cánh tay của Melati bị bỏng hóa chất do phải lau rửa bằng clo trong điều kiện bảo hộ lao động không được đảm bảo.

Theo Bà Byanyima: “Khu vực kinh tế tư nhân có khả năng đưa hàng triệu người thoát khỏi nghèo đói. Các tập đoàn bán lẻ đủ sức trả lương công bằng hơn cho người lao động trực tiếp sản xuất ra thực phẩm mà không phải tạo thêm cho người tiêu dùng bất kỳ một gánh nặng nào. Nhiều khi chỉ cần bớt lại 1-2% giá bán – nghĩa là một vài xu trên sản phẩm - cũng là đủ đổi đời cho những người sản xuất ra thực phẩm bày bán trên các kệ siêu thị."

Bích Diệp