Nơi yên nghỉ của hai vị vua và chuyện "hoàng hậu hai triều"

Lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại Hành hiện nay đều nằm trong Khu di tích lịch sử - văn hóa quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư (xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình). Nơi an nghỉ của hai nhà vua đều nằm trong khu vực núi Mã Yên - Núi có hình dáng tựa như một yên ngựa, nằm trong khu thành ngoại của kinh đô Hoa Lư xưa.

Vua Đinh Tiên Hoàng (trái) và vua Lê Đại Hành (phải) là những vị vua đầu tiên của Việt Nam. Trong đó, vua Đinh Tiên Hoàng là người dẹp loạn 12 sứ quân lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước phong kiến trung ương tập quyền đầu tiên ở Việt Nam.

Vua Lê Đại Hành, người xây dựng nhà nước Đại Cồ Việt vững mạnh, đánh đuổi giặc phương Bắc, giữ yên bờ cõi nước ta, cho đến đời vua Lý Công Uẩn mới dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long (Hà Nội ngày nay).

Hai vị vua Đinh - Lê sau khi băng hà đều được chôn cất trong kinh thành Hoa Lư (nay là Cố đô Hoa Lư). Có điều khác biệt, lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng thì ở trên đỉnh núi Mã Yên, còn nơi yên nghỉ của vua Lê Đại Hành thì nằm dưới chân núi.

Điều khiến hai vị vua này trở nên đặc biệt nhất trong các triều đại phong kiến của Việt Nam là cùng lấy một người, Thái hậu Dương Vân Nga. 

Để đến được lăng mộ vua Đinh Tiên Hoàng phải vượt qua hơn 200 bậc đá. Nơi nhà vua an nghỉ trên đỉnh núi Mã Yên có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh Cố đô Hoa Lư với núi, sông, ruộng đồng, làng mạc quần tụ xung quanh tạo nên một thắng cảnh hữu tình, thơ mộng.

Ngay dưới chân núi Mã Yên, lăng vua Lê được xây dựng trong khuôn viên khá rộng nhìn ra cánh đồng xứ Hậu đường, xung quanh xây tường bảo vệ. Lăng vua Lê cũng được xây theo kiểu cuốn vòm, trang trí họa tiết lưỡng long chầu lá đề và mặt hổ phù.

Phía sau lăng, trên một mỏm đá cao, sát chân núi có dựng một văn bia. Nội dung văn bia ghi: Lê Đại Hành hoàng đế lăng, Minh Mệnh nhị thập nhất niên, ngũ nguyệt, sơ nhị nhật, sắc kiến (dịch nghĩa: Lăng của vua Lê Đại Hành được phụng chỉ xây dựng vào ngày mồng 2 tháng 5 năm 1840).

Vào thế kỷ X, dưới triều Đinh - Tiền Lê, núi Mã Yên là ngọn núi có vị trí chiến lược của kinh thành Hoa Lư. Đây cũng là nơi linh thiêng, vì thế đã được làm nơi an nghỉ vĩnh hằng của hai vị anh hùng dân tộc, những người xây dựng Nhà nước Đại Cồ Việt vững chắc hơn 1.000 năm trước.

Theo quan niệm của người xưa, lăng vua Đinh, vua Lê đều được đặt vào nơi được gọi là "huyệt đế vương".

Theo các tài liệu còn lưu giữ tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, sau khi vua Đinh băng hà vào năm Kỷ Mão (năm 979), quần thần đã đưa linh cữu của Tiên đế an táng tại đỉnh núi Mã Yên để đề cao tinh thần thượng võ của nhà vua. Đại Việt sử ký toàn thư có chép: "Rước linh cữu của Tiên Hoàng đế về chôn ở sơn lăng Trường Yên". 

Khi vua Lê Đại Hành băng hà, quần thần cũng an táng về phía nam dưới chân núi Mã Yên, lăng  dựa lưng vào núi Mã Yên làm hậu chẩm, tả hữu có hai dãy núi chạy dọc tạo hình thế tay ngai nên còn được gọi là Hoàn Ỷ sơn.

Mỗi năm có hàng triệu lượt du khách đến tham quan Khu di tích lịch sử - văn hóa quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư. Ngoài tham quan đền thờ vua Đinh vua Lê, du khách còn đến núi Mã Yên tham quan lăng mộ hai nhà vua đặc biệt nhất các triều đại phong kiến của Việt Nam.