Những tỉnh chưa từng sáp nhập từ khi thành lập tới nay

Lần lại lịch sử, từ cuối năm 1831, vua Minh Mạng cho bỏ các dinh, trấn và thành lập các tỉnh. Vào năm 1832, cả nước có 31 tỉnh. Trong đó, Bắc Kỳ (cách gọi Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ có từ khoảng năm 1834) có 13 tỉnh: Hà Nội, Sơn Tây, Hưng Hóa, Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh, Hưng Yên, Nam Định, Ninh Bình, Thái Nguyên.

Trung Kỳ gồm 11 tỉnh là Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuận và phủ Thừa Thiên.

Nam Kỳ có 6 tỉnh là Phiên An (năm 1836 đổi tên thành Gia Định), Biên Hòa, Định Tường, Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên.

Nhiều ý kiến cho rằng đây là thời điểm thành lập các tỉnh ở Việt Nam. Thời gian dài sau đó nước ta có nhiều thay đổi về địa giới hành chính các tỉnh, tên gọi các tỉnh cũng có nhiều thay đổi.

Năm 1976, Việt Nam có 38 tỉnh thành rồi tiếp tục trải qua rất nhiều lần chia tách, sáp nhập, ổn định với 63 tỉnh, thành từ năm 2004 tới nay.

Hầu hết các tỉnh đều đã từng bị chia tách, sáp nhập, đổi tên. Chỉ có hai tỉnh Thái Bình và Thanh Hóa từ ngày thành lập thời phong kiến đến nay không bị chia tách, sáp nhập. Đây là chuyện khá kỳ lạ nhưng cũng không khó giải thích.

 Với tỉnh Thanh Hóa, vào đầu thời đại đồng thau, các bộ lạc nguyên thủy đã có mặt trên địa bàn rất rộng từ miền núi đến đồng bằng, ven biển.

Theo thông tin từ UBND tỉnh Thanh Hóa, Trấn Thanh Đô, được cho là tương đương với vùng đất Thanh Hóa ngày nay, do vua Trần Thuận Tông đặt tên vào năm 1397, gồm 3 châu và 7 huyện.

Thời Lê Trung Hưng (1553-1788) gọi là nội trấn Thanh Hoa, sáp nhập thêm hai phủ Trường Yên và Thiên Quan của trấn Sơn Nam lệ vào trấn Thanh Hoa, gọi là ngoại trấn Thanh Hoa. Thời Tây Sơn lấy ngoại trấn Thanh Hoa lệ vào Bắc thành, tách khỏi nội trấn Thanh Hoa.

Tên "trấn Thanh Hoa" được giữ cho đến năm 1831. Năm Minh Mệnh thứ 12 lấy nội trấn làm tỉnh Thanh Hoa và ngoại trấn làm tỉnh Ninh Bình, tên gọi "tỉnh Thanh Hoa" có từ đây.

Năm Thiệu Trị thứ 3 (năm 1843) lại đổi tên Thanh Hoa thành Thanh Hóa. Trong suốt chiều dài lịch sử, địa dư của Thanh Hóa khá ổn định, hầu như không có sự sáp nhập hay chia tách lớn.

Theo Nghị quyết số 1238/NQ của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã của tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2023-2025, từ ngày 1/1 năm nay tỉnh Thanh Hóa có 26 đơn vị hành chính cấp huyện (22 huyện, 2 thị xã và 2 thành phố); 547 đơn vị hành chính cấp xã (gồm 452 xã, 63 phường và 32 thị trấn). Trong đó, huyện Thường Xuân có diện tích lớn nhất và TP Thanh Hóa có dân số đông đúc nhất.

Hai thành phố là Thanh Hóa và Sầm Sơn. Thị xã Nghi Sơn và thị xã Bỉm Sơn.

Các huyện gồm: Hoằng Hóa, Thọ Xuân, Triệu Sơn, Quảng Xương, Nông Cống, Hậu Lộc, Yên Định, Thiệu Hóa, Thạch Thành, Nga Sơn, Ngọc Lặc, Hà Trung, Cẩm Thủy, Bá Thước, Như Thanh, Thường Xuân, Vĩnh Lộc, Như Xuân, Lang Chánh, Quan Hóa, Quan Sơn, Mường Lát.

Với 11.129,5km2, Thanh Hóa hiện là tỉnh có diện tích lớn thứ 5 ở Việt Nam (sau các tỉnh Nghệ An - lớn nhất với 16.490,25km2; Gia Lai; Sơn La và Đắk Lắk).

Về tỉnh Thái Bình, ngày 21/3/1890 toàn quyền Pháp ra nghị định thành lập tỉnh Thái Bình bao gồm các huyện: Thanh Quan, Thụy Anh, Ðông Quan, Trực Ðịnh (trước là Chân Ðịnh), Thư Trì, Vũ Tiên, Tiền Hải, Phụ Dực, Quỳnh Côi và huyện Thần Khê.

Năm Thành Thái thứ 6 (1894) cắt thêm 2 huyện Hưng Nhân, Duyên Hà (thuộc tỉnh Hưng Yên) nhập trở lại Thái Bình. Ðến lúc này tỉnh Thái Bình với tư cách là một tỉnh - đơn vị hành chính độc lập - bao gồm 3 phủ với 12 huyện, 90 tổng, 802 làng, xã với số dân gần 162.000 người.

Năm 1946, HĐND tỉnh Thái Bình quyết định bỏ đơn vị tổng, đổi phủ thành huyện. Toàn tỉnh lúc này được chia thành 12 huyện, một thị xã với 829 xã, thôn. 

Ngày 17/6/1969, Hội đồng Chính phủ ra quyết định hợp nhất và điều chỉnh địa giới các huyện: Hợp nhất hai huyện Quỳnh Côi và Phụ Dực thành huyện Quỳnh Phụ; hợp nhất huyện Hưng Nhân và Duyên Hà thành huyện Hưng Hà; hợp nhất huyện Ðông Quan và Tiên Hưng thành huyện Ðông Hưng; hợp nhất huyện Vũ Tiên và Thư Trì thành huyện Vũ Thư.

Năm 1982 và năm 1986 Hội đồng Bộ trưởng quyết định sát nhập một số xã ở Vũ Thư và mở rộng địa giới hành chính của thị xã Thái Bình.

Thái Bình được bao bọc bởi ba dòng sông lớn. Trong đó, phía tây và tây nam là sông Hồng, giáp hai tỉnh Hà Nam và Nam Định. Phía bắc là sông Luộc, giáp hai tỉnh Hưng Yên và Hải Dương. Phía đông là sông Hóa, giáp TP Hải Phòng. Phía đông là biển với trên 50km bờ biển trong vịnh Bắc Bộ.

Thái Bình là một vùng đất phì nhiêu được phù sa hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình bồi đắp. Đây là tỉnh đồng bằng, không có đồi núi, bao gồm các cánh đồng bằng phẳng, xen kẽ các khu dân cư, mạng lưới sông ngòi chằng chịt.

Tỉnh Thái Bình hiện có diện tích 1.586,3km2 (nằm trong nhóm 10 tỉnh có diện tích nhỏ nhất ở Việt Nam) và dân số trên 1,86 triệu người.

GS.TS Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo (ĐH Quốc gia Hà Nội), Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, cho rằng trong lịch sử Thanh Hóa chỉ từng tách một phần ra thành tỉnh Ninh Bình ngày nay. Sở dĩ địa phương này chưa từng sáp nhập tỉnh lần nào do có diện tích tự nhiên quá rộng lớn, hội tụ đủ các địa hình.

"Thanh Hóa là tỉnh lớn, địa bàn phức tạp, có địa hình từ miền núi, trung du, miền biển, nếu sáp nhập thêm vào nữa thì quản lý không hề đơn giản nên ít bị đụng tới", ông Giang phân tích.

Còn Thái Bình là một tỉnh "nước vây xung quanh", trước khi có giao thông và cầu đường phát triển như bây giờ, theo ông Giang, Thái Bình là một hòn đảo, vùng đất bãi bồi, đất đai cứ bồi đắp mở rộng thêm mỗi năm.

"Có thể coi Thái Bình là tỉnh phát triển trong quá trình khai hoang, trong khi các tỉnh xung quanh đều có cơ cấu tương đối ổn định rồi nên không bị xem xét sáp nhập", ông Giang nhận định.