(Dân trí) - Sau quãng thời gian dài sống mòn trong các trại nuôi lấy mật, những cá thể gấu mang thân phận công chúa, nữ hoàng, phi hành gia đang tận hưởng cuộc sống mới với phúc lợi tốt hơn trên núi Bạch Mã .
Cơn mưa rừng vừa dứt, chiếc xe chuyên dụng gầm rú, lầm lũi vượt đoạn đèo dốc cao, đưa chúng tôi đến đồi Hòa Bình, nằm trong phân khu dịch vụ hành chính của Vườn quốc gia Bạch Mã, nơi được chọn để xây dựng Trung tâm cứu hộ gấu Việt Nam cơ sở 2.
Sau làn sương mờ, ngôi nhà an toàn của các cá thể gấu mang thân phận công chúa, nữ hoàng, phi hành gia hiện ra giữa những khu rừng đang đâm chồi nảy lộc, nằm trên quả đồi thoai thoải, hướng mặt về thung lũng Khe Su ở phía nam Bạch Mã sơn.
Từ cổng đi vào, văn phòng hành chính và bệnh viện thú y ở vị trí cao nhất, bên dưới là 2 nhà gấu đôi với 34 buồng gấu cùng 4 khu bán hoang dã được xây dựng đạt tiêu chuẩn quốc tế. Tại đây, gấu được ăn uống, nghỉ ngơi thoải mái, có thể yên tâm phục hồi và dành những năm tháng còn lại của cuộc đời bên cạnh các cá thể khác.
"Đây là nơi tiếp nhận, chữa lành cho những cá thể gấu bị tổn thương cả về tâm hồn lẫn thể xác sau quãng thời gian dài sống mòn trong các trang trại nuôi lấy mật", Lê Mai Trang, nhân viên điều phối tại Trung tâm cứu hộ gấu Việt Nam cơ sở 2 giới thiệu nhanh về nơi chị đang công tác.
Theo chị Trang, ở các trại nuôi, chủ gấu thường đánh thuốc mê rồi dùng máy siêu âm để xác định vị trí túi mật, dùng bơm kim tiêm đâm vào bụng chúng, hút mật nhiều lần. Vì được nuôi với mục đích thương mại, những con gấu này bị hành hạ cả về thể chất lẫn tinh thần.
Trong khu bán hoang dã gần nhất, chúng tôi thấy một cá thể gấu nằm ngủ ngon lành bên dưới gầm ván hình chữ A (nơi vui chơi của gấu được các nhân viên dựng lên). Từ trên tầng 2 của nhà gấu đôi, đội ngũ nhân viên chăm sóc dõi theo từng cử chỉ, dù là nhỏ nhất của nó.
Đấy là Buzz, một trong 3 "cư dân" đến với ngôi nhà an toàn trên núi Bạch Mã đầu tiên. Nó được đặt tên theo tên phi hành gia Buzz Aldrin, người thứ 2 đặt chân lên mặt trăng, tạo ra bước ngoặt lớn cho lịch sử nhân loại. Hiện nó là cá thể gấu nặng nhất nhà, lên đến 170kg.
Trước khi về Bạch Mã, Buzz trải qua quãng thời gian "đen tối" kéo dài hơn 20 năm tại xã Phụng Thượng, huyện Phúc Thọ, Hà Nội, nơi được xem là "điểm nóng", với gần 90 cá thể gấu bị nuôi nhốt vì mục đích thương mại, nhiều nhất cả nước. Nó bị săn bắt từ khi còn là một cá thể gấu non, rồi sống mòn trong lồng sắt chật hẹp cho đến ngày được giải cứu.
Ngày về trung tâm cứu hộ, gấu Buzz được phát hiện mắc nhiều chứng bệnh như cao huyết áp, viêm lợi, hư răng, sỏi mật. "Buzz có bàn chân bị dày sừng, nứt nẻ khi ở trại nuôi nhốt, nhưng đã cải thiện tốt sau một thời gian về trung tâm. Phần chai sừng đã rụng và lên da non, dần khôi phục. Một số khớp chân của gấu cũng có tiếng động khi co duỗi, biểu hiện bệnh thoái hóa khớp, cần được theo dõi, điều trị lâu dài", bác sĩ thú y Phạm Thị Lan Hương, người điều trị cho Buzz từ những ngày đầu, chia sẻ.
Theo bác sĩ Hương, bệnh viện thú y của trung tâm được đầu tư trang thiết bị đầy đủ, đạt tiêu chuẩn quốc tế, có thể thực hiện các xét nghiệm cơ bản đến phẫu thuật điều trị phức tạp cho gấu và nhiều loài động vật khác.
Các chuyên gia đánh giá, chế độ chăm sóc khoa học, kỹ lưỡng cùng điều kiện thiên nhiên phù hợp tại Vườn quốc gia Bạch Mã, đã giúp Buzz và bạn của nó hồi phục thể trạng, bản năng sinh tồn sau nhiều năm bị tổn thương, mai một.
Theo chị Lê Mai Trang, ngôi nhà an toàn hiện có 8 cá thể gấu ngựa trên 20 tuổi, được đặt tên theo các nhân vật, dự án nổi tiếng của thế giới là Armstrong, Buzz, Apollo, Kenny, Lelly, Nắng, Celeste, Romeo. Một số gấu còn được nhân viên trong trung tâm phong là công chúa, nữ hoàng, công nương, đại ca giang hồ,… dựa trên tính cách riêng của mỗi cá thể.
Đầu giờ chiều, trời ở Bạch Mã chuyển sang nắng ráo, gấu Apollo bắt đầu ra khỏi chuồng, một mình thong dong kiếm ăn trong khu bán hoang dã rộng lớn mà nó được toàn quyền sở hữu. Sau hơn 1 năm thoát khỏi lồng sắt chật hẹp, được sống gần với núi rừng tự nhiên, sức khỏe của gấu Apollo đã cải thiện rõ rệt.
Trưởng nhóm nhân viên chăm sóc gấu Đặng Thanh Phương cho biết, khi mới về, Apollo thường có nhiều biểu hiện căng thẳng, khó gần khi ghép nhóm, những thương tổn do quá trình nuôi nhốt và lạm dụng ở trang trại. Để gấu được thoải mái hơn, các nhân viên đã quyết định cho nó ở một mình và đặc biệt ưu ái, "phong" là "nữ hoàng của vương quốc gấu" trên đỉnh Bạch Mã.
Quay ngược thời gian, gấu Apollo bị bắt và nuôi nhốt tại một trang trại tư nhân ở thị xã Kinh Môn, tỉnh Hải Dương từ năm 2003, khi còn là cá thể con, nặng khoảng 15kg. Đến khi được giải cứu, nó là cá thể gấu bị nuôi nhốt cuối cùng tại địa bàn Hải Dương vì mục đích thương mại.
"Thời điểm chúng tôi đến, gấu được nhốt trong cái lồng sắt đã cũ và khá xập xệ, nhiều thanh sắt bị hoen gỉ, đặt gần bờ ao. Chủ nuôi bảo nhà bác ấy gần chợ, nên hay đi mua hoa quả héo về cho gấu ăn", chị Phan Thị Thủy Trinh, nhân viên trung tâm cứu hộ thuật lại.
Đoàn cứu hộ quyết định đặt tên gấu là Apollo, một chương trình mang ý nghĩa lịch sử của NASA hơn 50 năm về trước, nơi lần đầu tiên con người có thể đặt chân lên mặt trăng. Các chuyên gia mong muốn, gấu Apollo sẽ truyền cảm hứng, có thêm nhiều cá thể khác được giải cứu về ngôi nhà an toàn, để chúng được sống hạnh phúc, bỏ lại những ký ức đau buồn trong các trại nuôi.
Ở một góc xa trong khu buồng gấu, bác sĩ thú y Trần Khánh Ngân miệt mài huấn luyện hành vi cho Armstrong. Tại trung tâm cứu hộ, nó còn được gắn cho cái biệt danh khá ngầu là "đại ca giang hồ", bởi tính cách đôi khi có phần cục cằn, nhưng lại có thể chơi được với tất cả cá thể khác.
Theo các nhân viên, Armstrong là chú gấu rất ham ăn. Món khoái khẩu của nó là các loại trái cây, rau củ theo mùa, như thanh long, xoài chua, dứa giòn, cùng với sữa đặc và mật ong. Nó cũng rất giỏi trong việc xây tổ bằng rơm và lá cây.
Đứng từ xa quan sát, chúng tôi vẫn có thể cảm nhận được sự gần gũi, thân thiết giữa gấu và người huấn luyện. "Gấu là loài thông minh, mỗi cá thể đều có nét tính cách riêng và khá nhạy cảm với ngôn ngữ cơ thể, âm điệu giọng nói của con người", Trưởng nhóm nhân viên chăm sóc Đặng Thanh Phương, nói rồi yêu cầu di chuyển, không ở lại quá lâu trong khu vực huấn luyện, tránh làm gấu căng thẳng.
Theo số liệu của Cục Kiểm lâm Việt Nam, tính đến hết năm 2024, cả nước có 362 cá thể gấu đang bị nuôi nhốt tại 78 tổ chức, cá nhân. Các địa phương có số lượng gấu bị nuôi nhốt nhiều nhất là Hà Nội, Đồng Nai, Nghệ An, TPHCM, Kiên Giang, Bình Dương, Hải Phòng, Bình Định. Trong khi đó, số lượng gấu tại các trung tâm cứu hộ hiện còn 335 cá thể.
Tiến sĩ Nguyễn Vũ Linh, Giám đốc Vườn quốc gia Bạch Mã, cảnh báo số lượng gấu ở Việt Nam đang giảm rất nhanh do loài này có tuổi đời ngắn, chỉ 30-35 năm. Mặt khác, do gấu bị nuôi nhốt, hút mật kéo dài dẫn đến bệnh tật, suy giảm sức khỏe nghiêm trọng.
Theo ông Linh, hầu hết các cơ sở, hộ gia đình nuôi nhốt gấu không được cơ quan chức năng cấp phép. Đa số người dân nuôi gấu vì mục đích thương mại, hút mật. Một số khác nuôi theo kiểu thú cưng.
"Người nuôi nhốt gấu vì bất kỳ mục đích gì, thương mại hay thú cưng đều không được cơ quan chức năng cấp phép, đồng thời vi phạm về mặt nhân đạo khi hút mật của chúng. Nếu thật sự yêu động vật, người dân hãy mang gấu đến các trung tâm cứu hộ, nơi có cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại và quy trình chăm sóc chuyên nghiệp. Ở đó, gấu sẽ được chăm sóc, hưởng phúc lợi tốt nhất", ông Linh kêu gọi.
Giám đốc Vườn quốc gia Bạch Mã kiến nghị các địa phương tăng cường công tác tuyên truyền, mạnh tay ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật, thực hiện cam kết quốc tế về chấm dứt tình trạng nuôi nhốt gấu lấy mật tại Việt Nam.
