Khu Thương mại tự do Đà Nẵng: Mô hình đột phá đầu tiên ở Việt Nam

Một cánh cửa mới vừa mở ra cho "Thành phố đáng sống" khi Quốc hội thông qua Nghị quyết tổ chức chính quyền đô thị và thí điểm một số cơ chế đặc thù phát triển TP Đà Nẵng. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1/1/2025 với thời gian thí điểm 5 năm.

Điểm nhấn được kỳ vọng tạo sự đột phá từ nghị quyết này, chính là việc Quốc hội trao cho Đà Nẵng nhiều cơ chế, chính sách đặc thù để thí điểm thành lập Khu Thương mại tự do - một mô hình không còn mới với thế giới, nhưng lần đầu có ở Việt Nam.

3 khu chức năng và loạt chính sách ưu đãi trong Khu Thương mại tự do

Nghị quyết được Quốc hội thông qua dành riêng 1 điều (Điều 13) đi kèm 10 khoản, để quy định về những chính sách liên quan việc thành lập Khu Thương mại tự do Đà Nẵng.

Khu thương mại tự do Đà Nẵng được thành lập sẽ gắn với Cảng biển Liên Chiểu - dự án có tổng mức đầu tư hơn 3.400 tỷ đồng, rộng 450ha, dự kiến hoàn thành năm 2025.

Nghị quyết quy định Khu thương mại tự do là khu chức năng, có ranh giới địa lý xác định, được thành lập để thực hiện thí điểm các cơ chế, chính sách nhằm mục tiêu thu hút đầu tư, tài chính, thương mại, du lịch và dịch vụ chất lượng cao.

Khu thương mại tự do Đà Nẵng gồm 3 khu chức năng chính là: Khu sản xuất; trung tâm logistic; khu thương mại - dịch vụ.

Các khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng được ngăn cách với khu vực bên ngoài bằng hàng rào cứng, bảo đảm hoạt động kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan và hoạt động quản lý Nhà nước.

Quan hệ mua bán, trao đổi hàng hóa giữa khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng với khu vực bên ngoài là quan hệ xuất khẩu, nhập khẩu theo quy định của pháp luật Việt Nam về hải quan, thuế và xuất khẩu, nhập khẩu.

Quốc hội nêu rõ việc thu hồi đất để xây dựng các hạng mục, công trình, từ đó hình thành Khu thương mại tự do Đà Nẵng được thực hiện theo quy định tại Điều 79 của Luật Đất đai.

Trường hợp vị trí đề xuất Khu thương mại tự do Đà Nẵng chưa được xác định trong quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của Thành phố hoặc có sự điều chỉnh về quy mô, địa điểm đã được phê duyệt, UBND Thành phố tổng hợp, trình HĐND thông qua, bảo đảm không vượt quá các chỉ tiêu sử dụng đất được cấp có thẩm quyền phân bổ.

Nhà đầu tư được lựa chọn đầu tư xây dựng và kinh doanh kết cấu hạ tầng các khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng do UBND Thành phố cho thuê đất. Họ có quyền và nghĩa vụ như nhà đầu tư được Nhà nước cho thuê đất để thực hiện dự án đầu tư xây dựng kinh doanh kết cấu hạ tầng khu công nghiệp theo quy định của pháp luật về đất đai.

Hàng loạt chính sách ưu đãi đầu tư trong Khu thương mại tự do Đà Nẵng cũng được Quốc hội chốt khi biểu quyết thông qua nghị quyết này.

Theo đó, nhà đầu tư nước ngoài thành lập tổ chức kinh tế tại Khu thương mại tự do Đà Nẵng không phải có dự án đầu tư và không phải thực hiện thủ tục cấp, điều chỉnh Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trước khi thành lập tổ chức kinh tế.

Mức ưu đãi, thời gian miễn, giảm tiền thuê đất đối với dự án đầu tư xây dựng, kinh doanh kết cấu hạ tầng các khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng được áp dụng như dự án đầu tư xây dựng, kinh doanh kết cấu hạ tầng các khu chức năng trong khu kinh tế.

Quốc hội cũng quy định mức ưu đãi, thời hạn áp dụng ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp đối với dự án đầu tư trong Khu thương mại tự do Đà Nẵng được áp dụng như ưu đãi đối với dự án đầu tư trong khu kinh tế.

Việc áp dụng thuế đối với hàng hóa, dịch vụ được mua bán, cung ứng trong các khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng, giữa nội địa và nước ngoài với các khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng, được áp dụng theo quy định của về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt như khu phi thuế quan trong khu kinh tế.

Với dự án đầu tư đáp ứng điều kiện hưởng các mức ưu đãi đầu tư khác nhau trong cùng một thời gian, nhà đầu tư được lựa chọn áp dụng mức ưu đãi cao nhất.

Cũng theo quyết định của Quốc hội, doanh nghiệp có dự án đầu tư trong các khu chức năng thuộc Khu thương mại tự do Đà Nẵng được hưởng chế độ ưu tiên về hải quan đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại địa bàn Thành phố khi đáp ứng các điều kiện.

Bài học hiệu quả từ các nước

Thí điểm lập Khu Thương mại tự do là một trong 5 chính sách mới được đề xuất từ thực tế của thành phố Đà Nẵng.

Pháp luật hiện hành của Việt Nam chưa có quy định về việc thành lập, hoạt động đối với Khu thương mại tự do, trong khi đó, đây là mô hình kinh tế phổ biến trên thế giới. Các nước cũng không ngừng điều chỉnh áp dụng thí điểm cơ chế đột phá, cạnh tranh để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển thương mại, dịch vụ.

Hiện, trên thế giới có gần 5.400 khu kinh tế/thương mại tự do tại 147 quốc gia, vùng lãnh thổ. Nhiều quốc gia lân cận Việt Nam cũng phát triển thành công mô hình Khu Thương mại tự do, mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Điển hình, không kể Khu thí điểm Thương mại tự do Tân Cương mới thành lập, 21 Khu Thương mại tự do còn lại của Trung Quốc chiếm chưa đến 0,4% diện tích đất nhưng đóng góp tới 18,1% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, 17,8% tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu của nước này vào năm 2022.

Nhìn lại thực tế ở Việt Nam, khu thương mại tự do cũng "vắng bóng" trong các quy định của pháp luật, song chúng ta đã từng bước tiếp cận mô hình kinh tế này thông qua việc phát triển những mô hình tương tự có quy mô nhỏ hơn như: khu chế xuất, khu phi thuế quan, cửa hàng miễn thuế…

Ý tưởng lập Khu Thương mại tự do Đà Nẵng đã được dần hiện thực hóa qua việc nghiên cứu một số mô hình khu thương mại tự do thành công trên thế giới như EU, Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc…, đồng thời tiếp cận có chọn lọc các chính sách ưu đãi đã thành công từ các mô hình kinh tế được triển khai trong nước.

Việc phát triển Khu thương mại tự do Đà Nẵng nhằm tạo động lực phát triển mới, giúp đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố, phát huy vai trò là đầu tàu, dẫn dắt phát triển kinh tế của vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ; là cơ sở để thí điểm nghiên cứu chính sách mới, làm tiền đề để luật hóa các quy định về khu thương mại tự do cho cả nước.

Nhận định lập Khu Thương mại tự do là chính sách mang tính đột phá, vượt trội và chưa có tiền lệ, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng Nguyễn Văn Quảng xác định "cũng có rủi ro".

Dù vậy, với quyết tâm chính trị cao của thành phố, ông Quảng khẳng định "chấp nhận rủi ro". "Nếu thành công, mô hình này sẽ là nền tảng cho việc nhân rộng ra cả nước, còn rủi ro thành phố sẽ gánh chịu", ông Quảng kiên quyết.

Theo quan điểm của Ủy ban Tài chính - Ngân sách, việc thí điểm thành lập Khu thương mại tự do là chủ trương lớn, có đủ căn cứ chính trị, căn cứ pháp lý.

"Đây là chính sách mang tính đột phá, là quyết tâm chính trị, tinh thần đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm của TP Đà Nẵng và Chính phủ trong áp dụng mô hình phát triển tiên tiến của thế giới", Ủy ban Tài chính - Ngân sách nhận định và cho rằng nếu thực hiện thành công sẽ tạo tiền đề thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Đà Nẵng và của cả vùng.

Nhìn một cách bao quát hơn, việc thí điểm còn mang ý nghĩa đặt nền móng cho hình thành chính sách mới ở Việt Nam theo hướng lựa chọn lĩnh vực đột phá để tập trung phát triển.

Đà Nẵng được xem là một "thành phố đáng sống", rất năng động và sáng tạo trong phát triển. Tuy nhiên, sự phát triển ấy đang bị chững lại do "chiếc áo cơ chế" không đủ rộng.

Việc Quốc hội cho phép thí điểm thành lập Khu Thương mại tự do Đà Nẵng sẽ là cơ hội mới để thành phố bứt phá vươn lên.