Phát lộ Cấm thành và Hoàng thành kinh đô Hoa Lư xưa

Ngày 30/12, Sở Văn hóa - Thể thao tỉnh Ninh Bình cho biết, Sở vừa phối hợp với Viện khảo cổ học tổ chức hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ tại các điểm: Cánh đồng Nội Trong, cánh đồng Hang Trâu và vườn chùa Nhất Trụ, với tổng diện tích 900m tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư (xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình).

Việc khai quật khảo cổ các điểm nêu trên được Bộ VH-TT&DL có quyết định thực hiện nhằm làm rõ hơn lịch sử hình thành, tồn tại và phát triển của vùng đất Hoa Lư từ thời Bắc thuộc cho đến các triều đại Đinh - Tiền Lê ở thế kỷ X.

Kết quả khai quật cho thấy, tại điểm cánh đồng Nội Trong đã phát hiện những dấu tích của kiến trúc giai đoạn Trường Châu. Tại đây đã tìm thấy những dấu tích kiến trúc cung điện thời Đinh và dấu ấn văn hóa thời Tiền Lê.

Đây là những minh chứng rõ ràng ghi nhận nhà Đinh và sau đó là nhà Tiền Lê đã xây dựng kinh đô trên khu vực trước đây là nơi trị sở của Trường Châu thời thuộc Đường. Tuy nhiên, kinh đô Hoa Lư dưới triều Đinh - Lê ở thế kỷ X có sự mở rộng không gian kiến trúc hơn so với không gian trị sở cũ thời Bắc thuộc.

Tại điểm khai quật cánh đồng Hang Trâu, các chứng tích phát hiện xác định, nơi đây là không gian chuyển đổi giữa không gian kiến trúc khu Chính điện và Hậu cung của kinh đô Hoa Lư. Thời nhà Đinh đây là một khu vực sân vườn với những cây cổ thụ mọc trên địa hình tự nhiên. Đến thời Tiền Lê, khu vực này chuyển đổi thành một nền sân đất nện được đắp bồi rất rộng. Đây là những tư liệu hoàn toàn mới phát hiện ở kinh đô Hoa Lư xưa để thấy rõ ràng hơn về quy hoạch chung của nội đô Hoa Lư.

Khai quật tại khu vườn chùa Nhất Trụ, các nhà khoa học phát hiện thêm 2 công trình kiến trúc phân bố ở phía Đông Bắc chùa. Đây là ngôi chùa có lịch sử hơn 1.000 năm, được biết đến là ngôi quốc tự đầu tiên của Nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước độc lập tự chủ đầu tiên của dân tộc. Ngôi chùa hiện lưu giữ cột kinh bằng đá được vua Lê Đại Hành dựng năm 996.

Các nhà khoa học kết luận, việc khai quật khảo cổ năm 2022 tiếp tục xác định chi tiết hơn không gian phân bố các công trình kiến trúc ở Cấm thành và Hoàng thành Hoa Lư.

Cụ thể, các dấu tích khảo cổ ở Nội Trong và Hang Trâu ghi nhận mặt bằng tổng thể Cấm thành Hoa Lư gồm 2 khu vực: khu trung tâm được nhà Đinh - Lê xây dựng khi lựa chọn nơi đây làm kinh đô mở nước, cũng chính là Khu di tích Cố đô Hoa Lư hiện nay. Khu Hậu cung nằm về phía Nam khu trung tâm, là nơi vốn có các kiến trúc thuộc trị sở Trường Châu trước thế kỷ X, sau đó được nhà Đinh - Tiền Lê tiếp tục tái sử dụng (từng phần hoặc lấy vật liệu kiến trúc).

Giữa hai khu này ngăn cách với nhau bằng một vườn cây ở thời Đinh, nhưng đến thời Lê thì được chuyển đổi chức năng thành một nền sân đất đắp rộng. Các công trình kiến trúc trong Cấm thành có thể có nhiều hướng khác nhau nhưng đều quy tụ về kiến trúc trung tâm hoặc những trục đường dẫn về kiến trúc trung tâm. Kiến trúc quy tâm (Chính điện) nằm ở giữa Đền Đinh và Đền Lê hiện nay; một phần của kiến trúc đã xuất lộ qua cuộc khai quật năm 2021.

Nhóm công tác đề xuất cần tăng cường công tác bảo vệ hiện trạng di tích. Khu vực nghiên cứu ở các địa điểm Nội Trong và Hang Trâu nằm trong kế hoạch thu hồi đất nhập vào không gian Khu di tích Cố đô Hoa Lư, đồng thời cũng là nơi đang được tỉnh quan tâm đầu tư nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích. 

Trước mắt, cần giữ nguyên hiện trạng khu vực, dừng tất cả các hoạt động chôn cất mồ mả, xây dựng công trình, đào múc ao, hồ trái phép ở khu vực này. Đồng thời, tiếp tục mở rộng nghiên cứu khu vực không gian phân bố quanh chùa Nhất Trụ.