Dòng họ sử thi M’Nông

Dòng họ sử thi

Sinh ra ở buôn Bu Đrăng, xã Quảng Trực, huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông, lớn lên ông Điểu K'lung (SN 1941) lấy vợ, sinh sống ở xã Ea Wer, Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk. Hai người anh của Điểu K'lung là Điểu K'lứt (SN 1930), Điểu Kâu (SN 1935) vẫn sinh sống ở quê nhà Đắk Nông. Điều đáng tiếc năm 2008, nghệ nhân Điểu Kâu đã vĩnh biệt cõi trần trong sự thương tiếc của gia đình và giới nghiên cứu văn hóa cả nước.

Ngay từ nhỏ, anh em nhà Điểu K'lung đã thể hiện khả năng hát kể sử thi ''siêu đẳng'' hiếm thấy trong vùng. Theo kết quả nghiên cứu, sưu tầm của các nhà chuyên môn thì nghệ nhân Điểu K'lứt (anh cả) đã hát kể, ghi âm trên 30 sử thi M'Nông (Ot Ndrong) với những sử thi như: Cây niêu thần, Kẹt tay hang đá, Lấy ché Yang be của mẹ trời,... Trung bình mỗi sử thi ghi âm từ 5 - 8 băng, in song ngữ M'Nông- Việt từ 500 - 800 trang.

Còn cố nghệ nhân Điểu Kâu thì đã cung cấp, sưu tầm, phiên âm và dịch 62 tác phẩm: Truyện cổ M'Nông 1 và 2, sử thi M'Nông Cây niêu thần, sử thi mùa rẫy Bon Tiăng... Trong khi đó các nhà chuyên môn đã ghi âm được từ nghệ nhân Điểu K'lung trên 50 sử thi M'Nông, tiêu biểu như: Tiăng đi lấy sừng trâu, Thần cưa răng kon Rung, Thuốc cá ở hồ bầu trời mặt trăng,... Trung bình mỗi sử thi ghi âm từ 7 đến 10 băng, mỗi sử thi dịch ra song ngữ M'Nông - Việt từ 700 trang đến 1 ngàn trang. Điểu K'lứt, Điểu Kâu và Điểu K'lung đều được công nhận là nghệ nhân dân gian ở lĩnh vực hát kể và truyền dạy sử thi M'Nông.

Theo các nhà chuyên môn, sở dĩ anh em nghệ nhân Điểu K'lung biết hát kể nhiều Sử thi M'Nông là vì khi xưa vùng đất ở bon Bu Đrăng (xã Quảng Trực) là vùng quê gắn liền với sử thi. Thời điểm đó bà con thường hát trong lúc chăn trâu, chăn bò, lên rừng, lên rẫy... nên con cái trong nhà tập hát theo. Ông Trương Bi - nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, người có nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm sử thi Tây Nguyên cho biết: ''Hiện nay dòng họ của người M'Nông không thống nhất, có nơi không gọi dòng họ mà chỉ gọi tên, sử thi của người M'Nông cũng bị phân tán, nhiều người hát kể sử thi cũng không còn nhớ nữa, chỉ lưu lại ở dòng họ của 3 anh em nghệ nhân Điều K'lứt, Điểu Kâu và Điểu K'lung. Sử thi của người M'Nông còn lại nhiều nhất ở dòng họ của gia đình nghệ nhân Điểu Kâu”.

Tâm sự với chúng tôi, nghệ nhân Điểu K'lung kể, từ lúc 7 - 8 tuổi ông đã hát, kể được khoảng 20 đến 30 sử thi khác nhau. ''Buổi tối bên bếp lửa bập bùng, sáng mai ra trên lưng trâu là thuộc được một sử thi. Sử thi dài nhất tôi hát kể khoảng 7 ngày, 7 đêm. Ngắn cũng 2 ngày, 2 đêm'', nghệ nhân Điểu K'lung chia sẻ.

''Tắt'' dần một thế hệ biết hát, kể sử thi

Hiện nay ở Đắk Lắk, Đắk Nông, người biết hát kể sử thi M'Nông không nhiều. Người già chết đi đồng nghĩa mang theo ''kho báu'' về thế giới bên kia, những người còn sống thì tuổi tác đã cao trong khi thế hệ kế cận chưa có.

Nghệ nhân Điểu K'lung năm nay đã 72 mùa rẫy, biết bao năm nay ông đau đáu một điều là làm thế nào để truyền dạy sử thi cho lớp trẻ. Đến nay ông mới truyền dạy sử thi M'Nông cho 5 cháu nhỏ ở huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông và 2 cháu nhỏ ở xã Ea Wer, huyện Buôn Đôn, Đắk Lắk biết kể sử thi M'Nông.

Trong khi đó, người anh trai cả của nghệ nhân Điểu K'lung là Điểu K'lứt năm nay đã 83 tuổi nhưng ngày 2 buổi ông vẫn đều đặn đến trường Tiểu học Lê Văn Tám (xã Đắk N'Drung, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông) làm bảo vệ. Mới gặp ông nhiều người cho rằng ông giống một lão nông chứ không hề biết rằng con người ấy đang cất giữ một ''kho báu'' sử thi M'Nông vô giá. ''Tôi nhớ Sử thi lắm! Những lúc như vậy tôi vẫn hát cho đỡ nhớ! Bây giờ già yếu tôi không thể hát đều đặn như lúc trước'', nghệ nhân Điểu K'lứt tâm sự.