Hệ thống thoát nước ở Hà Nội: Hiện trạng và những bất cập
(Dân trí) - Khu vực nội thành Hà Nội gồm 12 quận cũ có 4 lưu vực thoát nước chính, nhưng chỉ có lưu vực Tô Lịch được được đầu tư tương đối đồng bộ, các điểm khác còn nhiều hạn chế.
Trận mưa lớn ngày 30/9 gây ngập úng diện rộng ở Hà Nội, hệ thống thoát nước đô thị (khả năng thoát 310mm/2 ngày) bị quá tải, không thể đáp ứng được lượng mưa lớn liên tục và kéo dài. Cứ mưa lớn, Hà Nội lại ngập, cuộc sống người dân đảo lộn.
3 vùng tiêu thoát nước chính
Sở Xây dựng Hà Nội cho biết quy hoạch thoát nước Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 725/QĐ-TTg ngày 10/5/2013. Theo đó, hệ thống tiêu thoát nước thành phố gồm 3 vùng tiêu chính là Tả Đáy, Hữu Đáy và Bắc Hà Nội.
Vùng Tả Đáy diện tích khoảng 47.350ha, nguồn xả là sông Hồng, sông Nhuệ, sông Đáy, bao gồm 6 lưu vực.
Lưu vực sông Tô Lịch: Diện tích 7.750ha; phạm vi bao gồm các quận cũ như Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng và một phần các quận Tây Hồ, Cầu Giấy, Thanh Xuân, Hoàng Mai. Hệ thống thoát nước về trạm bơm Yên Sở công suất 90m3/s.
Lưu vực Đông Mỹ: Diện tích 2.010ha; phạm vi bao gồm một phần các huyện cũ Thanh Trì, Thường Tín. Hệ thống thoát nước về trạm bơm Đông Mỹ công suất 35m3/s và trạm bơm Vạn Phúc công suất 6,3m3/s.
Khu vực quảng trường Đông Kinh - Nghĩa Thục thoát nước không kịp, nước tràn vào hồ Gươm hôm 30/9 (Ảnh: Mạnh Quân).
Lưu vực tả Nhuệ: Diện tích 9.800ha; phạm vi bao gồm các quận cũ như Cầu Giấy, Thanh Xuân, Hoàng Mai, một phần quận Tây Hồ (cũ), các huyện cũ như Từ Liêm, Thanh Trì, Thanh Oai và Thường Tín.
Lưu vực này hệ thống thoát nước về trạm bơm Nam Thăng Long công suất 9m3/s, trạm bơm Cổ Nhuế 12m3/s, trạm bơm Đồng Bông 1 công suất 20m3/s, trạm bơm Đồng Bông 2 công suất 9m3/s, trạm bơm Ba Xã 20m3/s, trạm bơm Siêu Quần 10m3/s, trạm bơm Hòa Bình 25m3/s, trạm bơm Đại Áng 10m3/s.
Lưu vực hữu Nhuệ: Diện tích 17.714ha; phạm vi bao gồm một phần các quận, huyện cũ như Từ Liêm, Đan Phượng, Hoài Đức, Thanh Oai, Thanh Trì và quận Hà Đông; hệ thống thoát nước về trạm bơm Liên Trung công suất 30m3/s, trạm bơm Liên Mạc 170m3/s, trạm bơm Đào Nguyên công suất 25m3/s, trạm bơm Yên Thái công suất 54m3/s, trạm bơm Yên Nghĩa 120m3/s, trạm bơm Cao Viên 60m3/s.
Lưu vực Phú Xuyên: Diện tích 8.800ha; phạm vi bao gồm một phần 2 huyện cũ là Thường Tín và Phú Xuyên. Hệ thống thoát nước về trạm bơm Bộ Đầu công suất 15m3/s, trạm bơm Khai Thái 34m3/s, trạm bơm Phú Minh công suất 20m3/s, trạm bơm Lễ Nhuế (hiện có) công suất 22m3/s, trạm bơm Gia Phú (Tân Dân) 10m3/s.
Lưu vực các thị trấn: Diện tích 1.276ha cơ bản tiêu thoát nước tự chảy và hệ thống tiêu thoát nước nông nghiệp.
Nhiều khu vực ở Hà Nội cứ mưa to là lại ngập sâu (Ảnh: Nguyễn Sơn).
Vùng Hữu Đáy: Diện tích khoảng 31.310ha; nguồn xả là sông Tích, sông Bùi, sông Đáy. Trong vùng có định hướng xây dựng các trạm bơm thoát nước gồm trạm bơm Khúc Bằng công suất 40m3/s; Hoàng Văn Thụ 9m3/s; Hữu Văn, Sông Đào, Trại Cốc công suất 21,6m3/s; Yên Sơn 22m3/s; Thông Đạt 6,7m3/s; Vĩnh Phúc 2m3/s.
Vùng Bắc Hà Nội: Diện tích khoảng 46.740ha; nguồn xả là sông Hồng, sông Đuống, Cà Lồ, Ngũ Huyền Khê, sông Cầu.
Trong vùng có định hướng xây dựng các trạm bơm thoát nước gồm trạm bơm Gia Thượng công suất 10m3/s (đã lắp tạm 2m3/s); Cự Khối công suất 55m3/s; Dương Hà công suất 16m3/s; Yên Viên 10m3/s; Phù Đổng 7m3/s; Đông Dư 8m3/s; Xuân Thụy 6m3/s; trạm bơm 19-5 công suất 12m3/s.
Bên cạnh đó còn có các trạm bơm Mạnh Tân 13m3/s; Phương Trạch 46,5m3/s; Bắc Thăng Long - Vân Trì 20m3/s; Vĩnh Thanh 35m3/s; Long Tửu 75m3/s; Văn Khê 52m3/s; Tam Báo (hiện có) 11m3/s; Thường Lệ 1 (hiện có) 6,7m3/s; Thường Lệ 2 (hiện có) 18m3/s.
Thực trạng hệ thống thoát nước đô thị
Sở Xây dựng Hà Nội cho biết khu vực nội thành thủ đô gồm 12 quận cũ với diện tích khoảng 313km2.
Hệ thống thoát nước của thành phố do Sở Xây dựng quản lý gồm hơn 3.136km cống rãnh; gần 219km mương, sông, kênh; 114.727 ga thu, ga thăm các loại; 51 hồ điều hòa; 57 trạm bơm thoát nước (các trạm bơm thoát nước chính như Yên Sở 90m3/s, Bắc Thăng Long 20m3/s, Cầu Đông Trù 2m3/s, Đồng Bông 1 16m3/s, Đồng Bông 2 12m3/s, Cổ Nhuế 12m3/s...).
Khu vực nội thành Hà Nội gồm 12 quận cũ gồm các lưu vực thoát nước chính như sau:
Lưu vực Tô Lịch: Diện tích khoảng 77,5km2, gồm toàn bộ khu vực trung tâm các quận cũ như Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hoàng Mai và một phần 2 quận cũ là Tây Hồ và Thanh Xuân.
Hệ thống thoát nước lưu vực này được phân chia thành 7 tiểu lưu vực, các trục tiêu thoát nước chính như Liễu Giai - Cống Vị, Chẹm - Xã Đàn, Hào Nam - Yên Lãng, Vĩnh Tuy… qua hệ thống 4 con sông gồm Tô Lịch, Lừ, Sét và Kim Ngưu, được bơm cưỡng bức (qua trạm bơm Yên Sở 90m3/s) kết hợp tự chảy (qua đập Thanh Liệt vào mùa mưa) ra sông Hồng.
Trong lưu vực này có nhà máy xử lý nước thải Yên Sở, Bảy Mẫu và trạm xử lý nước thải Kim Liên, Trúc Bạch.
Theo Sở Xây dựng Hà Nội, hệ thống thoát nước lưu vực này đã được đầu tư xây dựng, cải tạo tương đối đồng bộ, hoàn chỉnh trong dự án thoát nước Hà Nội giai đoạn 1, giai đoạn 2 và một số dự án khác với công suất thiết kế 70mm/h đối với hệ thống cống và 310mm/2 ngày đối với toàn bộ hệ thống.
Trong đó, sở này nêu điển hình là cụm công trình đầu mối Yên Sở với trạm bơm công suất 90m3/s, hệ thống kênh dẫn, kênh xả và hồ điều hòa 136,9ha….
Sở Xây dựng Hà Nội cho rằng về cơ bản hệ thống đã giải quyết được tình trạng úng ngập đối với các trận mưa thiết kế nêu trên. Tuy nhiên, đối với các trận mưa có cường độ lớn, diễn ra trong thời gian ngắn (khoảng trên 70mm/h), trên địa bàn vẫn xuất hiện nhiều điểm úng ngập do bất lợi về địa hình trũng thấp hơn xung quanh (thấp hơn 50-70cm), xa nguồn xả…
Sông Hồng chảy giữa Hà Nội, thành phố định hướng phát triển quay mặt ra sông, lấy sông Hồng làm trục phát triển mới (Ảnh: Hữu Nghị).
Lưu vực tả Nhuệ: Diện tích khoảng 58km2 (từ sông Tô Lịch đến sông Nhuệ), gồm khu vực các quận cũ như Cầu Giấy, Thanh Xuân, Hoàng Mai và một phần quận Tây Hồ, Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Hà Đông.
Hệ thống thoát nước lưu vực được phân chia thành 6 tiểu lưu vực, các trục thoát nước chính gồm kênh tiêu Hà Nội, Đồng Bông 1, Đồng Bông 2 có hướng thoát ra sông Nhuệ.
Việc tiêu thoát nước của khu vực bằng hình thức tự chảy khi mực nước sông Nhuệ thấp và thoát nước bằng động lực ra sông Nhuệ qua các trạm bơm Đồng Bông 1, Đồng Bông 2, Cổ Nhuế, Thanh Bình, Cầu Bươu.
Sở Xây dựng Hà Nội cho biết hệ thống thoát nước lưu vực này chưa được đầu tư xây dựng đồng bộ theo quy hoạch như các trạm bơm Nam Thăng Long 9m3/s, Ba Xã 20m3/s….
Bên cạnh đó, cơ quan này cũng cho hay hệ thống các hồ điều hòa như Cổ Nhuế 1, Cổ Nhuế 2, Phú Đô... chưa được đầu tư xây dựng nên tồn tại một số điểm úng ngập như ngã tư Phạm Hùng - Keangnam, Phùng Khoang và một số ngõ ngách trong khu dân cư…
Lưu vực hữu Nhuệ: Diện tích khoảng 116km2 (từ Sông Nhuệ đến Sông Đáy), gồm một phần khu vực các quận Hà Đông, Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm.
Hệ thống thoát nước lưu vực được phân chia thành 3 tiểu lưu vực, trục thoát nước chính kênh Ba La, kênh La Khê… thoát ra sông Nhuệ, sông Đáy và bơm cưỡng bức ra sông Đáy qua trạm bơm Yên Nghĩa (120m3/s).
Theo Sở Xây dựng Hà Nội, hệ thống thoát nước khu vực này chưa được đầu tư xây dựng, cải tạo đồng bộ, khả năng tiêu thoát nước của khu vực phụ thuộc lớn vào mực nước sông Nhuệ.
Sở Xây dựng cho hay trạm bơm Yên Nghĩa và Liên Mạc có nhiệm vụ điều tiết mực nước sông Nhuệ bằng cách bơm cưỡng bức ra sông Đáy, sông Hồng nhưng đến nay trạm bơm Liên Mạc và một số trạm bơm thoát nước theo quy hoạch chưa được đầu tư xây dựng.
Trong khi đó, trạm bơm Yên Nghĩa với 10 tổ bơm, tổng công suất 120m3/s hoàn thành đi vào vận hành, nhưng các công trình phụ trợ như kênh dẫn La Khê đang trong giai đoạn đầu tư nên chưa phát huy hiệu quả thoát nước.
Mặt khác, Sở Xây dựng Hà Nội cho biết khu vực này đang có tốc độ đô thị hóa nhanh nên khi mưa lớn, trên địa bàn tồn tại các điểm úng ngập cục bộ trên Đại Lộ Thăng Long tại một số vị trí như hầm chui số 3, 5, 6, ngã 3 Lê Trọng Tấn, nút giao An Khánh…
Sông Tô Lịch có chức năng tiêu thoát nước (Ảnh: CTV).
Lưu vực Long Biên: Diện tích khoảng 62km2 gồm toàn bộ khu vực quận Long Biên cũ. Hệ thống thoát nước chia thành 3 tiểu lưu vực, trục thoát nước chính thoát nước bằng cách tự chảy qua mương Nam quốc lộ 5, kênh Tầm Dâu ra sông Cầu Bây và bơm cưỡng bức ra sông Đuống qua trạm bơm cầu Đông Trù (25m3/s).
Sở Xây dựng Hà Nội cho biết hiện nay mạng lưới hồ điều hòa, cống, mương và các trạm bơm tiêu thoát nước theo quy hoạch chảy ra sông Đuống và sông Hồng chưa được đầu tư xây dựng như trạm bơm Gia Thượng 10m3/s và Cự Khối 55m3/s.
Tình trạng trên dẫn đến việc tiêu thoát nước hoàn toàn phụ thuộc vào mực nước sông Cầu Bây nhưng bị hạn chế khi mực nước của hệ thống sông Bắc Hưng Hải dâng cao, theo Sở Xây dựng Hà Nội.
Bên cạnh đó, khi có mưa, mực nước sông Cầu Bây dâng cao (từ 4,7m trở lên), trên địa bàn sẽ xuất hiện các điểm úng ngập như Ngọc Lâm (từ ngã 3 Long Biên 1 đến Xí nghiệp môi trường đô thị Gia Lâm), Hoàng Như Tiếp (từ Trường Tiểu học Ngọc Lâm đến ngã 3 Hoàng Như Tiếp - Ái Mộ)…
Với khu vực ngoại thành, theo Sở Xây dựng Hà Nội, khu này bao gồm các thị trấn thuộc huyện (cũ), đường cao tốc, quốc lộ, tỉnh lộ với hệ thống thoát nước quản lý khối lượng gần 617km cống rãnh, 5.850 ga thu nước các loại, 6.739 ga thăm, hơn 48km kênh mương.
Về giải pháp lâu dài, Sở Xây dựng Hà Nội cho biết Quy hoạch cao độ nền thoát nước thủ đô đến năm 2045 tầm nhìn đến năm 2065 sẽ được tính toán với khả năng ứng phó biến đổi khí hậu với trận mưa có cường độ lớn hơn 310mm/2 ngày.
Cùng với đó, thành phố sẽ triển khai các công trình đầu mối thoát nước trên các hệ thống tiêu thoát nước chính của thủ đô theo quy hoạch. Xác định các giải pháp thoát nước từng khu vực phù hợp với điều kiện tự nhiên, hiện trạng khu vực.
Thành phố cũng sẽ nghiên cứu bổ sung công trình chứa nước mưa tại các công trình xây dựng mới để tái sử dụng và điều tiết giảm thiểu úng ngập. Đồng thời, tập trung nguồn lực triển khai sớm các dự án đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước chính...
