Mùa giải 2023-24 đã đi đến ngày cuối cùng, 5 giải vô địch quốc gia (VĐQG) hàng đầu châu Âu đều hạ màn. Man City lần thứ tư vô địch Premier League, thiết lập kỷ lục vô tiền khoáng hậu. PSG, như thường lệ, vô địch Ligue 1. Bayern Munich, không như thường lệ, chỉ về thứ ba tại Bundesliga.

Đội giành Chiếc đĩa bạc là Bayer Leverkusen của Xabi Alonso. Trong khi đó, Inter Milan và Real Madrid lần lượt lên ngôi tại Serie A và La Liga. Trận cầu đinh cuối cùng là chung kết UEFA Champions League giữa Real Madrid và Borussia Dortmund.

Bên cạnh đó, khá nhiều hiện tượng nổi lên trong mùa giải này. Stuttgart là á quân Bundesliga. Bologna đứng thứ 5 tại Serie A. Girona kết thúc ở vị trí thứ ba La Liga. Brest cũng trở thành đệ tam anh hào ở Ligue 1.

Ngoài ra, Arsenal dưới sự dẫn dắt của HLV Mikel Arteta tiếp tục có một mùa giải xuất sắc để lần thứ hai liên tiếp giành ngôi á quân Premier League.

Dù đạt được kỳ vọng hay không, các đội bóng gây ấn tượng ở mùa 2023-24 đều sở hữu tư duy tiến công. Xu thế chiến thuật đương đại vì thế liên quan đến tấn công… nhưng không nhưng không nhất thiết các đội bóng phải có trung phong xuất sắc.

Thật vậy, trong số 10 cầu thủ vượt mốc 20 bàn tại 5 giải VĐQG hàng đầu châu Âu, có 3 trường hợp ngoại lệ. Kylian Mbappe của PSG, vốn không phải "số 9" thực thụ; Erling Haaland của Man City, cầu thủ lớn của trận đấu nhỏ; và cỗ máy săn bàn Harry Kane của Bayern Munich, đội bóng lần đầu sau nhiều năm trắng tay.

Điểm qua vài cái tên khác: Serhou Guirassy (Stuttgart) và Artem Dovbyk (Girona) có lẽ nhiều người hâm mộ còn chưa biết mặt, Guirassy từng bị Rennes từ chối còn Dovbyk bắt đầu chơi bóng chuyên nghiệp vào năm 26 tuổi; Cole Palmer (Chelsea), cầu thủ ghi 9 bàn từ chấm phạt đền.

Ngoài ra còn có Alexander Sorloth (Villarreal), Lois Openda (RB Leipzig), Lautaro Martinez (Inter Milan) và Alexander Isak (Newcastle), không ai trong số những cái tên vừa nêu được liệt vào hàng ngôi sao hàng đầu.

Đáng nói hơn, không ai có thể sử dụng tài săn bàn để dẫn dắt hàng công của một ứng cử viên vô địch Champions League. Hai đội góp mặt trong trận chung kết thậm chí còn không có ai ghi quá 20 bàn.

Cầu thủ ghi nhiều bàn thắng nhất cho Dortmund tại Bundesliga là cầu thủ chạy cánh Donyell Malen (13 bàn), người thậm chí còn ngồi dự bị ở tứ kết và bán kết Champions League.

Về phía Real Madrid, "vua phá lưới" là Jude Bellingham, tiền vệ trung tâm được HLV Carlo Ancelotti đẩy lên vị trí "số 10", chơi phía sau cặp tiền đạo Vinicius và Rodrygo.

Atalanta, nhà vô địch Europa League cũng áp dụng công thức tương tự, với Bergame chơi ở vị trí số 10 còn Ademola Lookman bùng nổ trong vai trò tiền đạo lệch. Tại Leverkusen, á quân và là đội bóng gây ấn tượng bậc nhất mùa này, sự nhạt nhòa của vị trí trung phong càng rõ.

Nguồn cung bàn thắng chủ yếu của đội bóng do Alonso dẫn dắt đến từ đôi cánh Alex Grimaldo và Jeremie Frimpong, bộ đôi đã đóng góp tổng cộng 26 bàn thắng và 31 pha kiến tạo.

Nhìn chung, đa số các đội bóng không cần một mũi nhọn sắc bén duy nhất là trung phong. Hướng tiến công được chia làm 5 lộ, bao gồm 2 hành lang ngoài, 2 hành lang trong và trung lộ, mỗi lộ được đảm nhiệm bởi một cầu thủ.

Phương án tấn công chính yếu là đưa bóng xuống đáy biên rồi căng ngang hoặc trả ngược. Với phương cách như thế, đối với vị trí trung phong, nhiệm vụ săn bàn giảm đi và hỗ trợ đồng đội tăng lên. Thế nên ghi ít bàn là điều dễ hiểu.

Năm 2008, ký giả Jonathan Wilson ra mắt cuốn Inverting the Pyramid: The History of Football Tactics (Ai đã đảo ngược kim tự tháp: Lược sử chiến thuật bóng đá) và gây tiếng vang lớn trong cộng đồng bóng đá.

Cuốn sách khám phá sự tiến hóa của các chiến thuật bóng đá từ những ngày đầu tiên của môn thể thao này cho đến hiện đại. Vào thuở sơ khai, khi khái niệm kiểm soát bóng hay pressing (gây áp lực) còn mơ hồ, sơ đồ 2-3-5 (như hình kim tự tháp ngược) được áp dụng rộng rãi.

Qua các thập kỷ, kim tự tháp bị đảo ngược. Cụ thể, khi yếu tố an toàn được đề cao, số lượng hậu vệ và tiền vệ được ưu tiên. Thay vì dùng 5 tiền đạo, các HLV chỉ dùng 2, thậm chí một tiền đạo. Ngược lại, chỉ có huấn luyện viên "khùng điên" mới sắp xếp 2 hậu vệ, phải là 4 hoặc 5 hậu vệ mới đảm bảo che chắn trước khung thành.

Tất nhiên, chơi bóng như thế nào để tối đa hóa cơ hội chiến thắng luôn là đề tài mênh mông cho các chiến lược gia khai phá. Từ sự áp đảo về thể chất, kiểm soát bóng, cường độ gây áp lực (pressing), phản công sắc bén, khả năng cầm bóng triển khai tấn công dưới áp lực, tính linh hoạt của hệ thống chiến thuật...

Suốt 15 năm qua, sau cuốn sách của Jonathan Wilson, chiến thuật bóng đá chứng kiến những bước tiến hóa không ngừng, khi cứ mỗi phát kiến lập tức có ngay phương pháp ứng phó.

Tới nỗi Pep Guardiola, nhà cầm quân đại tài và cầu toàn từng khao khát sử dụng 10 tiền vệ khi bắt đầu sự nghiệp, đã vô địch Champions League mùa trước bằng cách sử dụng 4 trung vệ đá chính.

Nguyên tắc "càng cầm nhiều bóng càng có nguy cơ mắc lỗi" của Jose Mourinho tưởng chừng hợp lý nhưng không còn phù hợp. Kỷ nguyên pressing cường độ cao một cách điên cuồng như bản "Rock heavy metal" của Juergen Klopp thời dẫn dắt Dortmund cũng trở nên bất cập.

Xu hướng chiến thuật đương đại phải biết cầm bóng, coi việc kiểm soát bóng là cơ chế để hướng tới chiến thắng. PSG (hạng 1, 65,7%), Manchester City (hạng 2, 65,4%), Bayer Leverkusen (hạng 4, 62,1%), Real Madrid (hạng 12, 59,3%) và Inter Milan (hạng 18, 57,3%) đều nằm trong những đội có tỷ lệ cầm bóng cao nhất tại 5 giải VĐQG hàng đầu châu Âu.

Ngay cả những "hiện tượng" Stuttgart (60,4%), Bologna (58,2%), Girona (57,1%) và Brest (54%) cũng có tỷ lệ kiểm soát bóng trên 50%.

Khi đã kiểm soát được nhịp độ, việc tiếp theo là dồn đội hình tiến công. Sơ đồ được triển khai theo 5 hướng, tức bố trí 5 "tiền đạo" khi có bóng, để xuyên phá hàng phòng ngự đối phương. Tùy từng cách bố trí của các HLV nhưng đều phải đáp ứng đủ 5 "tiền đạo". Và như thế, kim tự tháp lại một lần nữa đảo ngược.

Qua cuộc đảo ngược kim tự tháp lần nữa, Mourinho lỗi thời, Klopp cũng có vẻ trở nên cũ kỹ, nhưng Ancelotti, bậc tiền bối của cả Mourinho lẫn Klopp, vẫn ngự trị trên đỉnh kim tự tháp bóng đá cấp CLB ở châu Âu.

Vị chiến lược gia người Italy bắt đầu sự nghiệp vào thập niên 1990, từng dẫn dắt AC Milan vô địch UEFA Champions League 2002-03 và 2006-07 với sơ đồ cây thông Noel (4-3-2-1) trứ danh.

Đến hôm nay, hơn 10 năm sau, Don Carletto đang dẫn dắt Real Madrid hướng đến chiếc Cúp châu Âu thứ 15 trong lịch sử đội bóng, sau khi đã đóng góp 2 chiếc Cúp tai voi vào các năm 2014 và 2022.

Với 4 lần đăng quang qua 3 thập kỷ, Ancelotti là nhà cầm quân vô địch Champions League nhiều nhất trong lịch sử, xếp trên Bob Paisley, Pep Guardiola và Zinedine Zidane.

Ngự trị trên đỉnh cao trong quãng thời gian dài và qua giai đoạn chiến thuật bóng đá phát triển/đào thải không ngừng như thế, hẳn nhiên Ancelotti phải có năng lực đặc biệt. Năng lực ấy không liên quan nhiều đến học thuật và triết lý. Năng lực ấy liên quan đến cách quản trị và thích nghi.

Ancelotti là mẫu huấn luyện viên kiểu Ý cổ điển, những người làm việc với những gì mình có và cố gắng ứng phó với mọi hoàn cảnh, như cái cách "gã thợ hàn" Claudio Ranieri dẫn dắt Leicester City. Kiểu cũ nhưng biết cách cập nhật kiến thức tân thời, nếu không, như chính Ancelotti thừa nhận là "không thể tồn tại".

Ancelotti sẽ loại một thủ môn nếu anh ta không đủ năng lực chứ không phải vì không phù hợp triết lý duy nhất và cố định của bản thân. Vị chiến lược gia người Italy giỏi thích ứng và linh hoạt.

Real Madrid không sử dụng lối chơi giống Chelsea, Chelsea không áp dụng chiến thuật như AC Milan. Carletto huấn luyện cho CLB chứ không phải cho bản thân. Điều này là độc nhất ở bóng đá đỉnh cao đương đại.

Lớn lên tại vùng nông thôn tại Italy, triết lý nông dân ăn sâu vào Ancelotti. "Chúng tôi chỉ ăn những gì đất sinh ra", ông nói. Phô-mai, rất nhiều thịt, salami, prosciutto (giăm bông phơi khô của Ý) mỗi ngày. Khi lớn lên, tôi nghe nói thịt heo không tốt cho sức khỏe và tôi nghĩ, 'Ồ, không thể như thế được'.".

Hiện tại Ancelotti chỉ ăn một bữa mỗi ngày vì sợ tăng cân. Cân nặng không tốt cho đầu gối. Nhưng đã ăn là phải ngon, rất ngon. Bữa ăn phải có rượu vang hảo hạng, có đồ ăn tuyệt ngon, và là nơi để chuyện trò.

"Khi bắt đầu sự nghiệp cầm quân, tôi không như thế này", vị chiến lược gia lão luyện này nhớ lại. "Tôi sử dụng hệ thống chiến thuật tôi học được từ AC Milan của Arrigo Sacchi, đó là 4-4-2. Vì sơ đồ này, tôi từ chối chiêu mộ Roberto Baggio từ Parma vì cậu ấy muốn chơi ở vị trí số 10.

Tôi trả lời rằng tôi không dùng số 10. Cậu ấy là một trong những ngôi sao tấn công xuất sắc nhất thế giới vào thời điểm đó và tôi từ chối chỉ vì muốn dùng một cặp tiền đạo.

Nếu là hiện tại, tôi sẽ nói: 'Này Baggio, đến Parma đi, và chúng ta sẽ xếp đặt tùy trường hợp', chứ không phải: 'Nghe ngày, Roberto, không có chỗ cho cậu đâu'. Rốt cuộc, cậu ấy đến Bologna thay vì Parma.

Đó là sai lầm lớn của tôi và tôi đã cố gắng thay đổi tư duy khi đến dẫn dắt Juventus. Tôi có Zidane và cậu ấy thi đấu ở vị trí "số 10". Tôi nên đặt cậu ấy ở bên trái hay bên phải? Không, không thể! Zidane là cầu thủ quan trọng nhất và cậu ấy phải là số 10.

Không phải cậu ấy, tôi mới là người phải thích ứng. Từ đó, tôi luôn tính đến đặc điểm của từng cầu thủ để xây dựng hệ thống chiến thuật".

Có những câu chuyện truyền miệng rằng Ancelotti chẳng làm gì cả trên ghế HLV. Điều này hoàn toàn sai. Ông không tạo ra những cuộc cách mạng hay canh tân nhưng luôn điều chỉnh một cách thông minh tinh tế.

Dẫn chứng sống động là vai trò của Jude Bellingham. Mặc dù vẫn là "số 10" của Real Madrid nhưng tiền vệ người Anh trải qua 3 giai đoạn trong mùa giải này. Giai đoạn đầu anh bùng nổ bằng những bàn thắng.

Sau thảm bại trước Atletico, Bellingham đảm nhận nhiều trách nhiệm phòng ngự hơn. Và khi Champions League bước vào giai đoạn căng thẳng nhất, Bellingham trở về vai trò dẫn dắt lối chơi và tạo đột biến.

Vị chiến lược gia người Italy cũng quản lý phòng thay đồ một cách khéo léo và uyển chuyển. Chelsea có một phòng thay đồ nổi tiếng phức tạp, nơi có thể nuốt chửng mọi huấn luyện viên có cái tôi quá lớn hoặc ứng xử kém.

Sau khi giành cú đúp danh hiệu trong mùa giải đầu tiên, Ancelotti bị Chủ tịch Abramovich sa thải. Đó là quyết định khiến tỷ phú này nuối tiếc nhất. Người kế nhiệm Andre Villas-Boas đơn giản là thảm họa tại Stamford Bridge.

Điều quan trọng là Ancelotti biết lúc nào cần thỏa hiệp. "Có một lần ở Juventus, Zidane đến muộn và chúng tôi ngồi chờ trên xe buýt", Don Carletto nhớ lại. "Tôi nói với bác tài: 'Không chờ được nữa, đi thôi', nhưng ông ấy sợ hãi và không chịu lái xe đi.

Sau đó, Paolo Montero xuống xe để nói chuyện với tôi. Tôi nói với cậu ấy: 'Chúng ta đi rồi nói chuyện'. Nhưng cậu ấy nói: 'Ông không hiểu đâu, không có Zizou, chúng tôi không đi đâu cả'. Vì thế, đó là lúc tôi phải nghĩ lại và chờ cậu ta".

Sau trận đấu với Man City, giới mộ điệu chế ra bức ảnh trào lộng về phong cách của hai nhà cầm quân. Nếu như Guardiola liên tục hô hào, chỉ chỏ về kiểm soát bóng, pressing, định hướng vị trí thì Ancelotti chiến thắng chỉ bằng cái nhíu lông mày. Tuy hơi phóng đại nhưng không hẳn không đúng.

Don Carletto luôn hiện diện nhưng điềm tĩnh. "Anh nghĩ rằng các cầu thủ sẽ nghe được nếu anh hét lên?", vị chiến lược gia người Italy lập luận. "Không, anh càng hét, họ càng không nghe". Đôi khi Ancelotti nhìn dọc theo đường biên vào cảnh hỗn loạn trên sân. "Điểm mấu chốt là tôi rất đam mê nhưng không bị ám ảnh", ông nói.

"Tôi không bị ám ảnh bởi công việc của mình. Tôi chưa bao giờ cuồng loạn vì bóng đá. Tôi thực sự yêu thích môn thể thao này, với tư cách là cầu thủ và HLV, nhưng không hề trở nên điên rồ, tôi rất bình tĩnh.

Điều kỳ lạ là trước trận đấu, tôi thường lo lắng. 2 hoặc 3 giờ trước trận, tôi cảm thấy không ổn, nhịp tim nhanh và tôi thường nghĩ về những điều tồi tệ. 'Nếu họ ghi bàn, chúng tôi phải làm gì?'. Và trong quá trình ấy, tôi cố ngủ nhưng không ngủ được".

"Nhưng ngay khi trọng tài cất còi khai cuộc, tôi lại trở nên bình tĩnh lạ thường. À, rốt cuộc trận đấu đã bắt đầu. Tôi không còn lo sợ. Nỗi sợ trước đó tan biến và chỉ còn sự lạc quan. Mọi thứ sẽ diễn ra tốt đẹp. Thật kỳ quái, nhịp tim của tôi từ 120 xuống còn 90. Dù trận đấu diễn ra tốt hay xấu, tôi vẫn kiểm soát được bản thân. Tôi không bị ám ảnh".

Và Giuseppe Ancelotti lý giải về tính cách của người cha: "Đó là bản tính của tôi. Cha tôi cũng vậy, rất bình tĩnh, rất yên lặng, không bao giờ lo lắng hay phàn nàn. Môi trường gia đình nơi tôi lớn lên đã giúp tôi biết cách kiểm soát cảm xúc. Cha tôi mang dòng máu nông dân Ý.

Gia đình tôi không có tiền. Tiền bạc đối với gia đình tôi không quan trọng, vì chúng tôi lớn lên mà không cần tiền. Tôi chưa bao giờ nghe cha mẹ tôi nói về tiền. Và cũng chưa bao giờ nghe cha mẹ nói lời hỗn láo với ông bà. Đó là bầu không khí trong lành, dù vẫn có những vấn đề nhưng không phải vì tiền".

Carlo Ancelotti không có phong cách cụ thể. "Phong cách của tôi không được thừa nhận, vì tôi luôn thay đổi", ông nói. "Đối đầu với Man City, chúng tôi đã chơi phòng ngự. Mùa này chúng tôi sử dụng lối chơi này một đến hai lần, không hơn. Còn lại chúng tôi chơi tấn công nhiều hơn. Đó là cách để chiến thắng ở trận đấu cụ thể.

Mùa này chúng tôi mất Benzema nhưng Bellingham đã đến. Chúng tôi có hai tiền đạo xuất sắc là Vinicius và Rodrygo, nhưng có xu hướng hoạt động rộng. Vì thế, chúng tôi bắt đầu chơi với cặp Vinicius-Rodrygo với Bellingham phía sau, "số 10" trong sơ đồ 4-3-1-2".

Trước thềm trận chung kết, so với Dortmund, Real Madrid được đánh giá cao hơn hẳn. Dù vậy, Ancelotti khẳng định: "Nhưng Dortmund là đội rất chất lượng. Họ rất chăm chỉ. Không dễ dàng chiến thắng đâu. Tất nhiên các cầu thủ của tôi cũng rất chăm chỉ. Khiêm tốn là mấu chốt. Chúng tôi đã vô địch La Liga vì không có cái tôi nào lấn át toàn đội.

Vinicius không, Bellingham không, Rodrygo không. Những cựu binh cũng vậy. Toni Kroos, Dani Carvajal, Nacho, Luka Modric. Tôi không biết tương lai như thế nào nhưng hiện tại không hề có sự ganh ghét. Khiêm tốn là quan trọng nhất. Phải có phẩm chất ấy".

Tinh tế, an nhiên và khiêm tốn, Ancelotti đã đứng trên đỉnh cao của bóng đá châu Âu suốt 3 thập niên theo cái cách riêng như vậy.

Nội dung: Ngọc Trung

Thiết kế: Thủy Tiên