Thái Bình Dương tương lai trong tay Mỹ?

Trong 4 năm nhiệm kỳ thứ nhất, chính quyền Obama đã tiến hành chuyển trọng tâm chính sách đối ngoại mạnh mẽ sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Những biểu hiện của chính sách này là khá rõ ràng, khi Mỹ đã tăng cường sự hiện diện tại khu vực, tích cực tham gia các thể chế đa phương. Chính vì vậy, xu hướng của chính sách này trong tương lai và những tác động của nó tới cấu trúc khu vực là điều được các nước châu Á vô cùng quan tâm.

Trong khoảng thời gian nhiệm kỳ II của chính quyền Obama, chiều hướng chính sách "tái cân bằng" của Mỹ sẽ bị  chi phối bởi vai trò của giới hoạch định chính sách trong quá trình xác định khu vực ưu tiên và  vấn đề tương quan lực lượng giữa Mỹ - Trung Quốc.

Tương lai trong tay ai

Về xác  định khu vực ưu tiên, việc Quốc hội Mỹ ngày càng kiểm soát chặt chẽ việc chi tiêu ngân sách, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng cho thấy nguồn lực không cho phép Mỹ căng sức và cam kết quá mức  ở tất cả các khu vực trên thế giới. Vì  vậy, bên cạnh việc hiện đại hóa quân sự và  cắt giảm số lượng binh lính, chính quyền Obama phải sắp xếp lại ưu tiên đối ngoại nói chung trong đó có ưu tiên dành cho các khu vực. Theo đó, chính quyền Obama sẽ giảm bớt sự hiện diện và cam kết ở Trung Đông - là khu vực ảnh hưởng truyền thống của Mỹ và tăng cường ở châu Á - Thái Bình Dương.

Trong các cơ  quan hoạch định chính sách, Quốc hội cũng có những tác động nhất định tới quá trình xác  định khu vực ưu tiên trong chính sách đối ngoại. Hiện nay, trong lĩnh vực đối ngoại, Quốc hội Mỹ đang quan tâm tới ít nhất là ba vấn đề, bao gồm chi tiêu ngân sách, các vấn đề pháp lý và lựa chọn chiến lược sắp tới của nước Mỹ.

Theo đó, đầu tiên, chính quyền Obama phải giải trình việc sử dụng ngân sách như thế nào để có thể triển khai chiến lược ở châu Á - Thái Bình Dương có hiệu quả trong bối cảnh cắt giảm chi tiêu cho quốc phòng. Thứ hai, các cơ quan liên quan phải điều chỉnh luật như thế nào cho phù hợp với những cơ chế Mỹ đang triển khai. Điển hình như nếu đàm phán TPP thành công, chính sách thương mại hiện hành sẽ phải được điều chỉnh cho phù hợp với các thỏa thuận thương mại mới. Thứ ba, chính quyền Obama phải xem xét phân bổ các nguồn lực hiện tại trong việc đáp ứng các mục tiêu chính sách mà không làm ảnh hưởng tới các mục tiêu chiến lược tại các khu vực khác trên thế giới.

Mặc dù vẫn còn những khó khăn trong nội bộ giới hoạch định phải giải quyết, Tổng thống Obama vẫn sẽ tiếp tục ưu tiên các chính sách cho khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Bởi vì, khu vực Tây Thái Bình Dương gồm nhiều các nước vừa và nhỏ là các nền kinh tế  đang phát triển mạnh mẽ, còn tiềm ẩn các cơ  hội hợp tác, đầu tư. Các nước này sẽ giúp Obama đạt được các lợi ích về kinh tế, an ninh và ảnh hưởng; đồng thời, giải quyết các vấn đề trong nước như thất nghiệp, nợ công.

Một yếu tố  tác động tới tương lai chính sách tái cân bằng của Mỹ chính là tương quan lực lượng giữa Mỹ  - Trung. Từ đầu thế kỷ XXI đến nay, sự phân bổ quyền lực thế giới cho thấy sức mạnh Mỹ đã suy yếu tương đối trong khi Trung Quốc đang vươn lên mạnh mẽ. Trong khi, mục tiêu xuyên suốt của Mỹ là duy trì vị thế số 1 toàn cầu về sức mạnh và ảnh hưởng. Chính yếu tố này đã thúc đẩy chính quyền Obama kết nối các "nan hoa" ở châu Á - Thái Bình Dương với "đầu trục" Mỹ, nhằm ngăn chặn những yếu tố bất lợi do chênh lệch trong tương quan lực lượng với Trung Quốc gây ra.

Trong tương quan lực lượng Mỹ - Trung về kinh tế, chính phủ Mỹ  trong hơn một thập niên qua luôn trong tình trạng nợ  kinh niên, cụ thể 5.600 tỷ USD  năm 2000, 7.930 tỷ USD năm 2005, 13.560 tỷ USD năm 2010, và  năm 2012 là 16.066 nghìn tỷ USD. Trong khi đó, Trung Quốc sau hơn 30 năm phát triển đã trở thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới, và có  nguồn dữ trữ ngoại tệ khổng lồ là  1.500 tỷ USD năm 2008. Theo nhiều dự báo của Mỹ  và quốc tế, trong tương lai, tương quan lực lượng sẽ tiếp tục theo chiều hướng bất lợi cho Mỹ và có lợi cho Trung Quốc. Theo dự báo của Goldman Sachs, Trung Quốc sẽ vượt Mỹ về mặt kinh tế vào năm 2041.

Về quân sự  - an ninh, mặc dù Mỹ vẫn dẫn đầu thế  giới về tiềm lực quân sự, nhưng những đầu tư  mạnh mẽ cho quốc phòng của Trung Quốc đang thu hẹp dần khoảng cách tiềm lực sức mạnh với Mỹ. Năm 2010, Mỹ chi tiêu cho quốc phòng lớn gấp 9 lần của Trung Quốc (Mỹ: 692,8 tỷ USD, Trung Quốc: 76,4 tỷ USD). Trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, Mỹ phải liên tục cắt giảm chi tiêu quốc phòng, thì Trung Quốc ngược lại. Ví dụ vào tháng 3 năm 2011, Bắc Kinh đã tuyên bố mức tăng 12,7%, nâng chi tiêu cho quốc phòng lên mức 91,5 tỷ USD.

Xét trên các khía cạnh khác như khả năng tác chiến toàn cầu và  răn đe hạt nhân, Mỹ vẫn tỏ ra vượt trội so với Trung Quốc, song những động thái cứng rắn của Trung Quốc ở khu vực Đông Á khiến Mỹ  không thể để lợi ích quốc gia cũng như lợi  ích của các đồng minh ở khu vực bị đe dọa. Vì vậy, trong thời gian tới, song song với giải quyết các điểm nóng trên thế giới như Syria, Iran, Bắc Triều Tiên; Mỹ sẽ tiếp tục triển khai và  làm sâu sắc thêm nội hàm của chính sách tái cân bằng.

Tương tác đa chiều

Cấu trúc khu vực có thể hiểu là tổng thể những tổ  chức, thể chế, cơ chế, những dàn xếp, tiến trình,...nhằm duy trì hòa bình, ổn định của khu vực. Cấu trúc khu vực thường bao gồm 2 bộ phận chủ yếu là các dàn xếp song phương và các thể chế đa phương được xây dựng trên 2 lĩnh vực chính là chính trị - an ninh và kinh tế.

Với cách hiểu chung nhất về cấu trúc khu vực như trên, có thể  thấy những triển khai "xoay trục" của Mỹ trên bình diện song phương và đa phương đã, đang và  sẽ có những tác động sâu sắc tới cấu trúc khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Trong số các bộ phận cấu thành cấu trúc khu vực, các dàn xếp  an ninh song phương giữ vai trò chủ đạo. Liên minh Mỹ - Nhật khẳng định vai trò trụ cột trong việc ứng phó với các thách thức an ninh ở khu vực Đông Bắc Á. Liên minh Mỹ - Hàn không ngừng được thắt chặt sau những động thái hạt nhân của Triều Tiên. Liên minh Mỹ - Philippines được làm sống lại sau những căng thẳng tại biển Đông năm 2011. Quan hệ Mỹ - Ấn được nâng cấp lên đối tác chiến lược nhằm đáp ứng nhu cầu của hai nước trong bối cảnh mới, được ví như mối quan hệ "định hình thế kỷ XXI".

Bên cạnh hình thái  "trục - nan hoa", giữa các đồng minh của Mỹ đã có sự phối hợp với nhau như  Mỹ-Nhật-Úc, Mỹ-Ấn-Nhật hay Mỹ-Nhật-Philippines. Các liên minh do Mỹ lãnh đạo có xu hướng kiên kết với nhau thành một mạng lưới phòng thủ đa phương. Chính Mỹ cũng khuyến khích các nước đồng minh năng động để chia sẻ trách nhiệm với Mỹ trong hoàn cảnh sức mạnh Mỹ đang suy giảm tương đối.

Các thể chế  an ninh đa phương đang chứng kiến nhiều xáo trộn do chính sách xoay trục của Mỹ. Sự tham gia tích cực của Mỹ  vào EAS kể từ 2011 có thể khiến hợp tác EAS tiến triển nhanh, trở thành một diễn đàn chủ chốt ở châu Á - Thái Bình Dương. Khi đó, nhiều khả năng EAS sẽ thay thế  vị trí của ARF và ADMM+ trong hợp tác chính trị - an ninh ở khu vực.

Về cấu trúc kinh tế khu vực, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) với sự thúc đẩy của Mỹ  đang cạnh tranh tầm ảnh hưởng với các khu vực mậu dịch tự do ASEAN+1. Tuy chỉ hình thành bên lề  APEC, nhưng nếu đàm phán giữa các nước tham gia Hiệp  định thuận lợi, TPP với sự tham gia của các nền kinh tế lớn như Mỹ, Nhật, Hàn,... hoàn toàn có khả năng vươn lên trở thành cơ chế  tự do hóa kinh tế chủ đạo ở châu  Á - Thái Bình Dương.