"Siêu điệp viên" Liên Xô từng làm chấn động làng tình báo Mỹ (kỳ 2)

Cũng có thể trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại, William Fisher là một sĩ quan tình báo ở Đức. Không có xác nhận chính thức về thông tin này, nhưng William đã nhận định về tình hình tại Đức quốc xã. Sau chiến tranh, William hoạt động dưới sự điều hành của Tổng cục I của Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô, cơ quan phụ trách tình báo đối ngoại.

Thay đổi thân phận để đến Mỹ

Năm 1948, một nhiệm vụ mới chờ William: sau khi nhận mật danh là Mark, ông đã đến Mỹ. Gia đình ông vẫn ở lại Moscow. William đã vượt biên, cải trang thành một người tị nạn Litva tên là Andrew Kayotis.

Tại Brooklyn (Mỹ), William đã ổn định cuộc sống theo giấy tờ tùy thân của một họa sĩ người Mỹ tên là Emil Goldfuss. Ông bắt đầu có được những mối quan hệ hữu ích và mở một hiệu ảnh.

Các sĩ quan phản gián Mỹ thậm chí không thể ngờ rằng những thông tin về kinh tế, việc di chuyển các thiết bị quân sự, ngành công nghiệp quân sự của Mỹ, và nhất là những dữ liệu về dự án nguyên tử từ các phòng thí nghiệm của Los Alamos đã được truyền đi nhanh chóng về Liên Xô từ chính hiệu ảnh này.

Từ năm 1949 đến cuối năm 1950, William cộng tác với vợ chồng Leontina và Morris Coens. Chính William đã thuyết phục được một trong những đặc vụ có giá trị nhất - nhà khoa học Theodore Hall (Perseus) - hoãn quyết định xin thôi việc và tiếp tục cung cấp cho tình báo Liên Xô những tài liệu tuyệt mật về quá trình phát triển vũ khí hạt nhân.

William đã tạo ra hai mạng lưới tình báo mạnh, không chỉ hoạt động ở Mỹ và Mexico, mà còn ở các nước Nam Mỹ - Brazil và Argentina. Nhà tình báo đã phát triển cả một hệ thống hộp thư mật để có thể bí mật nhận các giấy tờ do các đặc vụ để lại.

Theo một số báo cáo, William điều phối hoạt động của các nhóm điệp viên của Liên Xô đặt tại Mỹ. Hoạt động của họ tuy bị đóng băng, nhưng nếu bùng nổ chiến tranh chống lại Liên Xô, theo lệnh của William, họ sẽ tấn công vào các mục tiêu chiến lược quan trọng của đối phương và phong tỏa hoạt động của các cảng biển Mỹ với sự hỗ trợ của chất nổ được đưa lên tàu. William cũng biết về kế hoạch tấn công của Mỹ có thể nhắm vào các thành phố của Liên Xô.

Năm 1949, William được tặng thưởng Huân chương Cờ Đỏ.

Cấp trên đã tổ chức cho ông một kỳ nghỉ 6 tháng. William rất nhớ gia đình và ngay lập tức bay về Moscow, nơi ông được gặp vợ, con.

Vào đầu những năm 50, tình báo Liên Xô quyết định tăng cường đội ngũ nhân viên vô tuyến điện và đã cử một liên lạc viên khác đến hỗ trợ ông. Tuy nhiên, một bi kịch đã ập đến: con tàu mà tình báo viên có mật danh là Robert đang ở trên đó bị chìm ở biển Baltic, và nhân viên điện đài này đã hy sinh.

Sau đó, một liên lạc viên khác đến Mỹ là Reino Heihanen (Vik), có quốc tịch Mỹ. Đây là một nhân viên có tai tiếng đáng ngờ: anh ta có 2 vợ, sành ăn chơi và thích rượu mạnh. Sai lầm này của cấp trên cuối cùng đã khiến William lâm vào cảnh tù tội và suýt nữa mất mạng.

Khi đến Mỹ, Heihanen bắt đầu làm việc. Hoạt động dưới mật danh Vic, Heihanen giữ liên lạc với Moscow trong 3 năm, đồng thời tìm kiếm những người mà tình báo Liên Xô cần.

Tuy nhiên, nhân viên điện đài này vẫn không thể từ bỏ những thói hư tật xấu: anh ta nghiện rượu, trong lúc say xỉn đã gây gổ và đánh đập người vợ đã cùng anh ta đến Mỹ. Tình trạng nghiện ngập và say rượu của Heihanen ngày càng trở nên trầm trọng hơn. Có một lần, anh ta làm mất con chip có khung vi phim do William chuẩn bị, được giấu bên trong một đồng xu giả.

Bị đồng nghiệp bán đứng

Quan sát thấy những hành vi của đồng nghiệp, William liên tục điện về cấp trên. Ông yêu cầu triệu hồi Heihanen về Liên Xô để tránh gây ra thất bại cho nhóm tình báo.

Cuối cùng, quyết định liên quan đến nhân viên vô tuyến này cũng được đưa ra: vào tháng 5/1957, Heihanen nhận được lệnh triệu hồi về Moscow. Để liên lạc viên này khỏi nghi ngờ, lãnh đạo tình báo Liên Xô đã thông báo cho Heihanen về việc anh ta được cất nhắc và được thưởng huân chương. Tuy nhiên, Heihanen đã đoán ra có thể bị lừa, nên sau khi đến Paris, anh ta đã đi thẳng đến Đại sứ quán Mỹ.

Kẻ phản bội đã trao cho Mỹ một số tình báo viên bất hợp pháp của Liên Xô đang hoạt động ở Mỹ. Trong danh sách này cũng có tên William, nhưng may mắn là Heihanen chỉ được biết ông với mật danh Đại tá Mark. Và cuộc đời của kẻ đào tẩu cũng kết thúc trong bi kịch.

Năm 1964, Heihanen chết trong một vụ tai nạn ô tô: xe của y va chạm với một chiếc xe tải lớn.

Về phần William, sau khi bị Heihanen bán đứng, ông đã bị người Mỹ tìm kiếm trong khoảng 3 tuần.

Theo một số báo cáo, tình báo Liên Xô sau khi biết Heihanen phản bội đã cố gắng triệu hồi William bằng cách chuẩn bị cho ông rút lui qua nẻo Mexico, nhưng không kịp. Nhà tình báo bị phát hiện vào tháng 6/1957.

Sau khi bị bắt, trong các cuộc thẩm vấn đầu tiên, William đã kiên quyết phủ nhận việc tham gia vào các hoạt động tình báo và không khai ra tên thật của mình.

Mỹ đã cố gắng mua chuộc ông bằng cách đề nghị hợp tác với CIA, nhưng William từ chối. Để bí mật thông báo cho cấp trên biết rằng ông đang bị giam giữ, nhưng không đồng ý hợp tác với Mỹ, William quyết định dùng một mẹo: ông tự xưng tên của một nhà tình báo Liên Xô khác là Trung tá Rudolf Abel.

William gặp Abel vào năm 1937. Họ trở thành bạn bè, làm việc cùng nhau, trong chiến tranh, hai gia đình họ thậm chí sống trong cùng một căn hộ. FBI lại tin vào lời khai của William và không nghi ngờ rằng Abel thực sự đã chết vào năm 1955 vì một cơn đau tim. 

Thành công lớn của tình báo Liên Xô là đã giữ được bí mật toàn bộ mạng lưới điệp viên do William tạo ra.

Vụ án của William được đưa ra tòa. William-Abel phải đối mặt với án tử hình, song một luật sư giàu kinh nghiệm, một cựu sĩ quan tình báo, đã tìm cách cứu ông. Tại phiên tòa, luật sư nói rằng thân chủ của mình có thể hữu ích cho Mỹ để đổi lấy những người Mỹ cấp cao bị bắt ở Liên Xô.

Thẩm phán cho rằng lập luận của người bào chữa là có cơ sở và tuyên phạt William 32 năm tù. Trong nhà tù ở thành phố Atlanta, William bị nhốt chung phòng giam với các phần tử mafia.

William rất vui khi được dạy ngoại ngữ cho các tù nhân. Trong tù, ông đã vẽ rất nhiều và nhớ lại sở thích thời thơ ấu của mình là giải trí bằng toán học, và vì điều đó mà ông thu hút sự chú ý của cơ quan phản gián Mỹ.

Cây cầu huyền thoại

William ngồi tù 4 năm tại Mỹ. Lời của luật sư trong phiên tòa hóa ra là lời "tiên tri": 2 năm sau khi William bị tuyên án, KGB đã có trong tay Francis Powers, viên phi công Mỹ lái máy bay trinh sát U-2 chụp ảnh các mục tiêu quân sự và bị bắn rơi gần thành phố Sverdlovsk vào năm 1960.

Hai năm sau, Mỹ đồng ý đổi William lấy Powers, và yêu cầu thả thêm 2 điệp viên là Frederick Pryor và Marvin McEnen. Vào ngày 10/2/1962, tại cầu Glienicke giữa Tây Berlin và Potsdam (Đức), William cuối cùng đã tìm thấy tự do mà bấy lâu ông mong đợi.

"Tôi bước qua vạch trắng, ranh giới giữa hai khu, các đồng đội đã ôm chầm lấy tôi. Chúng tôi cùng nhau đi bộ đến cuối đầu cầu phía Liên Xô, rồi lên xe và một lúc sau đến một ngôi nhà nhỏ, vợ và con gái tôi đang đợi tôi ở đó. Chuyến công tác 14 năm đã kết thúc!", William Fisher viết.

Vào năm 1964, cũng tại nơi này, một cuộc trao đổi khác cũng đã diễn ra: nhà tình báo huyền thoại của Liên Xô Conan the Young được trao đổi lấy điệp viên người Anh Greville Wynn.

Trở về Moscow, William trở thành nhà tình báo duy nhất được phép phát biểu trước công chúng - tuy nhiên, chỉ dưới cái tên Rudolf Abel. Tên thật của nhà tình báo chỉ được giải mật vào đầu những năm 90.

Cho đến cuối đời, William vẫn tiếp tục làm việc trong bộ máy tình báo đối ngoại với tư cách là giảng viên - ông đã truyền lại kinh nghiệm và kiến thức của mình cho các nhà tình báo tương lai. Đôi khi, người ta nhầm ông với một nhà vật lý hạt nhân vì William rất thành thạo về các vấn đề vũ khí nguyên tử.

"Nhà tình báo nói chung là người không hạnh phúc, bởi vì anh ta buộc phải tồn tại trong hai con người. Đối với đất nước mà anh ta phụng sự - anh ta là một anh hùng, còn đối với đất nước mà anh ta làm việc ở đó và chống lại nó - anh ta là một gián điệp. Cả hai đều đúng. Tất nhiên, bố tôi hiểu điều này", Evelina, con gái của William Fisher, cho biết.

William sống cùng gia đình trong một căn nhà gỗ ở quận Mytishchi, ngoại ô Moscow. Ngoài những chú chó cưng, ông còn chăm sóc một con quạ tên là Carlusha. Nhận được khoản tiền thưởng sau khi trở về Liên Xô, Fischer đã xây ngôi nhà 2 tầng.

William Fisher qua đời ngày 15/11/1972 vì bệnh ung thư. Lúc đầu, người ta dự định chỉ viết tên "Rudolf Abel" trên bia mộ, nhưng theo yêu cầu của vợ và các con gái, tên thật của ông đã được khắc ở dòng trên cùng.