Ông Trump không hậu thuẫn, châu Âu khó tự mình bảo vệ Ukraine

Châu Âu quyết tâm sát cánh cùng Ukraine

Ngày 2/3, cuộc họp thượng đỉnh khẩn cấp ở London của các nước châu Âu cùng với Canada đã đi tới quyết định: Cần phải ngay lập tức tăng cường sức mạnh để ứng phó với vấn đề bảo đảm an ninh và bảo vệ một thỏa thuận hòa bình công bằng cho Ukraine. 

Diễn ra sau cuộc đối thoại đầy kịch tính tại Nhà Trắng hôm 28/2 giữa Tổng thống Volodymyr Zelensky và Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng Phó Tổng thống JD Vance, hội nghị thượng đỉnh trên càng có tính cấp thiết hơn.

Số lượng các bên tham dự lên tới 15 quốc gia, cộng với lãnh đạo Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), Liên minh châu Âu (EU) và Tổng thống Ukraine. 

Thủ tướng Anh Keir Starmer chủ trì hội nghị này. Ông cũng là người trước đó đã có chuyến công du tới Washington ngày 27/2 để gặp gỡ chủ nhân Nhà Trắng bàn về các vấn đề liên quan tới an ninh châu Âu và tình hình ở Ukraine. 

Vì vậy, với ông Starmer, ưu tiên hàng đầu của hội nghị là phải thống nhất được cam kết của châu Âu trong việc bảo vệ Ukraine, đồng thời làm cầu nối hàn gắn quan hệ giữa châu Âu và Mỹ cũng như giữa ông Trump với ông Zelensky.

Phát biểu trước sự kiện, Thủ tướng Anh cho biết Tổng thống Mỹ cam kết thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình lâu dài cho Ukraine, mục tiêu cũng giống với những gì mà châu Âu đang đặt ra cho hội nghị này.   

Tuy vậy, ông Starmer lảng tránh không cho biết liệu thỏa thuận đang được ông Trump thúc đẩy có được Ukraine hoặc châu Âu chấp nhận hay không. Hội nghị thượng đỉnh ở London kết thúc sau khoảng 2 giờ với một thỏa thuận về các nguyên tắc nhưng không có nhiều thông tin chi tiết được chia sẻ. 

Phát biểu tại sân bay trước khi rời nước Anh, Tổng thống Zelensky vẫn tỏ ra cứng rắn với tuyên bố Ukraine cần có các đảm bảo an ninh, nếu không, thỏa thuận ngừng bắn sẽ vô nghĩa. Ông cũng từ chối nhượng bộ, cả về lãnh thổ hay gỡ bỏ các lệnh trừng phạt Nga.

Đề xuất được hội nghị đưa ra là các quốc gia châu Âu, ban đầu do Anh và Pháp lãnh đạo, cần làm việc với Ukraine về một kế hoạch ngừng bắn, sau khi thống nhất sẽ thảo luận với Mỹ. Dự thảo đề xuất gồm có 4 trụ cột chính: 

1) Tiếp tục hỗ trợ quân sự cho Ukraine và gia tăng sức ép kinh tế lên nước Nga. 

2) Ukraine phải được tham gia đàm phán trong bất cứ cuộc thảo luận hòa bình nào và bất cứ thỏa thuận hòa bình lâu dài nào cũng phải đảm bảo chủ quyền và an ninh cho Ukraine.

3) Sau khi thỏa thuận được ký kết, châu Âu sẽ tiếp tục tăng cường các khả năng phòng vệ cho Ukraine.

4) Một lực lượng châu Âu, dựa trên liên minh cùng ý chí, sẽ triển khai tới Ukraine để ngăn chặn các hành động gây hấn của Nga.

Viễn cảnh ảm đạm nếu Mỹ không hậu thuẫn

Tuy nhiên, kế hoạch trên có nguy cơ thất bại rất cao ở điểm cuối cùng. Cả Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã đến Washington gặp Tổng thống Donald Trump và đều đã ráo riết thuyết phục Mỹ đứng ra đóng vai trò "phòng bị". 

Nếu không có được sự bảo đảm như vậy từ phía Mỹ, các nhà lãnh đạo Anh, Pháp có thể đều nhận thức rất rõ rằng bất kỳ lực lượng châu Âu nào cũng sẽ vô cùng dễ bị tổn thương.

Thực tế, Pháp và Anh về cơ bản không gặt hái được gì nhiều sau cuộc gặp với Tổng thống Trump. Ông Starmer cho biết đã nói chuyện với ông Trump và ám chỉ đã nhận được một số "sự khích lệ" nhưng thông tin mà ông đưa ra khá mơ hồ. 

Trong khi Thủ tướng Anh và các nhà lãnh đạo châu Âu, đặc biệt là ông Zelensky, đều tin rằng bất kỳ cam kết nào mà Tổng thống Putin đưa ra đều có khả năng bị phá vỡ, thì chủ nhân Nhà Trắng dường như lại không nghĩ như thế, bởi ông cho rằng "Tổng thống Putin tôn trọng ông". 

Như vậy, cho dù có những hy vọng được bày tỏ sau hội nghị thượng đỉnh ở London thì cơ hội để kế hoạch do châu Âu khởi xướng đi đến một thỏa thuận hòa bình mà Ukraine hoặc thậm chí là Nga có thể chấp nhận, vẫn còn khá mong manh.

Nguy cơ kế hoạch bị đổ vỡ đối với Ukraine và châu Âu là quá rõ ràng. Ông Trump khó có khả năng "dung thứ" cho những gì đã diễn ra với ông Zelensky ở Nhà Trắng hôm 28/2.

Thực tế này, kết hợp với tuyên bố "đã đến lúc châu Âu phải tự chịu trách nhiệm về an ninh của chính mình" và đe dọa cắt đứt hoàn toàn mọi hỗ trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine khiến kịch bản thất bại càng có nguy cơ xảy ra cao. 

Nếu viện trợ của Mỹ bị đứt gãy, châu Âu buộc phải tính toán lại trụ cột đầu tiên -  tiếp tục hỗ trợ quân sự cho Ukraine.

Có nhiều hoạt động đang diễn ra xung quanh việc nới lỏng các quy tắc vay nợ của EU trong chi tiêu quốc phòng. Châu Âu cần nhiều tiền để tái vũ trang cho chính mình, nhưng ưu tiên trước mắt là giúp Ukraine tiếp tục có khả năng chiến đấu.

Các ngân hàng châu Âu đang nắm giữ khoảng 210 tỷ euro (218 tỷ USD) tài sản đóng băng của Nga. Châu Âu có thể sử dụng để xây dựng lại cơ sở hạ tầng quân sự và dân sự cho Ukraine, hoặc sẽ cung cấp để Ukraine mua các thiết bị quân sự tiên tiến nhất.

Tuy nhiên, ngay cả khi châu Âu huy động được nhiều tiền hơn, vấn đề vẫn tồn tại nếu Mỹ rời đi. Các ngành công nghiệp quốc phòng của châu Âu đang mở rộng nhưng chưa thể đủ nhanh để lấp đầy khoảng trống về năng lực tự chủ.

Ngay cả việc mua trang thiết bị có sẵn cũng không phải là giải pháp nhanh chóng. Hàn Quốc sản xuất những thứ mà Ukraine cần. Tuy nhiên, phần lớn sản lượng của nước này dành riêng cho Ba Lan, quốc gia đã ký hợp đồng trị giá 16 tỷ USD từ năm 2022, hoặc sẽ dùng cho lực lượng vũ trang của chính Hàn Quốc.

Mua bán từ Mỹ có vẻ hấp dẫn đối với Tổng thống Trump, người nổi tiếng là thích giao dịch. Thế nhưng, một khi ông Trump đã đổ lỗi cho Tổng thống Ukraine cản trở thỏa thuận hòa bình mà ông trân trọng thì rất có thể ông sẽ từ chối cấp phép xuất khẩu cho các công ty Mỹ hoặc yêu cầu hạn chế khả năng của bất kỳ loại vũ khí nào mà họ bán. 

Châu Âu tự nhận thấy sẽ rất khó lấp đầy những khoảng trống đó. Sẽ không ngạc nhiên nếu Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vẫn tiếp tục nỗ lực xây dựng cầu nối hàn gắn quan hệ hoặc thuyết phục các bên, nhưng triển vọng thành công được dự đoán khá ảm đạm.