Động cơ "châm ngòi" quyết định đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc tại Mỹ

Trung Quốc ngày 22/7 tuyên bố sẽ có động thái đáp trả sau khi Mỹ yêu cầu đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston, bang Texas. Hiện chưa rõ động cơ nào khiến Mỹ đưa ra quyết định được cho là chưa từng có tiền lệ trong 41 năm quan hệ ngoại giao giữa hai nước.

Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng động thái này sẽ làm xấu đi mối quan hệ vốn nhiều thăng trầm giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới và có thể gây ra những tổn hại kéo dài.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Morgan Ortagus khẳng định việc yêu cầu Trung Quốc đóng cửa lãnh sự quán tại Houston nhằm “bảo vệ tài sản trí tuệ và thông tin cá nhân của người Mỹ”.

Reuters dẫn một nguồn tin giấu tên cho biết Trung Quốc đang cân nhắc phương án đóng cửa lãnh sự quán Mỹ tại thành phố Vũ Hán - nơi khởi phát dịch Covid-19 vào cuối năm ngoái.

Mỹ hiện có 4 lãnh sự quán ở Trung Quốc đại lục, gồm các lãnh sự quán ở Quảng Châu, Thượng Hải, Thẩm Dương và Thành Đô. Ngoài ra, Mỹ cũng có tổng lãnh sự quán ở Hong Kong và Macau.

Nhà phân tích quân sự Song Zhongping cho biết lệnh đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston có thể liên quan tới tranh cãi về việc, các nhà ngoại giao Mỹ bị trì hoãn quay trở lại các đại sứ quán và lãnh sự quán ở Trung Quốc sau khi Bắc Kinh đưa ra các quy định về hạn chế đi lại và cách ly nhằm kiểm soát dịch Covid-19.

Theo Bloomberg, một bức điện từ Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ngày 27/6 cho biết các nhà ngoại giao Mỹ và gia đình họ không được phép quay trở lại những quốc gia khiến họ phải xét nghiệm hoặc cách ly không tự nguyện.

“Có thể đây là đòn trả đũa của Mỹ liên quan tới vấn đề xét nghiệm”, nhà phân tích Song Zhongping nhận định.

Tuy nhiên, một nguồn tin ngoại giao ở Bắc Kinh cho biết hai nước đã đạt được thỏa thuận về việc các nhà ngoại giao Mỹ đang chờ để quay trở lại Trung Quốc. Ông Hu Xijin, tổng biên tập Thời báo Hoàn cầu, ấn phẩm thuộc Nhân dân Nhật báo - cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc, ngày 22/7 xác nhận có thỏa thuận như vậy.

Theo nguồn tin trên, vụ đóng cửa lãnh sự quán có thể liên quan tới hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ - cáo buộc Mỹ nhiều lần đưa ra với Trung Quốc.

“Thật đáng tiếc và không thể tin được khi Mỹ cáo buộc lãnh sự quán (Trung Quốc) có liên quan tới hành vi vi phạm sở hữu trí tuệ hoặc thậm chí là làm căn cứ cho những hành động phi pháp như vậy", nguồn tin ngoại giao Trung Quốc cho biết.

Động cơ của Mỹ 

Theo SCMP, Huang Jing, chuyên gia về Mỹ tại Đại học Văn hóa và Ngôn ngữ Bắc Kinh, đưa ra một giải thích khác.

"Kể từ khi Mỹ - Trung thiết lập quan hệ, Mỹ vẫn khẳng định việc thành lập các cơ sở ngoại giao tại Trung Quốc dựa trên nguyên tắc có đi có lại. Tuy nhiên trong những năm qua, Bắc Kinh đã từ chối yêu cầu của Mỹ về việc mở một lãnh sự quán ở phía tây Trung Quốc”, ông Jing cho biết.

Trong suốt hàng chục năm, các nhà lập pháp và các chính trị gia Mỹ đã hối thúc Bộ Ngoại giao nước này thành lập một lãnh sự quán ở Lhasa, thủ phủ Tây Tạng, và biến yêu cầu này thành điều kiện tiên quyết để đáp ứng đề nghị của Trung Quốc về việc mở các cơ quan ngoại giao mới ở Atlanta và Boston.

“Trung Quốc coi nguyên tắc có đi có lại thể hiện ở việc hai bên đều có cùng số lượng các đại diện ngoại giao ở nước còn lại. Nhưng đối với Mỹ, điều đó có nghĩa là phải tương đương cả về số lượng và địa điểm”, ông Jing cho biết thêm.

Theo ông Jing, nhiều khả năng cả phía Mỹ và Trung Quốc đã trao đổi với nhau từ trước về việc đóng cửa lãnh sự quán.

"Đây là lần đầu tiên sau hơn 40 năm một lãnh sự quán buộc phải đóng cửa. Khó có thể tưởng tượng hai bên không có bất kỳ liên lạc nào về vấn đề này từ trước, vì động thái này có thể bị coi như hạ cấp quan hệ", ông Jing nhận định.

Gây tổn hại quan hệ

Trung Quốc và Mỹ đang tranh chấp trên nhiều mặt trận, từ nguồn gốc của Covid-19 cho tới vấn đề nhân quyền tại Hong Kong và Tân Cương. Trong những tháng gần đây, Bắc Kinh đã trục xuất hàng chục nhà báo đại diện cho các cơ quan truyền thông Mỹ, trong khi Washington cũng hạn chế thị thực đối với các nhà báo Trung Quốc tại Mỹ.

Zhu Feng, chuyên gia về Mỹ tại Đại học Nam Kinh, nói rằng mặc dù lệnh đóng cửa lãnh sự quán là động thái chưa từng có trong quan hệ Mỹ - Trung, song mối quan hệ giữa hai nước khó có thể "sụp đổ toàn diện".

"Đây là một phần của những gì mà tôi gọi là đòn trả đũa của ông Trump với Trung Quốc vì Covid-19", ông Zhu nói.

Theo Shi Yinhong, chuyên gia về Mỹ tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, từ các biện pháp trừng phạt mà Mỹ áp đặt đối với Trung Quốc trong các vấn đề như Hong Kong và Tân Cương, hay việc đóng cửa lãnh sự quán, "chúng ta có thể đặt câu hỏi tình hình sẽ còn tệ hơn thế nào cho đến tháng 11 hoặc trước khi nhiệm kỳ tổng thống (Mỹ) tiếp theo bắt đầu".

"Đây là động thái mang tính chính trị và pháp lý. Đó là sự kiện rất nghiêm trọng và là biểu tượng cho thấy, sau đại dịch và sau khi luật an ninh Hong Kong được thông qua, quan hệ Mỹ - Trung đang rơi tự do", ông Shi nhận định.

Nhà phân tích Jonathan Marcus của BBC nhận định vụ đóng cửa lãnh sự quán là diễn biến quan trọng cho thấy cuộc tranh cãi ngoại giao giữa Mỹ và Trung Quốc.

"Việc đóng cửa Tổng lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston diễn ra ngay sau khi Mỹ kết tội hai người có liên quan tới cơ quan an ninh Trung Quốc trong vụ đánh cắp thông tin về vắc xin Covid-19. Hiện không rõ hai vụ việc có liên quan nhau không, nhưng một điều có thể thấy rõ là chính quyền Trump quyết tâm đẩy mạnh việc công khai chỉ trích Trung Quốc", ông Marcus cho biết.

Trong bối cảnh sắp diễn ra bầu cử tổng thống Mỹ, nền kinh tế cũng như xã hội Mỹ bị ảnh hưởng nặng nề bởi Covid-19, Tổng thống Trump có thể sử dụng “quân bài” Trung Quốc như một lợi thế chính trị.

Chuyên gia Marcus cho rằng “khó có chuyện Bắc Kinh không đưa ra những động thái đáp trả” Washington.

“Mối nguy hiểm hiện giờ là cuộc chiến ăn miếng trả miếng, khiến những căng thẳng phức tạp đang diễn ra giữa Mỹ và Trung Quốc càng trở nên tồi tệ hơn", chuyên gia Marcus nhận định.

Theo Cheng Xiaohe, chuyên gia tại Trường Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Nhân dân Bắc Kinh, Mỹ chưa bao giờ có hành động cứng rắn và gây chia rẽ như vậy kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc vào tháng 1/1979.

"Nếu quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục xấu đi mà không được kiểm soát, hệ quả tiếp theo có thể là cắt đứt quan hệ ngoại giao", ông Cheng nói với New York Times.