"Đòn hiểm" của phương Tây nhằm vào kinh tế Nga

Là người từng có kinh nghiệm vực dậy kinh tế Nga kể từ năm 1998 và đang nhận được sự ủng hộ rất lớn của cử tri sau nhiều năm kinh tế phát triển ổn định bất chấp khủng hoảng kinh tế toàn cầu, những đòn đánh kinh tế hiện nay của phương Tây chắc chắn “không hạ bệ” được Tổng thống Putin như những nước này mong muốn, mà chỉ tạo ra những khó khăn trước mắt cho nhà lãnh đạo Nga và giúp ông một lần nữa có đất phô diễn khả năng xoay sở tài tình của mình.

Trong “cơn bão kinh tế” do Mỹ và châu Âu tạo ra hiện nay, giá dầu đã xuống đến mức thấp kỷ lục trong 5 năm trở lại đây và được giao dịch quanh ngưỡng 60 USD/thùng, sụt gần một nửa so với lúc đỉnh điểm. Chịu tác động mạnh từ giá dầu và tác động từ các lệnh trừng phạt  ngày càng siết chặt của Mỹ và châu Âu, đồng rúp Nga cũng giảm sâu với mức sụt giá mạnh nhất lên tới 20% chỉ trong ngày 16/12, buộc Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga phải cấp tốc nâng lãi suất cơ bản lên 17% ngay trong đêm. Hiện tượng người dân rút tiền ồ ạt để quy đổi sang ngoại tệ cũng đã bắt đầu xảy ra khiến nhiều ngân hàng và doanh nghiệp lúng túng, trong khi chính phủ phải triệu tập cuộc họp khẩn cấp để vạch ra các biện pháp ổn định tình hình.

Cố nhiên ai cũng hiểu kinh tế không phải là nguyên nhân duy nhất khiến đồng rúp của Nga trượt giá và càng không phải là lý do để mặt hàng “vàng đen” giảm sâu. Trong buổi họp báo cuối cùng của năm 2014, Tổng thống Putin đã thẳng thừng tuyên bố phương Tây đang tìm cách tạo ra các mối đe dọa mới để xiềng xích “gấu Nga”. Trước đó, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavov cũng nói rằng ông có “những lý do hết sức nghiêm túc” để cho rằng phương Tây đang áp đặt các biện pháp để tìm cách thay đổi chính quyền Mátxcơva.

Vậy điều gì đang thực sự xảy ra phía sau sự biến động bất thường và đột ngột này của đồng rúp và giá dầu? Đánh giá toàn diện sẽ thấy nổi lên nhiều vấn đề, nhưng chủ ý của phương Tây muốn mượn khủng hoảng kinh tế “diệt” nước Nga mới là nguyên nhân chính.

Xét trên góc độ kinh tế, trên thị trường dầu mỏ thế giới đang xuất hiện tình trạng cung vượt trội so với cầu vì hai lẽ. Thứ nhất là Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) kiên quyết không cắt giảm sản lượng, cho dù nhu cầu dầu mỏ đang giảm mạnh vì kinh tế Trung Quốc, Nhật Bản và Tây Âu đều đang giảm tốc. Thứ hai là Iran và Mỹ trong vài năm gần đây đã tăng mạnh lượng cung ứng dầu ra thị trường, góp phần làm phong phú thêm nguồn cung dầu mỏ. Theo quy tắc thị trường, khi cung vượt cầu, tất yếu giá dầu sẽ bị đẩy xuống cho tới khi thị trường tìm được điểm cân bằng giá mới.

OPEC ước tính trong năm 2015, mỗi ngày thế giới sẽ tiêu thụ 93,9 triệu thùng dầu, trong đó có 28,9 triệu thùng do các thành viên OPEC cung cấp. Tuy nhiên, tổ chức này lại duy trì sản xuất 30 triệu thùng/ngày, nên bình quân riêng OPEC đã tạo ra số dư 1,2 triệu thùng/ngày.

Khi giá giảm, những nước có nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào xuất khẩu dầu mỏ như Iran, Iraq, Venezuela, Arập Xêút và Nga đương nhiên thiệt hại nhiều nhất. Với sản lượng 10,6 triệu thùng dầu/ngày, lớn nhất thế giới, mức giá dầu hiện nay sẽ khiến ngân sách của Nga bốc hơi 221 tỷ USD/năm.

Theo chuyên gia Lubomir Mitov thuộc Viện Tài chính quốc tế, nếu giá dầu hiện nay được duy trì trong một năm hoặc lâu hơn, đầu tư và tiêu dùng ở Nga sẽ sụt giảm, nhiều doanh nghiệp và ngân hàng phá sản, kinh tế lún vào khủng hoảng với mức sụt giảm GDP có thể lên tới 5%. Nhiều chương trình phúc lợi xã hội bị cắt xén và quan trọng nhất là niềm tin, sự ủng hộ của người dân Nga dành cho Tổng thống Putin sẽ bị giảm sút. Phương Tây muốn cho người dân Nga thấy rằng họ đang phải trả giá cho chính sách cứng rắn của Tổng thống Putin trong vấn đề sáp nhập Crimea và bất ổn ở miền Đông Ukraine. Chuyên gia Mitov nhấn mạnh: “Đây là mối đe dọa trực tiếp (đối với nước Nga)”.

Nhưng là người lên nắm quyền ngay sau cuộc vỡ nợ năm 1998 và từng có kinh nghiệm trong việc khôi phục kinh tế cũng như bảo vệ đồng nội tệ, nhà lãnh đạo Nga rất biết cách chèo lái con thuyền kinh tế đất nước. Điều này cũng đã được chứng minh trong suốt cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế toàn cầu vừa qua khi kinh tế Nga liên tục đạt mức tăng trưởng cao, bất chấp kinh tế Mỹ và châu Âu rơi vào cảnh khốn đốn và đến nay vẫn chưa thể phục hồi nguyên trạng. Việc giá dầu luôn được duy trì ở mức cao trong nhiều năm qua, tất nhiên, đã đóng góp rất lớn cho thành công kinh tế ngoạn mục của Nga song thành công đó sẽ không thể có được nếu như thiếu đi một “thuyền trưởng” biết nhìn xa trông rộng như ông Putin.

Trong suốt các năm đó, tận dụng lợi thế xuất khẩu dầu và giá dầu cao, nước Nga đã làm đầy thêm ngân khố dự trữ khoảng 570 tỷ USD, chiếm gần 1/3 GDP. Số ngân  quỹ này giúp ích rất nhiều cho đất nước mỗi khi đối mặt với khủng hoảng.

Trong cuộc khủng hoảng hiện nay cũng vậy. Dù muốn nhưng phương Tây khó có thể đẩy kinh tế Nga vào cảnh vỡ nợ như năm 1998, bởi khi đó nợ chính phủ chiếm 50% GDP và dự trữ chỉ chiếm 5% GDP, còn bây giờ nợ chính phủ là 35% GDP và dự trữ tăng lên 30% GDP. Hơn nữa, nội lực kinh tế hiện nay của Nga đã mạnh hơn trước rất nhiều nhờ có khu vực tư nhân linh hoạt và có khả năng thích ứng cao, giúp hạn chế phụ thuộc vào nhập khẩu. 

Ngoài ra còn một lý do khác là sự kết nối chặt chẽ của kinh tế Nga với kinh tế thế giới. Là nền kinh tế lớn thứ 8 thế giới và đã hội nhập sâu rộng với kinh tế toàn cầu, nếu Nga rơi vào suy thoái kéo dài thì không chỉ Nga mà cả những nước khác cũng phải gánh chịu hậu quả. Khu vực chịu tác động đầu tiên là Liên minh châu Âu (EU) với một số thành viên chủ chốt đang có quan hệ thương mại mạnh với Nga. Tiếp đến là những nền kinh tế phụ thuộc lớn vào ngành xuất khẩu năng lượng cũng như vũ khí của Nga, trong đó có Trung Quốc, Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ. Mạng tin “National Interest” của Mỹ cũng đã nhận định: “Trong thời buổi quan hệ đan xen chặt chẽ hiện nay với đầy rẫy rủi ro trên quy mô toàn cầu, việc để mất nước Nga chẳng khác nào hành động (phương Tây) tự bắn vào chân mình, thậm chí đầu mình”. 

Bởi thế, không quá khi nói rằng những gì mà phương Tây đang tạo ra ở Nga hiện nay là mối đe dọa đối với kinh tế thế giới và trật tự toàn cầu. Nước Nga có thể đang phải đối mặt với những khó khăn không nhỏ trước mắt nhưng về lâu dài, những hậu họa từ diễn biến này sẽ ảnh hưởng rất lớn tới kinh tế toàn cầu, nhất là châu Âu. Để tránh phải chịu cảnh “gậy ông đập lưng ông” trong tương lai, Mỹ và châu Âu cần phải có những quyết định “nhìn xa, trông rộng” hơn để giữ đại cục.

Đức Vũ