Đàm phán kết thúc chiến tranh ở Ukraine bế tắc sau cuộc "đấu khẩu" lịch sử?

Qua ống kính truyền hình trực tiếp, cả thế giới hôm 28/2 đã chứng kiến cuộc khẩu chiến gay gắt giữa ông Trump và Zelensky tại Nhà Trắng. Sự kiện được đánh giá là chưa từng có trong lịch sử đương đại giữa 2 nguyên thủ quốc gia.

Cuộc hội đàm giữa Tổng thống thứ 47 của Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky kết thúc bằng việc ông Trump yêu cầu ông Zelensky rời khỏi Nhà Trắng và khi nào "sẵn sàng cho hòa bình" thì trở lại.

Theo AFP, cuộc cãi vã đã xảy ra là sự kiện gây sốc, nhưng không hoàn toàn bất ngờ. Thực tế thì ai cũng biết là với những thay đổi mang tính bước ngoặt trong lập trường của Mỹ đối với cuộc xung đột ở Ukraine ngay trong tháng đầu tiên của chính quyền Trump 2.0, chuyến thăm Washington ngày 28/2 để đàm phán và ký thỏa thuận khoáng sản với Mỹ là không hề dễ dàng.

Tuy nhiên, vấn đề mới đặt ra là sau màn "đấu khẩu" Mỹ - Ukraine vừa qua, liệu cánh cửa sớm chấm dứt xung đột ở Ukraine có bị đóng lại, ít nhất là tạm thời trước mắt, hay không?

3 điểm chính gây tranh cãi

 Theo Washington Post và New York Times, cuộc tranh cãi giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ và Ukraine xoay quanh 3 điểm chính.

Thứ nhất, Tổng thống Trump đã gây áp lực buộc Ukraine phải chấp nhận đàm phán hòa bình với Nga ngay lập tức, kể cả khi điều này có thể đồng nghĩa với việc Ukraine phải nhượng bộ lãnh thổ. Ông Trump đã nói thẳng: "Chiến tranh cần phải kết thúc ngay bây giờ, không phải khi Ukraine giành lại toàn bộ lãnh thổ".

Thứ hai, ông Zelensky đã phản đối mạnh mẽ, khẳng định rằng Ukraine không thể chấp nhận một thỏa thuận hòa bình mà không bảo đảm toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia. Ông nhấn mạnh: "Đây không phải là vấn đề thương lượng thông thường, mà là sự sống còn của một quốc gia có chủ quyền".

Thứ ba, điểm nóng nhất của cuộc tranh cãi xảy ra khi Tổng thống Trump đề cập đến việc cắt giảm viện trợ quân sự cho Ukraine và cáo buộc chính quyền Kiev không sử dụng hiệu quả số tiền đã nhận. Ông Zelensky đã phản ứng quyết liệt, cho rằng đây là thời điểm Ukraine cần sự hỗ trợ của Mỹ hơn bao giờ hết để chống lại Nga.

Phản ứng của các bên liên quan

Ngay sau khi sự việc diễn ra, các quan chức cấp cao ở Washington đều lên tiếng bênh vực cách xử sự của Tổng thống Trump. Họ cho rằng Tổng thống Ukraine đã "không thể hiện sự tôn trọng và biết ơn cần thiết" đối với ông Trump nói riêng và nước Mỹ nói chung, về tất cả những gì đã làm để giúp Ukraine trong thời gian qua để kết thúc cuộc chiến, đem lại hòa bình và chấm dứt sự hy sinh và tàn phá ghê gớm đối với đất nước này.

Về phía Ukraine, đa số người Ukraine bày tỏ bất bình khi thấy Tổng thống của mình bị đối xử như vậy và đều đồng tình với cách kiên quyết bảo vệ lập trường của quốc gia của Tổng thống Zelensky.

Cả Tổng tư lệnh quân đội lẫn Thủ tướng cũng như một số nhà chính trị đối lập đã nhanh chóng lên tiếng khẳng định tiếp tục ủng hộ Tổng thống trong cuộc chiến hiện nay. Theo kết quả một cuộc thăm dò dư luận tiến hành sau cuộc đàm phán đầy tai tiếng vừa qua được báo chí đăng tải, uy tín của ông Zelensky ở trong nước đã tăng thêm 5%.

Tuy nhiên, bản thân ông Zelensky cũng đã thể hiện thái độ dung hòa nhằm làm dịu căng thẳng khi ngay ngày hôm sau trên mạng X, Tổng thống Zelensky đã bày tỏ "lòng biết ơn đối với sự hỗ trợ của Mỹ dành cho Ukraine trong 3 năm xung đột vừa qua", nhấn mạnh mong muốn "quan hệ chiến lược" giữa 2 quốc gia và khẳng định "không ai mong muốn hòa bình hơn Kiev".

Trong một phát ngôn chính thức hiếm hoi của Nga về sự kiện này, Thư ký báo chí của Tổng thống Putin đã nhận định đây là "dấu hiệu tích cực" cho thấy Washington đang chuyển hướng cách tiếp cận với cuộc xung đột; trong khi người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga chỉ bày tỏ ngưỡng mộ về sự "kiên trì" của Tổng thống Trump trong đối thoại với ông Zelensky.

Tại các nước EU, lãnh đạo từng quốc gia thành viên cũng như của Ủy ban châu Âu đều nhanh chóng lên tiếng khẳng định sẽ tăng cường hỗ trợ vũ khí cho Kiev và tiếp tục ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến hiện nay. Đặc biệt, London đã đón ông Zelensky đến thăm và quyết định viện trợ ngay 2,84 tỷ USD để Kiev nhanh chóng tăng cường năng lực tự sản xuất vũ khí ở trong nước.

Đáng chú ý, Tổng Thư ký NATO đã gọi điện cho Tổng thống Zelensky bày tỏ sự đáng tiếc về những gì đã diễn ra và nói với ông Zelensky rằng "cần có đoàn kết Mỹ - Ukraine và châu Âu để đưa Ukraine tới một nền hòa bình bền vững" và đề nghị "chúng ta phải thực sự tôn trọng những gì Tổng thống Trump đã làm cho Ukraine cho đến nay".

Ngày 1/3, Thủ tướng Slovakia đã cho biết nước này sẽ "không hỗ trợ Ukraine về mặt tài chính hay quân sự để tiếp tục cuộc xung đột với Nga". Còn Thủ tướng Hungary thì gửi thư tới Chủ tịch Hội đồng châu Âu kêu gọi "EU cần bắt đầu đàm phán với Nga về chiến sự ở Ukraine" và dọa sẽ phủ quyết Hiệp định về cuộc xung đột này tại Hội nghị cấp cao EU sắp tới.

Trong khi đó, một số tờ báo ở châu Âu như Le Point, Courrier International, The Liberation của Pháp hay Süddeutsche Zeitung của Đức… đã có những bài bình luận thể hiện sự bất bình cao độ đối với phía Mỹ.

Nguyên nhân và hệ quả trước mắt

Xét về lợi ích chiến lược, chính quyền Trump với chủ trương "Nước Mỹ trên hết" có nhiều lý do và động cơ rõ ràng để thúc đẩy hòa bình nhanh chóng ở Ukraine.

Về phía Ukraine, lợi ích chiến lược của chính quyền Zelensky là duy trì sự hỗ trợ của phương Tây để tăng cường vị thế đàm phán với Nga; không muốn kết thúc cuộc chiến với những điều khoản bất lợi về lãnh thổ và không thấy có đảm bảo về an ninh trong tương lai, tức là "chưa sẵn sàng cho hòa bình" theo cách nói của ông Trump.

Còn nước Nga hiện nay lại có lợi ích rất rõ ràng trong việc đàm phán song phương với Mỹ mà không có sự hiện diện của Ukraine để củng cố những thành quả quân sự đã đạt được, đồng thời làm suy yếu vị thế của Ukraine trên trường quốc tế.

Theo cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Mike Waltz, nguyên nhân dẫn đến "cãi vã tay đôi" tại Nhà Trắng vừa qua là do "những hành động không thể chấp nhận được" của Tổng thống Zelensky xuất phát từ việc "ông ấy chưa nhận ra rằng đây là một chính quyền mới, một tổng thống mới, và chúng tôi quyết tâm thực hiện một cách tiếp cận mới hướng tới hòa bình".

Ông Waltz cũng cho biết, phái đoàn Ukraine tại Washington và các trợ lý của ông Zelensky "gần như bật khóc" khi bày tỏ mong muốn hai bên tiếp tục đàm phán, nhưng ông Zelensky vẫn không dừng tranh luận vì đã quen với sự hỗ trợ vô điều kiện của Washington thời Tổng thống Joe Biden.

Phía Ukraine tránh đưa ra những đánh giá có thể làm tổn hại thêm quan hệ với Mỹ mà bất luận thế nào, Kiev cũng vẫn cần và phải tranh thủ. Tuy nhiên, đáng chú ý là ông Luc de Barrochez, nhà bình luận của báo Pháp Le Point đã cho rằng ông Zelensky nhẽ ra phải cư xử như 2 nhà lãnh đạo Pháp và Anh ở Washington trước đó, kiên nhẫn thuyết phục ông Trump để tránh được cuộc "đấu khẩu" dẫn đến sự đổ vỡ quan hệ giữa 2 chính quyền vào thời điểm đáng báo động cho quân đội Ukraine".

Đối với ông Alexei Naumov, chuyên gia thuộc Hội đồng các vấn đề quốc tế của Nga, cuộc xung đột Zelensky - Trump đã âm ỉ một thời gian dài và cuối cùng đã bùng nổ mà lý do chính là Ukraine và Mỹ có mục tiêu hoàn toàn khác nhau. Còn theo ông Fyodor Lukyanov, Tổng biên tập tạp chí "Nước Nga trong các vấn đề toàn cầu", trọng tâm của vấn đề nằm ở chỗ Tổng thống Ukraine đã không nhận thức được sự thay đổi trong môi trường chính trị Mỹ đòi hỏi một chiến lược ngoại giao hoàn toàn khác, nhưng ông Zelensky vẫn áp dụng phương pháp cũ là một sai lầm chiến lược nghiêm trọng.

Hệ quả tức thời của màn "đấu khẩu" giữa 2 ông Trump - Zelensky vừa qua là sự ngưng trệ trong đối thoại Mỹ - Ukraine và khiến những nỗ lực đàm phán chấm dứt xung đột Nga - Ukraine tạm thời rơi vào bế tắc. Điều này có thể dẫn đến việc Washington tăng cường đàm phán trực tiếp với Moscow và giảm quan tâm đến lợi ích và yêu cầu của Ukraine.

Chính cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Mike Waltz đã nói với Fox News rằng: "Chúng tôi đã có một cuộc họp sau cuộc trao đổi giữa 2 Tổng thống, sau khi các phóng viên được yêu cầu rời đi. Tất cả gần như nhất trí khuyên Tổng thống rằng sau cuộc tranh cãi tại Phòng Bầu dục, chúng tôi không thấy cách nào để tiếp tục tiến trình này, rằng bất kỳ sự tham gia nào tiếp theo chỉ có thể làm tình hình tồi tệ hơn từ thời điểm này".

Còn theo báo Liberation của Pháp, cuộc "đấu khẩu" còn là thảm họa cho các nhà đàm phán châu Âu khi đa số trong những tuần qua đã cố gắng can thiệp vào giữa Washington và Kiev nhằm khôi phục một sự thông cảm tối thiểu giữa hai bên.

Đối với riêng Ukraine, hệ quả cụ thể của cuộc tranh cãi tại Nhà Trắng có thể ảnh hưởng ngay tới khả năng chiến đấu của quân đội trên chiến trường. Tại thời điểm cuộc gặp cấp cao Mỹ - Ukraine vừa qua, đã 50 ngày trôi qua kể từ lần cuối Lầu Năm Góc đưa ra gói viện trợ quân sự cho Ukraine và chính quyền Trump 2.0 hầu như không có động thái nào cho thấy sẽ sớm cung cấp thêm.

Bên cạnh đó, theo các quan chức Mỹ, có khả năng Tổng thống Trump còn có thể sẽ dừng cả việc chuyển giao số vũ khí trị giá 3,85 tỷ USD đã được Quốc hội Mỹ thông qua và dự kiến sẽ được chuyển tới Ukraine trong 6 tháng tới. Cá nhân Tổng thống Trump cũng úp mở khả năng Mỹ sẽ không cấp thêm bất kỳ khoản viện trợ nào khác cho Kiev trong thời gian tới.

Không chỉ vậy, Tổng thống Trump còn có thể sẽ rút lại sự chấp thuận cho phép Ukraine được sử dụng các máy bay F-16 được các nước châu Âu như Đan Mạch, Na Uy, Hà Lan và Bỉ cung cấp cho Ukraine gần đây trong các hoạt động chiến đấu của Kiev.

Triển vọng diễn biến sắp tới

Cuộc đàm phán Zelensky - Trump đổ vỡ không chỉ là một đòn mạnh giáng vào mối quan hệ vốn căng thẳng giữa Kiev và Washington thời gian gần đây, mà còn ảnh hưởng đáng kể đến tiến độ đàm phán chấm dứt cuộc chiến như Tổng thống Trump đã đề ra và mong muốn đạt được.

Hiện ông Zelensky đang được ủng hộ cao ở cả trong nước và khối EU, nhưng để nhanh chóng hàn gắn quan hệ với Washington vì những lợi ích lớn hơn, không loại trừ khả năng ngay cả những người đang ủng hộ ông cũng có thể sớm thay đổi lập trường và ủng hộ một thỏa hiệp hòa bình, đặc biệt là khi cả Mỹ và Nga cùng đi đến thỏa thuận chung.

Người châu Âu, với những gì đã thể hiện, nhất là qua phát biểu của lãnh đạo Anh, Pháp, Đức và EU, tuy đang tỏ ra quyết tâm đoàn kết và sẵn sàng tăng cường hỗ trợ Ukraine, có lẽ họ chủ ý nhân sự cố vừa rồi bày tỏ sự không hài lòng vốn có trước sự "quay xe" của chính quyền Trump 2.0.

Mặc dù sự hỗ trợ của châu Âu dành cho Ukraine vẫn còn mạnh mẽ, nhưng thực tế là một số quốc gia đã bắt đầu thay đổi.

Slovakia và Hungary đã công khai ủng hộ việc đàm phán với Nga, trong khi các quốc gia khác như Pháp, Đức và Italy, mặc dù vẫn công khai ủng hộ Ukraine, nhưng cũng đã bày tỏ lo ngại về chi phí tài chính và gánh nặng về chính trị khi cuộc chiến kéo dài. Sự chia rẽ này trong EU có thể làm suy yếu sự ủng hộ tập thể cho Ukraine trong dài hạn.

Nước Nga có lẽ chính là phía được lợi nhất từ màn "đấu khẩu" vừa qua ở Washington, khi đối thủ trực tiếp của họ là Ukraine đang gặp khó khăn trong việc duy trì sự ủng hộ từ Mỹ và liên minh Mỹ và phương Tây ủng hộ Ukraine đang thay đổi đáng kể do Mỹ đã quyết tách hẳn ra.

Mặt khác, mặc dù có sự thay đổi trong chính sách của Mỹ, nhiều quốc gia châu Âu vẫn duy trì, thậm chí tăng cường cam kết với Ukraine như trường hợp của Anh, Pháp và các nước Bắc Âu. Điều này cho thấy một bức tranh phức tạp hơn về quan hệ đồng minh truyền thống của Mỹ trong cuộc xung đột này.

Trong bối cảnh đó, nhiều khả năng là Moscow sẽ triệt để tận dụng đẩy nhanh đàm phán với Washington về một thỏa thuận chấm dứt chiến sự và lập lại hòa bình ở Ukraine theo các mục tiêu riêng của mình. Bất luận thế nào, một giải pháp có thể đem lại hòa bình bền vững cuối cùng vẫn phải được tất cả các nước liên quan thông qua khi nó vừa tính đến tình hình thực tế, vừa thể hiện được quyền và lợi ích chính đáng của tất cả các bên trên cơ sở Hiến chương Liên hợp quốc.

Cuộc gặp đầy căng thẳng giữa 2 nguyên thủ Trump và Zelensky tại Nhà Trắng ngày 28/2 vừa qua không chỉ là một sự kiện ngoại giao bất bình thường mà còn là biểu tượng cho một thời đại mới trong quan hệ quốc tế. Nó phản ánh những khác biệt sâu sắc trong quan niệm về các vấn đề lớn của thời đại như chiến tranh, hòa bình trên thế giới và vai trò của Mỹ trong đó; đồng thời mở ra tranh cãi mới về phong cách ngoại giao phi truyền thống có một không hai của ông Trump.

Bên cạnh đó, cuộc tranh cãi cũng đặt ra những câu hỏi về mối quan hệ giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin trong thời gian tới, về tương lai của NATO và an ninh ở châu Âu.

Kết quả của quá trình đó sẽ có tác động sâu rộng không chỉ đối với tương lai của Ukraine mà còn đối với cả cấu trúc an ninh toàn cầu trong những thập niên tiếp theo.