Bế tắc bàn đàm phán, Ukraine chao đảo giữa ngã ba đường
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong cuộc họp với Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance tại Phòng Bầu dục ở Nhà Trắng ngày 28/2 (Ảnh: Getty).
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump tại thủ đô Washington hôm 28/2 để ký thỏa thuận khoáng sản bất ngờ trở thành sự kiện 2 bên chỉ trích lẫn nhau bằng lời nói và ngôn ngữ hình thể, có lúc vượt khuôn khổ ngoại giao.
Cuộc đối thoại được kỳ vọng đột nhiên "chệch đường ray". Tổng thống Ukraine buộc phải rời Nhà Trắng mà không có kết quả gì mang về. Hơn thế nữa, ông để lại sau lưng khoảng trống mênh mông, đáng lo ngại.
Bỏ qua cảm xúc, tâm trạng, cách thức đối thoại, có thể thấy rằng, vấn đề lớn nhất là cách tiếp cận và quan điểm về vị thế của mỗi bên.
Tổng thống Zelensky cho rằng Kiev đang chiến đấu trên tuyến đầu ngăn chặn mối đe dọa an ninh từ Moscow với châu Âu và cả Mỹ. Vì vậy, Mỹ cần có trách nhiệm hỗ trợ, bảo đảm an ninh cho Ukraine.
Với suy nghĩ đó, Tổng thống Ukraine không bám vào điều cốt lõi là Kiev rất cần sự hỗ trợ của Mỹ. Thay vào đó, ông cho rằng Mỹ "mắc bẫy" thông tin Nga, thỏa hiệp với Moscow, bỏ rơi Kiev và không sẵn sàng nhượng bộ.
Theo tính toán của Tổng thống Donald Trump, Mỹ cần rút sớm khỏi cuộc chiến không có cửa thắng, tránh sa lầy, thiệt hại thêm, thu lại phần đã chi ra. Cải thiện quan hệ với Nga để Moscow không xích lại gần với Trung Quốc, qua đó Washington rảnh tay đối phó với đối thủ có khả năng cạnh tranh ngôi vị số một.
Chủ nhân Nhà Trắng tin kế hoạch của Mỹ sẽ thúc đẩy ngừng bắn, mở đường đàm phán. Khi đó, ông sẽ là "nhà kiến tạo hòa bình số một".
Tuy nhiên, Kiev lại chỉ trích kế hoạch do Mỹ đạo diễn, khiến Tổng thống Donald Trump nổi giận, không tiễn Tổng thống Zelensky ra về.
Hệ lụy khó lường
Đối thoại thất bại, Ukraine đứng trước nhiều hệ lụy khó lường.
Một là, mục đích Kiev dùng thỏa thuận đất hiếm để níu kéo sự bảo đảm an ninh từ Washington thất bại toàn diện. Mỹ càng quyết tâm dừng, giảm viện trợ. Ukraine có nguy cơ mất hoàn toàn sự ủng hộ từ Tổng thống Donald Trump.
Hai là, ý định cản trở Mỹ, Nga cải thiện quan hệ không thành. Khả năng Mỹ và Nga thỏa thuận song phương ngày càng hiện hữu. Khi đó, Kiev sẽ bị đặt ra ngoài tiến trình đối thoại, đặt trước tình thế "sự đã rồi".
Ba là, trong bộ máy của Tổng thống Mỹ xuất hiện ý tưởng "thay ngựa giữa đường". Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham, người từng ủng hộ Ukraine thẳng thắn khuyên, "Kiev có thể cần người lãnh đạo mới có khả năng làm việc với Tổng thống Donald Trump".
Bốn là, có nguy cơ mất sự hỗ trợ từ Mỹ, Kiev ngày càng phụ thuộc vào liên minh châu Âu (EU). Trong khi đó, EU đang phải xoay xở "tự chủ chiến lược" đầy khó khăn, đối mặt với suy thoái kinh tế, chia rẽ nội bộ và rạn nứt hai bờ Đại Tây Dương ngày càng lớn.
Rõ ràng, Kiev tự đặt mình vào thế rất khó.
Châu Âu phản ứng
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (hàng đầu, thứ hai từ bên phải) chụp ảnh cùng lãnh đạo các nước tham dự hội nghị thượng đỉnh ở London do Anh tổ chức ngày 2/3 (Ảnh: AFP).
Dư luận chia rẽ rõ rệt. Nhiều thành viên EU, NATO ủng hộ Kiev, phê phán Washington có thái độ nước lớn, thỏa hiệp với Moscow. Một phần vì cùng tâm trạng bị Mỹ "bỏ rơi". Phần chủ yếu là lo ngại sau Ukraine, châu Âu sẽ là mục tiêu tiếp theo của Nga.
Để thể hiện Kiev không đơn độc, EU chủ trương tiếp tục viện trợ quân sự, hỗ trợ tài chính, ủng hộ ngoại giao, sẵn sàng đưa lực lượng gìn giữ hòa bình, để Ukraine mạnh lên, có thế hơn nếu phải đàm phán với Nga.
EU cũng hứa hẹn sẽ kết nạp Ukraine trước năm 2030. Thủ tướng Italy Giorgia Meloni kêu gọi tổ chức ngay một hội nghị thượng đỉnh giữa Mỹ, EU và các đồng minh để thảo luận cách giải quyết thách thức lớn hiện nay, bắt đầu bằng vấn đề Ukraine.
Trong cuộc gặp gỡ sau ngày Tổng thống Volodymyr Zelensky trắng tay rời Mỹ, Thủ tướng Anh Keir Starmer đồng ý thỏa thuận cho Kiev vay 2,26 tỷ bảng Anh để tăng cường năng lực quân sự, bảo lãnh bằng lợi nhuận từ tài sản bị đóng băng của Nga. Sự hỗ trợ của EU sẽ cổ vũ Ukraine tiếp tục đương đầu với Nga.
Không rõ hiệu quả giúp đỡ của EU đến đâu, nhưng chủ trương này ngược với quan điểm của Tổng thống Donald Trump khi cho rằng tiếp tục hỗ trợ quân sự cho Kiev sẽ khiến Tổng thống Zelensky không muốn hòa bình hơn.
Trong khi đó, Moscow nhận xét Kiev không thật sự muốn đàm phán. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova cho rằng Tổng thống và Phó Tổng thống Mỹ thể hiện sự "kiềm chế kỳ diệu".
Một số chính khách, học giả quốc tế cho rằng Tổng thống Zelensky không khéo léo, khuyên Kiev nên tìm cách hàn gắn với Washington.
Quả là, cùng một sự việc, nhưng cách nhìn khác nhau. Do mục tiêu, toan tính của các bên khác nhau, nên hòa bình dường như vẫn còn xa.
Tác giả: Đại tá, TS. Vũ Đăng Minh nguyên là Trưởng ban Nghiên cứu Viện Chiến lược Quốc phòng, Bộ Quốc phòng. Ông là chuyên gia nghiên cứu về các vấn đề chính trị và quân sự quốc tế.
