Uống thuốc kiểu ‘thập cẩm’

Một cụ bà 78 tuổi được một người hàng xóm phát hiện nằm bất tỉnh trên sàn nhà. Cụ bà đã không nhớ tại sao mình bị té nhưng đã bảo với bác sĩ rằng trước khi đi ngủ, cụ đã phải trải qua một ca đau bụng nghiêm trọng kèm theo ói mửa và đi cầu phân đen, sau đó cụ cảm thấy có hiện tượng hồi hộp, tim đập nhanh và đầu óc quay cuồng.

Toa thuốc “hầm bà lằn”

Cụ bà có tiền sử bệnh cao huyết áp, bệnh động mạch vành, suy tim xung huyết và viêm khớp, cụ cũng đang bị cảm kèm theo những cơn ho dữ dội. Với mỗi căn bệnh, cụ được kê những loại thuốc chuyên biệt. Tuy nhiên, cụ cũng tự tìm đến nhà thuốc tây để tự chữa bệnh cho mình. Danh sách những loại thuốc mà cụ bà cung cấp cho bác sĩ bao gồm những loại thuốc sau: Lopressor để kiểm soát huyết áp; Digitalis để trợ giúp sự hoạt động của tim và kiểm soát nhịp đập của tim; Coumadin để ngăn ngừa những cơn đột quỵ gây ra do sự hình thành những cục máu đông; Furosemide là một chất lợi tiểu nhằm hạ huyết áp; Lipitor giúp hạ cholesterol huyết thanh; Aspirin giúp hạn chế những rủi ro về tim mạch bởi hình thành những cục máu đông; Celebrex giảm những cơn đau khớp; Paxil cho những cơn trầm cảm, lo âu; Valium giúp cụ dễ ngủ hơn,…

Hỗn hợp thuốc kiểu như trên được giới y học gọi là thuốc “ thập cẩm” (polypharmacy, multiple drugs), đôi khi được gọi là “cốc tai độc chất” (poisonous cocktail).

Tác hại khôn lường

Những loại thuốc “thập cẩm” có thể tương tác với nhau theo một cách thức vô cùng nguy hiểm và có thể gây nên những tác dụng phụ có thể còn nguy hiểm hơn cả căn bệnh đang được điều trị. Người cao niên càng dễ bị ảnh hưởng vì họ thường mắc phải một lúc nhiều chứng bệnh mà đối với mỗi chứng bệnh họ sẽ gặp một bác sĩ khác nhau, mỗi bác sĩ sẽ kê cho họ một toa thuốc khác nhau mà không cần biết rằng bệnh nhân đang sử dụng những loại thuốc khác.

Theo TS Michael Stern (BV Lão khoa New York), người cao tuổi sử dụng khoảng 40% thuốc được kê đơn, số lượng gấp đôi thanh niên. Do đó, người cao tuổi phải chịu một tần suất rủi ro của thuốc (phản ứng bất lợi của thuốc) cao gấp hai lần thanh niên.

Đừng uống thuốc theo kiểu “người cao tuổi là thanh niên già”

Khi người cao tuổi uống chung những loại thuốc khác nhau, một số loại thuốc sử dụng con đường chuyển hóa giống nhau vì vậy sẽ cạnh tranh nhau. Sự tương tác thuốc cũng sẽ có khả năng làm suy giảm chức năng thận, giảm khả năng chuyển hóa, phân bố, thải trừ thuốc. Sự tương tác thuốc có thể làm một số thuốc có hiệu lực hơn gấp nhiều lần so với dự tính của thầy thuốc.

Cũng giống như một đứa trẻ không phải là “người lớn thu nhỏ”, khi bàn về khía cạnh dược lý học, người cao tuổi cũng không phải là một “thanh niên già”. Khi “gió heo may đã về”, khả năng bơm máu của tim sẽ suy giảm cũng như sự giảm hấp thu ở ruột, sự chuyển hóa thuốc ở gan, sự giảm chức năng thải trừ thuốc ở thận… Khi tuổi đã cao, tỉ lệ phần trăm thịt bị giảm, tỉ lệ phầm trăm mỡ sẽ tăng. Vì thế, tuổi tác sẽ tác động đến việc hấp thu, chuyển hóa, phân phối, thải trừ thuốc. Những loại thuốc như Digitalis và Coumadin vốn được phân phối trong mô nạc thường sẽ đạt nồng độ thuốc trong máu cao hơn đối với những người trên 65 tuổi. Vì thế khi kê toa cho những bệnh nhân này cần phải giảm liều lượng nhằm hạn chế rủi ro của tác dụng phụ.

Uống sao cho đúng?

Luôn giữ danh sách thuốc mà người cao tuổi đang sử dụng. Cần quan tâm đến liều lượng thuốc. Danh sách thuốc sẽ gồm tất cả loại thuốc mà người bệnh đang sử dụng, chẳng hạn như thuốc kê toa, thuốc không cần toa, dược liệu, vitamin… Danh sách thuốc này phải luôn mang theo khi người bệnh đến gặp bác sĩ để bác sĩ có thể xem xét lại trước khi kê cho bệnh nhân một loại thuốc thích hợp hơn.

Không nên tự ý mua thuốc tự điều trị (kể cả vitamin, dược liệu) mà thiếu sự chỉ dẫn của thầy thuốc. Nếu bác sĩ gặp khó khăn trong việc nắm bắt tất cả thông tin về tác dụng phụ của thuốc nên thảm khảo ý kiến dược sĩ.

Luôn luôn sử dụng đúng liều lượng thuốc, đặc biệt đối với những loại thuốc có ghi rõ cách sử dụng như “dùng trong bữa ăn”, “trước bữa ăn một giờ”, “không sử dụng thuốc với rượu bia”, “không nên dùng thuốc này nếu bạn đang sử dụng những loại thuốc…”.

Luôn hỏi thăm người kê toa về những tác dụng phụ có thể xảy ra. Đừng cho rằng sự suy giảm sức khỏe là do bệnh tật và tuổi tác. Nó có thể là hậu quả của một tác dụng phụ nào đó của thuốc.

Theo DS. Nguyễn Bá Huy Cường

Pháp luật TPHCM