"Lá chắn thép" của ngành y: 70 năm âm thầm bảo vệ sức khỏe nhân dân

Năm 2025 đánh dấu 70 năm kỷ niệm Ngày Thầy thuốc Việt Nam (27/2/1955 - 27/2/2025). Đây là một cột mốc quan trọng, ghi nhận chặng đường dài đầy cống hiến của ngành y tế Việt Nam trong sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.

Trải qua 70 năm, ngành y tế đã không ngừng phát triển, đổi mới và ứng dụng nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh. Đồng thời, đội ngũ y, bác sĩ, nhân viên y tế luôn giữ vững phẩm chất cao đẹp, thực hiện tốt lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Lương y như từ mẫu".

Nhân dịp này, phóng viên Dân trí phỏng vấn PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương, Thứ trưởng Bộ Y tế về những cống hiến, hy sinh của những cán bộ y tế trong lĩnh vực dự phòng, những "chiến sĩ áo trắng thầm lặng", "lá chắn thép" của ngành y.

Đội ngũ y bác sĩ, người lao động làm công tác y tế dự phòng là những người âm thầm bảo vệ nhân dân từ khi dịch bệnh còn chưa xâm nhập, những người "đi trước về sau", những "chiến sĩ áo trắng thầm lặng", "lá chắn thép" của ngành y.

Y tế dự phòng - Những "chiến sĩ áo trắng" thầm lặng

Thưa Thứ trưởng, trong những năm qua, dù có những nốt thăng trầm nhưng tựu chung ngành y tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng tự hào trong công tác y tế dự phòng. Bà có thể chia sẻ cụ thể hơn về những thành tựu nổi bật này?

- Việt Nam đã xây dựng được năng lực giám sát, phát hiện, chẩn đoán và ứng phó giải quyết dịch bệnh, đảm bảo an ninh y tế một cách nhanh chóng, hiệu quả. Năng lực phòng chống dịch, bệnh không ngừng được nâng cao.

Chúng ta đã thanh toán, loại trừ và khống chế nhiều bệnh nguy hiểm lưu hành, như thanh toán bệnh đậu mùa (1978), bệnh bại liệt (2000), loại trừ uốn ván sơ sinh (2005), bệnh giun chỉ bạch huyết (2018), bệnh mắt hột (2024). Nhiều bệnh dịch lưu hành khác như viêm não virus, lao, phong, thương hàn, tả được khống chế.

Việt Nam cũng không ghi nhận ca bệnh dịch hạch từ năm 2003; khống chế và tiến tới loại trừ bệnh sốt rét trong thời gian tới; ngăn chặn được các bệnh dịch nguy hiểm như Mers-CoV, Ebola, Zika; khống chế thành công dịch nguy hiểm mới nổi trong những năm đầu thế kỷ XXI như SARS, cúm A(H5N1), cúm A(H1N1) đại dịch 2009 và đặc biệt đã khống chế thành công đại dịch Covid-19.

Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm phổ biến, nguy hiểm, công tác tiêm chủng mở rộng được triển khai từ năm 1985 tại 100% xã, phường trong cả nước.

Chương trình thực hiện tiêm chủng miễn phí cho trẻ em và phụ nữ có thai với 12 loại vaccine với tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ luôn đạt ở mức cao (trên 90%) và từng bước đưa các vaccine mới vào trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng.

Chương trình góp phần giảm mắc hàng trăm đến hàng nghìn lần các bệnh có vaccine tiêm chủng và thanh toán, loại trừ một số bệnh truyền nhiễm.

Công tác dự phòng và kiểm soát các bệnh không lây nhiễm được chú trọng, đặc biệt là quản lý một số bệnh mạn tính, bệnh không lây nhiễm tại trạm y tế cấp xã như tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản.

Nhận thức và thực hành về dự phòng, nâng cao sức khỏe của mỗi người dân, gia đình và xã hội được nâng lên. Việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ đạt kết quả tích cực. Tỷ lệ hút thuốc lá có chiều hướng giảm.

Mới đây, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 173/2024/QH15 về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, trong đó có nội dung cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng… từ năm 2025.

Công tác quản lý môi trường y tế và giảm thiểu ảnh hưởng của các yếu tố nguy cơ từ môi trường đến sức khỏe đã đạt được những thành tựu quan trọng.

Việt Nam được các tổ chức quốc tế đánh giá là điểm sáng về phòng, chống HIV/AIDS trên thế giới (Ảnh: H.L).

Công tác phòng chống HIV-AIDS được triển khai trong vòng 35 năm qua đem lại những thành tựu nổi bật. Tỷ lệ nhiễm HIV/AIDS trong cộng đồng dân cư luôn được khống chế dưới 0,3%, số ca nhiễm mới HIV giảm 60% so với năm 2010, đã dự phòng cho gần 01 triệu người tránh bị nhiễm HIV và cứu sống được 200 ngàn người không bị tử vong do AIDS.

Việt Nam được các tổ chức quốc tế đánh giá là điểm sáng về phòng, chống HIV/AIDS trên thế giới, triển khai đồng bộ các biện pháp phòng, chống HIV/AIDS. Chúng ta thuộc nhóm 4 nước có chất lượng điều trị ARV tốt nhất, dẫn đầu khu vực Châu Á - Thái Bình Dương về điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

Mạng lưới y tế cơ sở rộng khắp và được đầu tư củng cố về cơ sở vật chất, nhân lực đã phát huy vai trò thiết yếu trong triển khai các hoạt động y tế dự phòng và phòng chống dịch bệnh.

Sẵn sàng đương đầu với những mối nguy có thể xuất hiện trong tương lai

Như vậy, Việt Nam thường xuyên phải đối mặt với nhiều dịch bệnh, có thể nói chúng ta đã có bề dày chống dịch. Theo bà, điều này tạo ra cho chúng ta những thách thức và ưu thế gì để đối phó với những dịch bệnh nguy hiểm có thể xuất hiện trong tương lai?

- Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác phòng, chống dịch bệnh cũng đang đối mặt với nhiều thách thức lớn, đòi hỏi phải có sự đổi mới mạnh mẽ để đảm bảo thực hiện được các mục tiêu phòng bệnh, góp phần vào công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.

Tại buổi làm việc của Tổng Bí thư Tô Lâm với Bộ Y tế nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2/2025, Tổng Bí thư đã phát biểu chỉ đạo "Ngành y tế không phải chỉ là khám chữa bệnh mà phải là phòng ngừa bệnh tật. Ngành y tế có công tác y tế dự phòng nhưng chưa đáp ứng được như mong muốn. Qua phòng chống dịch Covid-19 và một số đợt dịch bệnh khác vừa qua, ngành y tế đã bộc lộ những hạn chế yếu kém của công tác phòng chống dịch, nhất là trong y tế dự phòng".

Hiện nay, tình hình dịch bệnh vẫn đang diễn biến phức tạp, có nguy cơ bùng phát những bệnh, dịch mới nổi, tái nổi, bệnh chưa rõ nguyên nhân, sự biến chủng tác nhân gây bệnh. Ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, thiên tai, bão lũ, đô thị hóa và di dân là điều kiện thuận lợi để dịch bùng phát, lan rộng.

Cùng với đó là sự xuất hiện, tiến hóa của các biến chủng mới dẫn đến miễn dịch giảm theo thời gian, xu hướng dịch bệnh khó dự báo.

Một số bệnh truyền nhiễm lưu hành trên thế giới và khu vực, trong đó có Việt Nam, như tay chân miệng, sốt xuất huyết, viêm não virus, sởi... tuy vẫn được kiểm soát nhưng luôn tiềm ẩn nguy cơ lây lan, bùng phát nếu không được theo dõi, giám sát và triển khai các biện pháp phòng, chống dịch phù hợp.

Trong khi đó, hệ thống y tế cơ sở của chúng ta vẫn còn hạn chế, bất cập. Đầu tư cho y tế tuyến cơ sở chưa đáp ứng nhu cầu thực tế; nhiều trạm y tế xã, trung tâm y tế huyện chưa được trang bị đầy đủ cơ sở vật chất, thiết bị y tế. Một số vùng khó khăn vẫn gặp trở ngại trong việc triển khai tiêm chủng mở rộng do địa hình phức tạp, nhân viên y tế hạn chế.

Mặc dù có những thách thức, nhưng chúng ta cũng có những ưu thế để đối phó với những dịch bệnh xuất hiện trong tương lai.

Thứ nhất, là sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung, đồng bộ, thống nhất từ trung ương đến địa phương; huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị và phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc để huy động nguồn lực trong và ngoài nước, nguồn lực của nhân dân và xã hội.

Thứ hai, chúng ta có hệ thống y tế đồng bộ, thống nhất từ trung ương đến địa phương; có hệ thống pháp luật quy định về y tế, trong đó có phòng chống bệnh truyền nhiễm hiện đang được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn.

Thứ ba, là thực hiện tốt công tác giám sát, dự báo, đánh giá nguy cơ, chia sẻ thông tin, căn cứ dữ liệu khoa học để đưa ra các biện pháp phù hợp, kịp thời, hiệu quả, hiệu năng. Chúng ta cũng chủ động từ sớm, từ xa, từ ngay cơ sở và kiên định, nhất quán với biện pháp chống dịch theo diễn biến của dịch bệnh đồng thời linh hoạt, điều chỉnh phù hợp khi tình hình thay đổi.

Thứ tư, là sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, nhịp nhàng, hiệu quả giữa các cơ quan, giữa các địa phương, nhất là sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban, ngành liên quan trong phòng chống dịch và đảm bảo an sinh, an ninh, an toàn trật tự xã hội.

Thứ năm, là việc thực hiện đồng bộ vừa phòng chống dịch hiệu quả vừa đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế; đồng thời thực hiện các giải pháp an ninh, an toàn trật tự xã hội trong các tình huống dịch bệnh.

Thứ sáu, chủ động, hợp tác, ngoại giao y tế hiệu quả với các quốc gia, tổ chức quốc tế để chia sẻ thông tin, vận động hỗ trợ các nguồn lực quốc tế, các kinh nghiệm phòng chống dịch bệnh và nâng cao uy tín trên trường quốc tế.

Những bước chân miệt mài chống dịch - cuộc chiến vẫn tiếp tục

Trong bối cảnh mới, với nhiều thách thức và cơ hội, ngành y tế Việt Nam nói chung và lĩnh vực y học dự phòng nói riêng sẽ có những định hướng phát triển nào để đáp ứng tốt hơn nữa nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao của người dân, thưa Thứ trưởng?

- Thứ nhất, cần phải đổi mới tư duy trong lĩnh vực y tế. Đúng như chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Bộ Y tế "Ngành y tế không phải chỉ là khám, chữa bệnh mà phải là phòng ngừa bệnh tật.". Vì vậy, cần tập trung nghiên cứu các biện pháp phòng bệnh, các biện pháp chăm sóc sức khỏe ban đầu để phòng, ngừa bệnh tật, nâng cao sức khỏe cho người dân.

Thứ hai, củng cố và nâng cao chất lượng hệ thống y tế cơ sở; nâng cao hiệu quả của các chương trình tiêm chủng và y tế dự phòng, mở rộng độ bao phủ của chương trình tiêm chủng mở rộng, bảo đảm tất cả trẻ em được tiêm chủng đầy đủ.

Thứ ba, hoàn thiện pháp luật về y tế, trong đó có pháp luật về y tế dự phòng. Hiện nay, Bộ Y tế đang được giao xây dựng Luật Phòng bệnh thay thế cho Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007 đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập trong quá trình thực hiện, đặc biệt là trong giai đoạn phòng chống đại dịch Covid-19.

Luật Phòng bệnh dự kiến xây dựng theo hướng kế thừa, sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm và bổ sung các quy định về phòng, chống bệnh không lây nhiễm, rối loạn sức khỏe tâm thần, dinh dưỡng trong phòng bệnh…

Thứ tư, cải thiện chính sách đãi ngộ và đào tạo nhân lực chất lượng cao. Hiện nay, Bộ Y tế đang thực hiện Đề án sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy theo văn bản chỉ đạo của Đảng, Chính phủ.

Dự kiến sau khi kiện toàn tổ chức, Bộ Y tế sẽ tiến hành xây dựng và triển khai chế độ thu hút, đãi ngộ cho cán bộ làm việc trong lĩnh vực phòng bệnh để duy trì, tạo động lực phát triển theo đúng quan điểm của Nghị quyết 20-NQ/TW: "Nghề Y là nghề đặc biệt cần được đãi ngộ đặc biệt".

Đồng thời, xây dựng và hoàn thiện chương trình đào tạo, vị trí việc làm cho nhân lực về y tế dự phòng như Bác sĩ y học dự phòng, Cử nhân y tế công cộng… để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế.

Thứ năm, về nguồn lực, trong thời gian tới, Bộ Y tế sẽ phối hợp với Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan xây dựng, trình Chính phủ quyết định cơ chế về giá vaccine, tăng cường đầu tư, hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất vaccine trong nước.

Như vậy, chúng ta có thể chủ động về công nghệ sản xuất và sản xuất vaccine cho Chương trình Tiêm chủng mở rộng cũng như vaccine đối với các dịch bệnh mới nổi, đảm bảo có đủ và kịp vaccine để bảo vệ người dân và cộng đồng.

Thứ sáu, nâng cao công tác y tế cộng đồng, tuyên truyền phòng bệnh trong nhân dân, phát triển phong trào rèn luyện thể lực.

Thứ bảy, tăng cường hợp tác quốc tế trong công tác phòng bệnh. Hợp tác quốc tế để tăng cường năng lực kiểm soát và ứng phó với dịch bệnh, điều trị bệnh là một phần quan trọng trong chiến lược y tế toàn cầu.

Thứ tám, tăng cường công tác vệ sinh sức khỏe môi trường, vệ sinh chất lượng nước sạch sử dụng cho mục đích sinh hoạt, vệ sinh thực phẩm, ăn uống hợp vệ sinh; kiểm soát côn trùng và động vật gây bệnh; cải thiện điều kiện vệ sinh cá nhân và cộng đồng…

Bộ Y tế quyết tâm thực hiện thành công chủ trương "Đổi mới, sáng tạo, tăng tốc, bứt phá" trong công tác phòng, chống dịch bệnh, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân, góp phần đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên vươn mình, phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng của dân tộc.

Nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam, bà có thông điệp gì muốn gửi đến đội ngũ y bác sĩ, đặc biệt là những người đang trực tiếp làm công tác y học dự phòng trên cả nước?

- Năm nay là một năm đặc biệt, kỷ niệm tròn 70 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam (27/02/1955-27/02/2025), thay mặt lãnh đạo Bộ Y tế, tôi xin gửi tới toàn thể cán bộ, công chức, viên chức, người lao động ngành y tế qua các thời kỳ lời cảm ơn sâu sắc về những đóng góp không ngừng nghỉ cho công cuộc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Tôi cũng muốn gửi lời tri ân sâu sắc đến đội ngũ y bác sĩ, người lao động làm công tác y tế dự phòng, những người âm thầm bảo vệ nhân dân từ khi dịch bệnh còn chưa xâm nhập, những người "đi trước về sau", những "chiến sĩ áo trắng thầm lặng", "lá chắn thép" của ngành y.

Trong những năm qua, lĩnh vực y tế dự phòng đã đạt được nhiều thành quả đáng khích lệ. Những thành quả này đã phải đánh đổi bằng cái giá không nhỏ.

Đó là những giọt mồ hôi, những khuôn mặt phờ phạc sau những đêm không ngủ, miệt mài chống dịch, điều trị bệnh nhân, đó là những giọt nước mắt khi mình và đồng nghiệp đã làm hết sức, quá sức và thậm chí là hy sinh cả tính mạng của bản thân.

Thay mặt Bộ Y tế, tôi xin ghi nhận sâu sắc và biểu dương tinh thần anh dũng quật cường của toàn ngành y tế nói chung và hệ thống y tế dự phòng nói riêng đã tiên phong đưa đất nước vượt qua đại dịch.

Đặc biệt hơn nữa là ngay khi đại dịch vừa qua, những "chiến sĩ áo trắng" ấy không được nghỉ ngơi mà tiếp tục phải lên đường chiến đấu với dịch sốt xuất huyết, với dịch sởi, đảm bảo kịp thời đủ vaccine, triển khai thần tốc chiến dịch tiêm chủng, giám sát, phát hiện, kiểm soát dịch bệnh lây lan, góp phần đảm bảo an ninh y tế, an sinh xã hội.

Tôi tin tưởng với bề dày truyền thống, với sự quyết tâm, lòng nhiệt huyết và khát vọng được cống hiến, ngành y tế nói chung và hệ thống y tế dự phòng sẽ tiếp tục chung sức, đồng lòng theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Thư gửi Hội nghị cán bộ y tế ngày 27/2/1955 "Đoàn kết là sức mạnh của chúng ta. Đoàn kết thì vượt được mọi khó khăn, giành được nhiều thành tích...".

Xin cảm ơn những chia sẻ của Thứ trưởng!