"Kiềng 3 chân" chữa lành đái tháo đường từ giai đoạn sớm

Đái tháo đường đang tăng như bệnh dịch

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 1995 thế giới chỉ có 135 triệu người đái tháo đường (ĐTĐ) , chiếm 4% dân số. WHO dự đoán năm 2010 tăng lên 221 triệu và năm 2025 sẽ là 330 triệu; nhưng thống kê 2011 đã 366 triệu, năm 2015 lên 415 triệu người, tỷ lệ gần 9% và dự báo đến năm 2040 sẽ lên 642 triệu. Do đó, WHO nhận định: "Thế kỷ 21 này là thế kỷ của bệnh nội tiết và chuyển hóa. Những gì đại dịch HIV/AIDS gây ra cuối thế kỷ 20 là những điều bệnh đái tháo đường sẽ gây ra trong thế kỷ 21".

Ở Việt Nam, tình hình ĐTĐ cũng gia tăng tương tự: năm 1995 chúng ta chỉ có tỷ lệ ĐTĐ là 2%, và cứ tăng lên dần, đến 2014 tăng là 5,7 % và tiền ĐTĐ là 27%. Nguy hiểm hơn, ĐTĐ của đất nước chúng ta có ba điểm "xấu": tốc độ phát triển nhanh nhất thế giới, bệnh nhân đang "trẻ hóa" và nhận thức cộng đồng về căn bệnh thế kỷ này còn khá thấp. Đặc biệt, ít ai lưu ý đến Tiền ĐTĐ là giai đoạn sớm, sắp bị ĐTĐ thật sự, và nếu phát hiện và điều trị ngay trong giai đoạn này khả năng ổn định rất cao.

Những ẩn họa từ tiền đái tháo đường

* Tỷ lệ mắc bệnh rất cao

Bệnh ĐTĐ diễn tiến qua bốn giai đoạn: Kháng insulin >Tiền ĐTĐ > ĐTĐ và ĐTĐ nặng có biến chứng.

Nếu không được tầm soát và điều chỉnh kịp thời, người bị kháng insulin sẽ chuyển thành Tiền ĐTĐ, và những người này chắc chắn sẽ tiến triển thành ĐTĐ thật sự vài năm sau đó.

Thống kê về tỷ lệ ĐTĐ và Tiền ĐTĐ của một số nước trên thế giới cho thấy: Hoa Kỳ (CDC và Medicare) 25%; Canada (Statistics Canada) 20%; Anh 35,3%; Pháp (ANAES) 20,0% ; Đức 9.0 %; Trung Quốc (JAMA) 51%; Ấn Độ 40%...

Liên đoàn ĐTĐ thế giới (IDF) tổng kết lại tần suất thế giới: ĐTĐ là 8.3 %, và Tiền ĐTĐ là 25% .

* Tiền ĐTĐ it được lưu ý, thường bị bỏ qua

Dù tỷ lệ khá cao, nhưng nhiều khảo sát nghiên cứu cho thấy, ngay cả nước tiên tiến, tầm quan trọng của Tiền ĐTĐ không được lưu ý đúng mức trong tầm soát và điều trị.

Ở Việt Nam, theo khảo sát của công ty nghiên cứu thị trường Nielsen, có đến 40% người Việt không có khái niệm về Tiền ĐTĐ, và 80% không biết các biện pháp phòng tránh. Về phía y tế, nhiều bác sĩ không để ý và khá nhiều bệnh viện không có tiêu chí chẩn đoán Tiền ĐTĐ trong phiếu kết quả xét nghiệm sinh hóa cho bệnh nhân.

Chẩn trị sớm, ổn định nhanh

Đúng như tên gọi, giai đoạn tiền đái tháo đường là giai đoạn “sắp”, trung gian, sẽ kéo dài âm thầm nhiều năm mới trở thành ĐTĐ thật sự. Do đó, nếu lưu tâm phát hiện kịp thời và điều chỉnh hợp lý khả năng khỏi bệnh hoặc kéo dài thời gian từ Tiền ĐTĐ đến khi chuyển thành ĐTĐ là rất lớn.

Cũng như mọi căn bệnh nội tiết & chuyển hóa khác, việc điều trị Tiền ĐTĐ cũng nhằm vào 3 khâu, chế độ, quan trọng là ăn uống, vận động và thuốc men. Các chuyên gia nội tiết ví von là cái “kiềng ba chân”, trong đó chế độ ăn là chân quan trọng nhất.

* Chế độ ăn uống lành mạnh

Người Tiền ĐTĐ và ĐTĐ cũng phải ăn uống để đảm bảo đủ năng lượng cho cơ thể hoạt động, bảo đảm đủ cả về số lượng lẫn chất lượng như người bình thường.

Theo khuyến nghị của Hội ĐTĐ Hoa Kỳ (ADA), khẩu phần ăn trong ngày của người Tiền ĐTĐ cũng phải đủ 3 thành phần chính là tinh bột (bún, mì, gạo, phở, miến, hủ tiếu, khoai, bắp...) chiếm khoảng 50% tổng năng lượng; chất béo (dầu thực vật, mỡ động vật) chiếm từ 35%; đạm (thịt, cá, đậu, hạt thực vật) chiếm khoảng 15%, ngoài ra cần chú ý bổ sung vitamin, chất khoáng, chất xơ có nhiều trong rau, củ, quả và trái cây “ít ngọt” .

Người Tiền ĐTĐ cũng không (cấm) dùng món ăn, thức uống có đường ngọt (sugary carbohydrate); giảm tối đa thức ăn quá nhiều chất béo như thịt nguội, thịt mỡ, phó mát, dầu, khoai tây chiên; nên ăn cá 2-3 lần trong tuần, và hạn chế rượu, bia.

* Chế độ vận động thể lực thích hợp

Đái tháo đường đồng nghĩa với dư thừa năng lượng, thừa ăn. Cho nên cần tích cực hoạt động thể lực để giúp cơ thể tiêu hao năng lượng thừa, giúp cơ thể tiêu thụ đường dễ dàng hơn, nâng cao sức khỏe của toàn cơ thể, luyện tập thể lực cũng làm cải thiện tinh thần kinh, hoạt bát, nhanh nhẹn, sảng khoái và cuối cùng luyện tập thể lực cũng sẽ làm tăng sức đề kháng, khả năng chống đỡ bệnh tật.

Nguyên tắc luyện tập thể lực là: Luyện tập phải dần dần và thích hợp, Phải đề phòng hạ đường máu khi tập thể lực, Không ráng tập quá sức hoặc tập thể lực khi đang có bệnh cấp tính, khi chưa kiểm soát đường máu ổn định…

* Thuốc điều trị Tiền ĐTĐ

Người Tiền ĐTĐ, đặc biệt khi có thêm các yếu tố nguy cơ như béo phì, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ hay hội chứng buồng trứng đa nang, có thể và nên dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

Dĩ nhiên, người bệnh cũng phải dùng thêm các thuốc khác để điều trị các bệnh kèm như rối loạn lipid máu, tăng huyết áp.v.v…

Thay lời kết

Từ bình thường đến kháng insulin, rối loạn đường máu đói với/hoặc rối loạn dung nạp glucose và đái tháo đường là một chuỗi mắc xích liên tục. Gần 100% Tiền ĐTĐ sẽ thành ĐTĐ thật sự trong 10 năm. Tốc độ diễn biến nhanh chậm phụ thuộc vào lối sống, di truyền học và tiếp cận điều trị.

Do đó, GS.TS Glenn Matfin, BS cao cấp Trung tâm Đái tháo đường Joslin, ĐH New York cho rằng: “Trong một thế giới lý tưởng, cần chẩn đoán sớm những người có nguy cơ cao đầu để ngăn ngừa tiến triển bệnh ĐTĐ thật sự và các biến chứng liên quan của nó,"

Nếu quản lý, điều chỉnh tốt rất nhiều trường hợp Tiền ĐTĐ có thể trở lại bình thường hoặc kéo dài rất lâu mới tiến tới ĐTĐ.

TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam