Estrogen - Thuốc ngừa thai và những liên lụy

Estrogen và sinh dục nữ

Trong cơ thể con người, tất cả các hoóc môn sinh dục đều được sinh tổng hợp (biosynthesis) từ tiền chất đầu tiên là cholesterol. Về cấu trúc hóa học, các hoóc môn sinh dục đều có nhân chung là nhân pregnane; chúng khác nhau là do các dây nhánh và cầu nối hoá học.

Estrogen là nhóm hoóc môn nữ do noãn nang (nang trứng), thể vàng (hoàng thể) và nhau thai chế tiết ra. Estrogen gồm 3 dạng: 17β-estradiol, estron và estriol (E1, E2 và E3). Trong đó 17β-estradiol (E2) được chế tiết nhiều nhất và có tác dụng sinh học mạnh nhất.

Estrogen rất quan trọng trong sinh dục nữ: hỗ trợ sự phát triển của nang trứng, rụng trứng, phóng noãn, làm tổ, phát triển thai…v.v….

Thuốc ngừa thai

Trong cơ thể phụ nữ, hệ nội tiết rất phức tạp liên quan rất nhiều hoóc môn như Estrogen, FSH, LH, RF.., thay đổi một hoóc môn sẽ kéo theo rối loạn hệ thống. Thuốc ngừa thai, có chứa các estrogen ngoại sinh, khi cho vào cơ thể sẽ làm rối loạn chu kỳ sinh lý của kinh nguyệt, rụng trứng, phóng noãn….nên việc thụ tinh không xảy ra.

Những tác dụng phụ của thuốc ngừa thai

Thuốc ngừa thai có thể làm tăng cân, buồn nôn, mệt ngực, rối loạn kinh nguyệt, còn có những tác dụng phụ cần lưu ý như:

Ra máu âm đạo chiếm khoảng 50% , hay gặp nhất trong vòng 3 tháng đầu sau khi dùng thuốc. May mắn, tình trạng ra máu thường tự hết trên 90%.

Cục máu đông chiếm tỷ lệ 0.3-1 phần ngàn. Theo Ủy ban Sản phụ khoa Mỹ (ACOG) cục máu đông là một trong những tác dụng phụ hiếm nhưng nghiêm trọng khi dùng thuốc tránh thai.

Đau nửa đầu nghiên cứu năm 2014 tại Italia cho thấy có mối liên hệ giữa việc thay đổi nồng độ estrogen với chứng đau nửa đầu.

Bệnh lý mắt khô mắt, một số các vấn đề ở mắt khác;

Trầm cảm khá nhiều phụ nữ trong gia đình mắc chứng rối loạn tâm trạng, mắc chứng trầm cảm trong thời gian dùng thuốc.

Đau khi giao hợp thường do tâm lý giảm ham muốn tình dục, giảm tiết dịch…

Estrogen ngoại lai trong Dehp và Phthalate

Phthalate là những hoá chất có nhân chung phthalate. Chúng gồm nhiều chất như: như monobutyl phthalate (MBP), diethylhexyl phthalate (DEHP), diethyl phthalate (DEP), dibutyl phthalate (DBP), diisodecyl phthalate (DIDP), diisononyl phthalate (DINP), benzylbutyl phthalate (BZBP), monomethyl phthalate (MMP)…

Chúng ta khá quen với DEP (diethyl phthalate) trước đây vì được nhiều bác sĩ chuyên khoa Da liễu dùng làm thuốc bôi bệnh ghẻ (scabies); gần đây mọi người dân đều biết và rất lo lắng vì thực phẩm bị phơi nhiễm hóa chất công nghiệp DEHP từ Đài Loan, và mới đây thuốc bột kháng sinh uống quen thuộc Augmentin bị thu hồi không cho lưu hành vì có chứa DIDP và DINP (diisodecyl phthalate và diisononyl phthalate).

Trước đây, khi các dẫn chất phthalate được dùng làm chất hóa dẻo cho các bao bì nhựa như chai, can, túi, bao, gói, đầu núm vú, bình sữa, trong đồ chơi trẻ em v.v… Vì thế trong quá trình sử dụng, các dẫn chất phthalate ít nhiều thôi ra và theo đường tiêu hóa vào cơ thể con người. Trẻ dùng bình sữa, bát nhựa, đồ chơi bằng nhựa có chứa hàm lượng cao các phthalate sẽ có nguy cơ bị nhiễm chất này. Nguy hại hơn, một số nhà sản xuất bất lương đã cố tình dùng DEHP làm chất tạo đục cho thực phẩm, và như thế nguy cơ nhiễm độc gấp cả trăm lần.

Phthalates gây hại ra sao?

Những chất có cấu trúc tương tự, có tác dụng giống như estrogen được đưa từ bên ngoài đưa vào cơ thể được gọi là các xenoestrogen.(xeno=foreign). Các xenoestrogen này không chỉ ảnh hưởng đến sinh dục nữ (estrogen) mà còn ảnh hưởng chung đến cả hệ thống sinh dục, giới tính chung của cơ thể.

Các dẫn xuất phthalate được xác định là các xenoestrogen, do đó chúng sẽ là những chất làm rối loạn nội tiết (endocrine disruptors), cụ thể là làm rối loạn hệ thống hoóc môngiới tính và gây ra dậy thì trước tuổi ở cả bé gái lẫn trai.

Ở bé gái, khi cơ thể chưa dậy nhưng bị tác động của một lượng lớn dẫn xuất phthalate, các xenoestrogen thật sự, lượng estrogen ngoại lai này cũng sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên tiết ra các hoóc mônhướng dục (gonadotropins) “đánh thức” buồng trứng làm việc và gây ra dậy thì sớm.

Biểu hiện của dậy thì sớm ở bé gái thể hiện qua: phát triển vú, sau đó mọc lông nách, lông trên xương mu và xuất hiện kinh nguyệt. Ở trẻ trai, cũng có dậy thì sớm nhưng dấu hiệu thường kín đáo hơn. Ở phụ nữ, nhiều nghiên cứu khoa học nghiêm túc cho thấy các phthalates làm tăng nguy cơ lạc nội mạc tử cung (endometriosis) cũng như ung thư vú.

Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này và một số nghiên cứu lại được tiến hành tại chính Đài Loan, nơi các nhà sản xuất “đen” tung ra thị trường chất DEHP nguy hại. Gần đây nhất là công trình nghiên cứu của Chou YY và cộng sự thực hiện tại khoa y Đại học Quốc gia Chen Kung Đài Loan năm 2009. Các tác giả đã nghiên cứu trên 30 bé gái dậy thì sớm đối chứng với 33 bé gái bình thường cho thấy trong nước tiểu bé gái dậy thì sớm chứa lượng MMP cao hơn nhiều so với bé gái bình thường.

Những nghiên cứu trên loài cá cho thấy, các xenoestrogens sẽ làm rối loạn giai đoạn sinh tinh trùng (spermatogenesis), hậu quả là cả số lượng lẫn hoạt động của tinh trùng đều giảm thấp.

Thái độ của chúng ta

Về lươn nuôi bằng thức ăn có thêm thuốc ngừa thai: Đây là cách chăn nuôi bị cấm, vì có các hoóc môn estrogen trong thịt lươn nên tốt nhất là không dùng. Muốn an toàn cần tìm nguồn gốc nhà chăn nuôi có uy tín.

Về thực phẩm, đồ dùng có dẫn chất phthalate: Vì tác hại của các dẫn chất phthalate, hiện nay Nghị viện châu Âu không cho phép dùng DBP, DEHP có trong đồ chơi trẻ em và cả mỹ phẩm.

Là người tiêu dùng, chúng ta cũng nên:

- Tuyệt đối không sử dụng những đồ ăn, thức uống…. bị các nhà sản xuất dùng DEHP làm chất phụ gia

- Cẩn thận khi dùng các sản phẩm nhựa, chất dẻo…là những sản phẩm có thể chứa các dẫn chất phthalate

- Không cho thức ăn quá nóng vào tô, chén, bao bì bằng nhựa chất dẻo….nhiệt độ quá nóng các phthalate dễ thôi ra

- Nên thay bằng vật đựng bằng sứ, thuỷ tinh; dùng lá chuối hoặc giấy làm bao bì thay vì dùng bao bì bằng nhựa, plastic…

TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam