Chuyên gia tư vấn cách bảo vệ mắt trong dịp Tết

Lại một năm mới sắp đến. Ngành y tế đang tất bật lo tết cho nhân viên và bệnh nhân còn ở lại trong bệnh viện, các tua trực và các đội cấp cứu cũng đã sẵn sàng làm nhiệm vụ. Chắc chắn là tôi sẽ có một ngày trực viện chẳng vui vẻ gì nếu không nói là mệt nhòai và kinh hòang trong chuỗi ngày nghỉ mừng năm mới.

Ai đó là bác sĩ, nhất lại là bác sĩ khoa chấn thương thì đã quá quen với các tai nạn máu me bê bết, con mắt xẹp lép đầy máu, bệnh nhân đau đớn và khuôn mặt tái mét luôn miệng run rẩy hỏi “có cứu được không bác?” Gia đình, người thân của họ thì nườm nượp ở ngoài. Tất cả đều lo lắng, giầu hai con mắt, khó hai bàn tay mà. Trách nhiệm đè nặng lên giới chuyên môn chúng tôi, cả căng thẳng và xung đột nữa.

Xong đợt điều trị thị lực của những bệnh nhân chấn thương nhãn cầu thường thiệt hại ít nhiều nếu không nói là đáng thất vọng. Bởi con mắt chỉ có thể tích 4cm3, cấu trúc thần kinh quang học rất tinh vi. Chất thương dù là nhẹ cũng có thể gây xê dịch hay tổn hại cấu trúc bên trong của nó. Khả năng nhiễm trùng cực cao, các mô lại phần lớn không thể tái sinh như các mô phần mềm khác...Như vậy thì đừng nên để xảy ra chấn thương mắt.

Thật vui khi biết người Mỹ thống kê là có tới 90% tai nạn mắt có thể phòng tránh được, 50% chỉ đơn giản là đeo kính khi có mặt ở trong điều kiện nhạy cảm cho mắt. Như vậy chúng ta có nhiều lợi điểm để đương đầu tốt với tai nạn mắt? Nhưng trên thực tế thì lại không, ở Mỹ hàng ngày vẫn có 1.000 người nhập viện vì tai nạn mắt, ở ta chắc cũng khoảng như vậy vì tuy dân số ít hơn họ nhưng độ liều và ẩu thì hơn dân Mỹ nhiều. Suy cho cùng thì tai nạn luôn có yếu tố là thiên định, do hoàn cảnh: một cơn gió mang theo cát bụi, một cành cây bỗng dưng gãy rời rơi xuống, lở đất đá... những cái đó không ai tránh được.

Luôn đi kèm thiên định là nhân định đó chính là môi trường sống của chúng ta, cách bố trí cuộc sống, sự bất cẩn vội vã của con người...cũng gây nạn cho chính chúng ta.

47% tai nạn mắt xảy ra lứa tuổi 18-45, lứa tuổi lao động kiếm sống, 25% chấn thương mắt trên trẻ em. Như vậy tai nạn mắt tấn công vào dân số trẻ và các công dân tương lai. Phòng tránh tai nạn mắt muốn làm tốt phải có sự tham gia của tòan xã hội, các biện pháp phòng ngừa phải thường xuyên và rộng khăp. Chúng ta sẽ bàn tới phòng ngừa ngay sau đây.

Tai nạn xảy ra mọi lúc mọi nơi. Thế nhưng ở nhà là nhiều nhất 47%, khi vui chơi nhất là chơi thể thao là 15%, 16% do công việc, tai nạn giao thông là 12%, 14% là trong các hòan cảnh khác.

1. Tai nạn sinh hoạt, tai nạn khi ở nhà: càng ngày tết người ta càng ngập đầu bởi những công việc dọn dẹp, trang trí, nấu nướng. Người lớn thì vậy còn trẻ con thì được nghỉ học, tự vui chơi. Hai yếu tố này cộng lại làm tỷ lệ tai nạn tại gia tăng vọt trong dịp lễ tết: cành cây chọc vào mắt, mỡ nóng bắn vào mắt, va đập hoặc bị vật sắc nhọn chọc vào khi vui đùa...

Đeo kính bảo hộ trong những công việc có thể nguy hiểm đến mắt là biện pháp phòng ngừa chính chứ không phải là độ khéo tay. Các vị nội trợ hãy hình dung kính sẽ hữu hiệu ra sao nếu bạn phải lau chùi nhà vệ sinh và khu bếp bằng các loại dịch tẩy rửa có độ axít hay xút cao, khi chúng ta lấy đồ trong vi sóng hay lò nướng hay đang xào nấu với chảo mỡ.

Mở chai sâm-panh, chai bia, nắp lon trong những năm gần đây cũng gây nhiều tai nạn. Các đấng mày râu nên cẩn trọng khi thực hiện những thao tác này.

Còn trẻ em thì sao?

Người lớn xểnh ra không để ý thì trẻ em có nguy cơ bị tai nạn. Ngày vui bỗng hóa buồn thảm là do vậy. Dặn dò, tạo không gian vui chơi an toàn cho trẻ, giám sát là chưa đủ. Tai họa có khi chính là món quà hay đồ chơi chúng ta tặng trẻ em.

Tết năm 2010 bệnh viện Mắt TƯ đã cấp cứu hàng chục vụ tai nạn do súng bắn bi, pháo hoa, pháo thăng thiên có xuất xứ từ Trung Quốc. Đành rằng trong những dịp lễ tết rất khó từ chối yêu cầu về đồ chơi của trẻ em, nhưng chúng ta nên biết từ chối chính vì sự an tòan của chúng.

Các bác sỹ nhãn khoa khuyên các bậc cha mẹ nên xem kỹ những ghi chú trên đồ chơi, để từ đó chọn lựa được những món quà phù hợp với lứa tuổi và sự phát triển của trẻ. Tránh mua đồ chơi có những chi tiết nhọn, nhô ra hoặc có thể bắn ra được. Luôn để mắt đến bọn trẻ khi chúng chơi những đồ chơi hoặc những trò chơi có nguy cơ gây chấn thương.

Tai nạn khi tham gia sửa chữa nhỏ, trang trí trong nhà cũng không hiếm và thường rất nặng. Đeo kính bảo hộ và cẩn trọng khi khoan tường, khi đóng đi, khi dùng máy mài, máy đánh bóng, cưa cắt...vì những hoạt động này hay làm các mảnh vụn kim loại bắn ra xuyên vào mắt. Đừng để trẻ em vây quanh xem ngó người lớn làm việc. Còn chính người lớn thì nên đeo kính hoặc tốt hơn là tấm che mặt bằng plastic khi tham gia những công việc có thể gây hại cho mắt.

Với nhiều người Việt Nam, cành đào cây quất và một vài loại cây cảnh khác là linh hồn của ngày Tết. Thế nhưng, ẩn chứa trong đó là những mối nguy hiểm: những bóng đèn nhấp nháy và những vật trang trí khác. Những nhánh đào chĩa ra có thể nguy hiểm cho mắt. Thế nên, bạn phải hết sức cẩn thận khi lại gần hoặc di chuyển cây cảnh trong nhà bạn. Nên treo những vật trang trí làm bằng thủy tinh cách xa tầm với của trẻ để tránh những tai nạn thương tích đáng tiếc.

2. Chơi thể thao, du lịch , dã ngoại: tết là dịp nghỉ lễ dài ngày. Nhiều người chọn các môn thể thao hay du lịch, dã ngoại làm thú vui.

Chấn thương mắt khi chơi thể thao là nguyên nhân phổ biến gây mù loà vĩnh viễn vì những tương tác khi chơi thể thao là rất mạnh. Tại Mỹ có khoảng 40.000 ca chấn thương mắt do chơi thể thao mỗi năm. Nếu không bảo vệ mắt đúng cách khi tham gia những môn thể thao như bóng rổ, bóng đá cũng như những môn thể thao dưới nước và những môn có dùng vợt bạn có thể gặp phải những chấn thương nghiêm trọng về mắt.

Phong trào cầu lông nghiệp dư trong các công sở, nhà trường, phường xóm ngày càng phát triển. Tai nạn về mắt do vậy cũng tăng tương ứng.

Bác sỹ mắt cũng như chính bạn nên chủ động dùng những dụng cụ bảo vệ mắt thích hợp cho từng môn thể thao.

Đi chơi xa chúng ta nên chuẩn bị một bộ xơ cứu y tế. Trong đó nên để một chai muối rửa mắt 0,9%, ít bông băng và thuốc sát trùng để khi cần có thể rửa mắt và băng mắt.

3. Tham gia giao thông: tần xuất tham gia giao thông tăng đột biến, rượu bia, vội vàng và thiếu quan sát là nguyên nhân của vô số tai nạn mắt. Các nước xử dụng ôtô nhiều đã giảm đáng kể tai nạn ôtô do dân trí, công nghệ phanh và túi hơi.

Tai nạn ô tô ở các nước phát triển nay chỉ còn 5% trong các tai nạn mắt. Còn ở ta thì... đáng ghê sợ , phần lớn là tai nạn xe máy, kể cả có đội mũ và không đội mũ bảo hiểm. Tương tác lực quá mạnh trong tai nạn xe máy là nguyên nhân mù lòa của nhiều bệnh nhân trẻ rất đáng tiếc.

Không có cách nào khác, khi hạ tầng giao thông còn yếu kém, là ý thức của người tham gia giao thông. Một số người dễ sốc nổi kể cả khi uống rượu bia và không uống, ẩu vội và coi thường luật pháp...Thật đáng sợ nếu những này tham gia giao thông. Vậy chúng ta hãy tự răn đe mình: đã uống nhiều thì không lái xe và rằng hãy cẩn trọng khi ra đường.

Nếu chẳng may tai nạn xảy ra không nên vội vã, làm bừa. Chúng ta nên nhớ mấy nguyên tắc sau đây khi xơ cứu cho bản thân và người thân nếu chẳng may bị tai nạn mắt:

- Không nên ấn đè mạnh hay day dịt vết thương ở mắt

- Không nên cố gắng tự lấy dị vật đang ở trên mắt

- Bị chất lỏng vào mắt gây bỏng nên rửa mắt dưới vòi nước khoảng 15 phút

- Không tự tra nhỏ thuốc hay tra thuốc mỡ vào mắt

- Với vết thương có chảy máu chỉ nên băng che, vết thương có sưng nề và bầm tím có thể đắp đá hoặc nước lạnh

- Nếu bị bụi vào mắt có thể nhúng mắt vào bát hoặc cốc nước, mở mắt to và chớp mắt 4-5 lần để bụi trôi ra.

- Khám mắt ở cơ sở chuyên khoa gần nhất

Ngày vui nói chuyện tai nạn có lẽ không thích hợp. Thế nhưng nói chuyện phòng tai nạn lại là chuyện nên làm. Ngày vui “ngắn chẳng tày gang” nếu...vì vậy hãy đề phòng. Chúc người người, nhà nhà có một tết vui và an toàn.

BS.ThS. Hoàng Cương

Bệnh viện Mắt Trung ương