Sữa bột giả và vấn nạn quảng cáo "ảo"

Chiều 10/5, Cục Cảnh sát Phòng chống tội phạm về môi trường (C05), Bộ Công an, tổ chức tọa đàm nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm và vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm trong hoạt động sản xuất, kinh doanh sữa dạng bột.

Tọa đàm đã nhận gần 20 bài tham luận của các cơ quan quản lý nhà nước, các ngành chức năng, các hiệp hội, doanh nghiệp, các đơn vị trực thuộc Bộ Công an và Phòng Cảnh sát kinh tế công an một số tỉnh, thành phố.

Sữa giả ảnh hưởng xấu tới sức khỏe người dùng

Đại tá Trần Anh Tuấn (Phó Cục trưởng Cục C05) cho biết, những năm qua, thực hiện chủ trương mở cửa, chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế của Đảng và Nhà nước, công tác quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm (ATTP) đã có nhiều đổi mới mạnh mẽ, theo hướng cắt giảm thủ tục hành chính, chuyển đổi cơ chế quản lý từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm", giao cho tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thực phẩm tự công bố sản phẩm, tự chịu trách nhiệm về chất lượng, an toàn của sản phẩm.

Sau đó, cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm hậu kiểm, xử lý đối với tổ chức, cá nhân vi phạm.

Tuy nhiên, theo Đại tá Tuấn, thời gian qua, nhiều tổ chức, cá nhân đã lợi dụng những đổi mới trên để hoạt động phạm tội, vi phạm pháp luật về ATTP, đáng chú ý là vi phạm trong sản xuất, kinh doanh các sản phẩm có nguồn gốc từ sữa bột như: Sản phẩm dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung, sản phẩm dinh dưỡng y học...

"Các hành vi vi phạm chủ yếu là sản xuất hàng giả về nhãn hiệu, nguồn gốc xuất xứ, giả về chất lượng, công dụng, giá trị sử dụng của sản phẩm; hàng hóa không có các chỉ tiêu chất lượng, định lượng chất chính, công dụng của hàng hóa hoặc chỉ đạt mức từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu quy định tại quy chuẩn kỹ thuật hoặc tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký...", Phó cục trưởng C05 nói.

Những vi phạm trên, Đại tá Trần Anh Tuấn cho biết đã gây thiệt hại cho quyền lợi của người tiêu dùng và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, nhất là các sản phẩm dành cho trẻ nhỏ, người già, phụ nữ có thai hoặc người mắc các bệnh lý nền.

Theo Đại tá Tuấn, thời gian qua, Cục C05 đã chủ động tham mưu cho lãnh đạo Bộ Công an đề xuất với Chính phủ, Ban Chỉ đạo liên ngành ATTP Trung ương và kiến nghị với các Bộ có liên quan nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, đấu tranh, xử lý tội phạm và vi phạm pháp luật về ATTP.

Đối với vi phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh hàng giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ, Cục C05 đã trực tiếp khởi tố 3 vụ án Sản xuất, kinh doanh hàng giả là thực phẩm, xảy ra tại tỉnh Hải Dương, Hà Nội, thu giữ trên 60.000 sản phẩm các loại.

Từ tháng 1/2023 đến nay, công an các địa phương đã đấu tranh, khám phá, xử lý 86 vụ vi phạm pháp luật trong sản xuất, kinh doanh các sản phẩm có nguồn gốc từ sữa bột, khởi tố 5 vụ, 11 bị can, xử lý hành chính 81 vụ với 88 tổ chức và cá nhân vi phạm.

Hình ảnh của nghệ sỹ bị lợi dụng để quảng cáo

Tại tọa đàm, Thiếu tướng Nhữ Thị Minh Nguyệt (Phó Cục trưởng Cục C05) thông tin về tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật trong hoạt động sản xuất, kinh doanh sữa bột.

Theo Thiếu tướng Nguyệt, tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật trong hoạt động sản xuất, kinh doanh sữa dạng bột thời gian qua diễn biến phức tạp, là mối quan tâm lo ngại của người dân và doanh nghiệp. Nổi lên là các hành vi: Không đăng ký kinh doanh, không có Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ATTP cho nơi sản xuất thực tế; sử dụng nguyên liệu giá rẻ, chất lượng thấp; điều kiện vệ sinh nhà xưởng, máy móc, trang thiết bị dụng cụ không đảm bảo...

Phó Cục trưởng C05 cho biết, ngoài các kênh bán hàng, phân phối tại các cửa hàng, đại lý, siêu thị theo phương thức truyền thống thì các sản phẩm sữa bột hiện nay được các tổ chức, cá nhân đẩy mạnh việc quảng cáo, tiếp thị, bán thông qua nền tảng mạng xã hội (Facebook, Zalo, TikTok...) và trang thông tin điện tử.

"Trong đó, có nhiều sản phẩm lấy hình ảnh của các nghệ sỹ, người nổi tiếng hoặc cắt ghép, chỉnh sửa các hình ảnh, chương trình đang được đông đảo dư luận quan tâm nhằm tăng niềm tin của người tiêu dùng về tính năng, công dụng, tác dụng của sản phẩm.

Tuy nhiên, việc quảng cáo nêu trên hầu hết không được cơ quan nhà nước xác nhận nội dung hoặc không thực hiện đúng các nội dung quảng cáo đã được xác nhận", Thiếu tướng Nguyệt nói.

Lãnh đạo Cục C05 thông tin, địa bàn thường xảy ra vi phạm là nơi có số lượng các cơ sở sản xuất sữa dạng bột có quy mô vừa và nhỏ, nơi tập trung đông người lao động có thu nhập trung bình và thấp, các đô thị lớn như Hà Nội, TPHCM, Đồng Nai, Bình Dương, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương...

Đối tượng vi phạm là người tổ chức, điều hành các doanh nghiệp sản xuất sữa dạng bột có quy mô vừa và nhỏ ("sữa cỏ"); các đối tượng đã bị xử lý hình sự, hành chính về hành vi sản xuất sữa giả, kém chất lượng nhưng "nhờ" các đối tượng khác đứng tên thành lập công ty khác để tiếp tục sản xuất với phương thức, thủ đoạn tương tự.

Thiếu tướng Nguyệt trích dẫn một khuyến cáo của WHO và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc hồi tháng 8/2023 rằng các chiến dịch tiếp thị sữa ở Việt Nam là "mang tính lợi dụng". Chiến dịch tiếp thị sai lệch về sữa công thức, trong đó "thường có các tuyên bố không có cơ sở khoa học như sữa công thức có thể giúp trẻ phát triển chiều cao, cân nặng hoặc trí não" làm ảnh hưởng đến thái độ của bà mẹ, người tiếp xúc.

Con số cụ thể chỉ ra, 82% số bà mẹ ở Việt Nam biết về sữa công thức giai đoạn 2 (trẻ độ tuổi 6-12 tháng) và 96% trong số đó cho rằng sữa công thức là cần thiết, làm suy giảm tầm quan trọng của việc nuôi con bằng sữa mẹ.

"Đáng chú ý, một số sản phẩm sữa bột tự công bố có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, cơ xương khớp, tăng cường sinh lý cho nam giới nhưng qua đấu tranh phát hiện các đối tượng tự ý thay thế bằng các nguyên liệu giá rẻ, có tác dụng "ngược", hoặc kiểm nghiệm không phát hiện các thành phần như hồ sơ đăng ký công bố/tự công bố", Cục phó C05 nói.

Thiếu tướng Nguyệt đưa ra ví dụ, trong công bố ghi đường Isomalt có tác dụng hỗ trợ điều trị tiểu đường nhưng thực tế bị thay bằng đường Malto và cỏ ngọt, gây hại cho người bị tiểu đường, hay công bố sản phẩm có thành phần glucosamin (hỗ trợ xương khớp) nhưng thực tế không hề có.

Còn tâm lý e ngại

Tại tọa đàm, Thiếu tướng Nhữ Thị Minh Nguyệt cũng chỉ ra một số tồn tại, hạn chế và khó khăn, vướng mắc.

Theo vị Cục phó, mô hình quản lý nhà nước về ATTP hiện nay dù đã thu gọn giao cho 3 Bộ quản lý nhưng thực tế lại giao cho nhiều cơ quan chuyên môn khác nhau thực hiện. Tại địa phương, mô hình quản lý ATTP không giống nhau, làm công tác lãnh đạo, chỉ đạo từ Trung ương đến cơ sở không được thống nhất, còn phân tán, không được liên thông.

Ngoài ra, việc chuyển đổi cơ chế quản lý nhà nước về ATTP từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm" có nhiều bất cập. Thiếu tướng Nguyệt cho hay việc "hậu kiểm" của cơ quan chức năng hiện còn rất hạn chế, không có hiệu quả, không quy định tần suất, hình thức, nội dung hậu kiểm.

"Hàng năm, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm có tiến hành thanh tra, kiểm tra đối với các doanh nghiệp sản xuất sữa bột thông báo trước nên cũng chỉ phát hiện các vi phạm hành chính về điều kiện đảm bảo an toàn với mức xử phạt rất thấp; việc lấy mẫu kiểm soát chất lượng còn hạn chế, không kiểm nghiệm hết các chỉ tiêu công bố nên không xử lý về hành vi sản xuất hàng giả.

Cá biệt, một số trường hợp khi lực lượng CAND tiến hành kiểm tra đối với cơ sở sản xuất sữa bột đã phát hiện có dấu hiệu tội phạm, phải xử lý hình sự nhưng trước đó (trong cùng một năm) đã có 2 đoàn kiểm tra "hậu kiểm" của cơ quan cấp phép và đoàn kiểm tra liên ngành nhưng không phát hiện vi phạm gì", Thiếu tướng Nguyệt cho biết.

Bên cạnh đó, lãnh đạo Cục C05 chỉ ra, lãnh đạo một số đơn vị, địa phương thuộc các cơ quan quản lý nhà nước, lực lượng chức năng còn tâm lý e ngại khi tiếp nhận, xử lý các vụ việc có dấu hiệu không đảm bảo ATTP, sản xuất, buôn bán hàng giả trong sản xuất, kinh doanh sữa dạng bột.

Phát biểu kết thúc tọa đàm, Trung tướng Trần Minh Lệ (Cục trưởng Cục C05) cho biết, ngay sau khi buổi tọa đàm, lãnh đạo Cục C05 đề nghị các cơ quan chức năng chủ động, thống nhất, tham mưu và mở cuộc tổng kiểm tra, rà soát các cơ sở sản xuất, nhập khẩu, kinh doanh sản xuất sữa bột trên toàn quốc để đánh giá việc chấp hành pháp luật về ATTP.

Đối với Cục C05, Trung tướng Lệ nhấn mạnh Cục sẽ bổ sung, hoàn thiện tài liệu tại buổi tọa đàm để gửi tới công an 63 tỉnh, TP và các đơn vị liên quan để làm tài liệu nghiên cứu, tuyên truyền, phòng ngừa chung.