Nghỉ hưu 10 năm chật vật đi đòi lương vì doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội

Quá gian nan việc kiện đòi lương 

Tháng 9/2018, khi làm thủ tục nghỉ hưu, ông Trung cùng hàng chục đồng nghiệp phát hiện công ty đã không đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) cho họ trong suốt 8 năm. Từ năm 2019, ông cùng 48 người khác liên tục gửi đơn kiện, đã nhiều lần định bỏ cuộc vì quá gian nan.

"Tòa từng hòa giải một lần rồi im lặng. Chúng tôi gửi đơn lên cả Thủ tướng, Văn phòng Chính phủ, UBND TP Hà Nội, Sở Lao động cũ, nhưng vì lý do gì đó, vụ việc cứ rơi vào quên lãng suốt nhiều năm.

Trước đây gần 50 con người đứng ra làm đơn tập thể. Nhưng theo trình tự luật thì tổ chức công đoàn phải đứng ra đại diện cho người lao động. Cuối cùng thì chúng tôi rút đơn về, làm lại đơn khác theo từng cá nhân", ông Trung kể. 

Không có lương hưu, ông Trung và nhiều người khác phải làm nghề tự do để trang trải cuộc sống, dù đã có hơn 30 năm đóng BHXH. Ông và đồng nghiệp hai tuần lại gửi đơn đến các cơ quan chức năng với hy vọng có thể nhận được lương hưu - khoản tiền đáng ra ông nghiễm nhiên được nhận. Tuy nhiên, phải đến năm 2023, khi đích thân Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo giải quyết, ông và những đồng nghiệp khác mới được hưởng quyền lợi. 

"Mất 5 năm miệt mài đi kiện tôi mới được yên tâm để nghỉ hưu. Hành trình đó thực sự rất mệt mỏi vì có những lúc thông tin được tiếp nhận rồi bặt vô âm tín hàng tháng trời. Chúng tôi đã từng đặt câu hỏi có nên tiếp tục hay không? Vì sao những người lao động thấp cổ bé họng như chúng tôi lại phải lóc cóc đi đòi những thứ nhỏ bé mình đáng ra phải được nhận?", ông Trung trăn trở. 

Trường hợp của ông Trung không phải cá biệt. Chưa có số liệu tổng thể về tình trạng nợ BHXH đến nay. Tuy nhiên, theo số liệu của BHXH Việt Nam, số tiền chậm, nợ BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đến giữa năm 2023 là khoảng 14.000 tỉ đồng. Cả nước có khoảng 2,8 triệu lao động đang bị doanh nghiệp nợ đóng BHXH từ 1 tháng trở lên, trong đó hơn 200.000 người bị treo quyền lợi do doanh nghiệp đã phá sản, giải thể hoặc có chủ bỏ trốn.

Tính đến cuối tháng 5, BHXH khu vực I công bố danh sách gần 34.000 đơn vị chậm đóng BHXH của người lao động từ 1 tháng trở lên. Nhiều tên tuổi là doanh nghiệp uy tín, nhưng số tiền nợ bảo hiểm lên đến hàng chục tỷ đồng. Như công ty Anh ngữ Apax, số tiền nợ lên đến gần 62 tỷ đồng, chậm hơn 63 tháng.

Pháp luật hiện hành nghiêm cấm việc chậm đóng, trốn đóng BHXH. Khi doanh nghiệp không đóng BHXH cho người lao động, công đoàn hoặc cá nhân người lao động có quyền khởi kiện.

Tuy nhiên, việc khởi kiện doanh nghiệp vi phạm không dễ dàng.

"Đi làm vì lương, giờ lại phải bỏ việc đi kiện?"

Từ khi Luật BHXH 2014 có hiệu lực năm 2016, cơ quan BHXH không còn quyền kiện các doanh nghiệp ra tòa dân sự. Trong khi đó, hướng xử lý hình sự lại hầu như không hiệu quả.

Một nguyên lãnh đạo cơ quan BHXH TPHCM chia sẻ: "Trước kia mỗi năm chúng tôi khởi kiện hàng trăm doanh nghiệp, có những vụ tòa xử xong, doanh nghiệp buộc phải nộp tiền. Nhưng từ khi chuyển xử lý hình sự thì không ai bị xử cả. BHXH không được kiện, công đoàn cũng không kiện, người lao động thì càng không".

"Kiện ra tòa thì chi phí lớn, thời gian kéo dài. Mà chúng tôi đi làm vì lương, giờ lại phải bỏ việc đi kiện thì có ổn không?", chị Phạm Ngọc Yến, công nhân từng bị nợ BHXH nói.

Năm 2024, khi làm thủ tục nhận trợ cấp thai sản, chị Yến phát hiện mình bị công ty cũ nợ một năm tiền bảo hiểm. Khi đến làm việc với cơ quan BHXH, chị được hướng dẫn phải quay về giục công ty đóng bù tiền bảo hiểm. Nếu không được, chị có quyền kiện.

"Số tiền nợ không phải lớn nên nếu bỏ thời gian, công sức, tiền bạc để kiện mà kết quả không chắc chắn thì thôi, đành đợi. Bên bảo hiểm có nói phải có xác minh công ty đã giải thể, người lao động có thể tự đóng số tiền bị nợ để hưởng quyền lợi, nhưng thủ tục phức tạp tôi cũng chưa hình dung nó như thế nào", chị thở dài.

Thế bế tắc cần gỡ với người lao động

Theo dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, các hành vi chậm đóng hoặc trốn đóng BHXH và BHTN của người sử dụng lao động sẽ bị xử lý nghiêm khắc hơn. Cụ thể, doanh nghiệp có thể bị coi là trốn đóng BHXH, BHTN nếu không đăng ký, đăng ký không đầy đủ số người phải tham gia hoặc khai báo mức lương làm căn cứ đóng thấp hơn quy định; hoặc không nộp đủ số tiền đã đăng ký sau 60 ngày kể từ thời hạn chậm đóng, dù đã bị cơ quan có thẩm quyền đôn đốc. Chính phủ sẽ quy định rõ những trường hợp có lý do chính đáng không bị coi là trốn đóng.

Đối với hành vi chậm đóng BHXH, BHTN, doanh nghiệp sẽ bị bắt buộc nộp đủ số tiền chậm đóng, đồng thời phải nộp thêm khoản lãi bằng 0,03% mỗi ngày trên số tiền và số ngày chậm đóng vào quỹ tương ứng. Ngoài ra, doanh nghiệp vi phạm sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính, không được xem xét thi đua, khen thưởng.

Trong trường hợp trốn đóng BHXH, BHTN, doanh nghiệp ngoài việc bị truy thu đủ và nộp thêm 0,03% lãi/ngày, còn có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ vi phạm.

Tuy nhiên, trong những trường hợp doanh nghiệp cố tình không đóng BHXH hoặc rơi vào tình trạng "không giải thể, cũng không hoạt động" - trở thành các công ty "ma" - người lao động vẫn rơi vào thế bế tắc khi bị nợ BHXH. Phạm Chức, đại diện một tổ chức hỗ trợ pháp lý cho người lao động, cho rằng cần có những hướng dẫn cụ thể hơn để người lao động không rơi vào cảnh "bó chân" trong khi lỗi không xuất phát từ họ.

"Không phải ai cũng có đủ điều kiện hay nguồn lực để theo đuổi việc kiện tụng. Việc xác minh doanh nghiệp đã phá sản hay ngừng hoạt động cũng không dễ, thậm chí vượt quá khả năng và hiểu biết của phần lớn người lao động. Vì vậy, rất cần một cơ chế xử lý mạnh mẽ và minh bạch hơn, để chấm dứt tình trạng người lao động chỉ biết ngồi chờ hoặc buộc phải từ bỏ những quyền lợi cơ bản mà lẽ ra họ phải được hưởng", ông Chức nhấn mạnh.