"Thương chiến" Mỹ - Trung đang định hình cuộc chiến tranh lạnh toàn diện

Phóng viên Dân Trí đã phỏng vấn ông Nguyễn Trần Bạt một số vấn đề của cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã, đang được xem là tâm điểm của thế giới những năm gần đây.

Thưa ông, hiện Mỹ đang đánh mạnh vào "yết hầu" của Trung Quốc ở lĩnh vực công nghệ để làm suy yếu lợi ích Trung Quốc, theo ông sắp tới Mỹ sẽ hướng đến lĩnh vực nào để bắt Trung Quốc phải nhượng bộ?

- Tôi nghĩ người Mỹ đã làm việc quan trọng nhất trong chiến lược đối phó với Trung Quốc. Trong tất cả các tiêu chuẩn để đánh giá sự phát triển thì khoa học và công nghệ là cốt yếu nhất và cũng là mặt yếu nhất của các nước đang phát triển, trong đó có Trung Quốc.

Các nước đang phát triển hiện vẫn đi sau phương tây về khoa học và công nghệ. Người Mỹ với những đòn chiến tranh công nghệ như hiện nay đã đánh vào điểm yếu của các nước đang phát triển.

Tại sao người Mỹ lại muốn hạn chế Trung Quốc? Bởi vì ưu thế Trung Quốc bao giờ cũng gắn liền với ưu thế chính trị. Nếu như yếu đi về chính trị thì sớm hay muộn cũng sẽ có sự yếu đi về kinh tế.

Năm 2008 phương Tây bắt đầu suy thoái, chủ nghĩa tư bản bắt đầu bộc lộ vấn đề của nó, lúc bấy giờ phương Tây mới nhận ra là mình sai tưởng rằng thuê người Trung Quốc làm thì họ sẽ vĩnh viễn là người làm của mình, không ngờ kẻ làm thuê ấy trở thành chủ công xưởng của thế giới và bắt đầu bước những bước rất căn bản để làm chủ nền kinh tế thế giới.

Khi nhìn ra vấn đề, nước Mỹ liền đánh ngay vào điểm yếu nhất mà Trung Quốc có muốn chống đỡ cũng không làm ngay được, đó là khoa học và công nghệ. Nếu xét về mặt tranh đấu thì người Mỹ đã làm đúng.

Chúng ta cũng thấy Trung Quốc hiện nay phát triển được khá nhiều sản phẩm khoa học công nghệ, cả tàu vũ trụ, cả máy bay họ đều đã làm được? Ông có cho rằng đã quá muộn để Mỹ ngăn chặn Trung Quốc phát triển?

- Chẳng có lý do gì mà người Trung Quốc lại phải khoanh tay ngồi chờ người Mỹ gõ đầu mình. Người Trung Quốc sẽ kháng cự, đầu tiên là kháng cự về chính trị, kháng cự bằng cách tận dụng các hiệp ước, các quan hệ quốc tế đã được hình thành.

Người Trung Quốc có thể đấu tranh dựa trên tất cả những thỏa thuận đã có trong quá khứ. Nhưng không chỉ có đấu tranh về chính trị, họ sẽ đấu tranh bằng đầu tư cho phát triển khoa học công nghệ và đầu tư để phát triển Trung Quốc thành một thị trường.

Họ sẽ phải thay thế nền kinh tế xuất khẩu bằng nền kinh tế nội địa, “kinh tế bản thể”. Tất cả các quốc gia nếu không có kinh tế bản thể đều không ổn định. Trung Quốc trong khi mải mê kiếm ăn ở các thị trường quốc tế đã quên mất nhiệm vụ cải thiện điều kiện sống trong nước để hình thành thị trường nội địa.

Tôi nghĩ sự kháng cự của Trung Quốc phải dựa trên một chính sách chiến lược gồm ba vấn đề: Phát triển khoa học công nghệ; phát triển Trung Quốc thành một thị trường cho chính hàng hóa Trung Quốc; cải cách hệ thống giáo dục để cung cấp cho thị trường nội địa và nền khoa học công nghệ những yếu tố có thể triển khai được.

Nếu như chỉ nghiên cứu mà không triển khai được thì kết quả nghiên cứu chỉ xếp tủ. Nghiên cứu mà không triển khai được là bài học kinh nghiệm của khối xã hội chủ nghĩa. Người ta khoe mình giỏi, mình có thể lên vũ trụ sớm hơn thiên hạ, mình nói nhiều thuật ngữ hơn thiên hạ, có nhiều giải thưởng hơn thiên hạ…, tức là thay thế việc triển khai bằng lời nói.

Tôi nhớ, trong một buổi họp của Chính phủ Anh trước đây, Thủ tướng Churchill nói về chiến tranh thế giới thứ hai và kêu gọi người Anh kháng chiến.

Sau khi nghe Churchill nói một hồi, ông bộ trưởng ngoại giao không hiểu nên hỏi ông bộ trưởng chiến tranh ngồi kế bên: “Điều gì đang xảy ra vậy?”.

Ông bộ trưởng chiến tranh trả lời: “Ngài Churchill vừa huy động 40.000 từ tiếng Anh ra trận”!

Có thể cuộc chiến thương mại Mỹ với Trung Quôc sẽ kích thích Trung Quốc chủ động hơn trong chiến lược của mình, nhiều trò chơi mới, cách thức mới sẽ được người Trung Quốc nghĩ ra, lợi dụng để "đấu" với Mỹ ?

- Có thể khái quát câu chuyện Mỹ "đánh" vào Trung Quốc như thế này: Trên phạm vi toàn cầu, nhu cầu cân bằng lợi ích của các quốc gia đã bắt đầu biến sự cạnh tranh thương mại giữa các công ty, các tập đoàn lợi ích thành sự cạnh tranh giữa các quốc gia với nhau.

Nó là tiền đề cho sự xuất hiện một cuộc chiến tranh lạnh mới, cao hơn cuộc chiến tranh lạnh cũ giữa phương Tây và Liên Xô trước đây. Cao hơn bởi vì nó toàn diện hơn; không chỉ ở chỗ khoe mẽ với nhau về thành tựu, mà còn vì các bên đã khôn hơn, khỏe hơn, thông minh hơn.

Người ta gọi những sáng tạo về mặt khoa học công nghệ là sự thông minh; sự sáng tạo, khéo léo về chính trị là sự khôn ngoan; và hiệu suất cạnh tranh của nền kinh tế là tính hiệu quả của cả chính trị lẫn khoa học công nghệ.

Người Mỹ sẽ làm gì Trung Quốc và làm đến đâu? Tôi khẳng định họ sẽ làm đến một cuộc chiến tranh lạnh, sâu sắc hơn, ghê gớm hơn và cụ thể hơn so với cuộc chiến tranh lạnh thế giới chưa từng có.

"Cuộc chiến tranh lạnh mới"? theo ông Mỹ muốn dùng kinh tế để kìm hãm một Trung Quốc đang trỗi dậy về mọi mặt?

- Cuộc chiến tranh lạnh trước đây là cuộc chiến thuần túy về ý thức hệ. Mọi sáng tạo trước đây trong cuộc chiến tranh lạnh cũ với Liên Xô là để biểu dương ý thức hệ. Còn mọi sáng tạo bây giờ là để các quốc gia hùng mạnh hơn và thắng trong từng cuộc cạnh tranh một.

Chúng ta phải hình dung cuộc chiến tranh lạnh mới không thể chỉ đối phó bằng lời nói mà còn bằng lao động thật sự, sáng tạo thật sự, bằng cả sự khôn ngoan về chính trị, sự thông minh về khoa học và sự cần cù trong lao động phát triển kinh tế.

Nếu không hiểu điều ấy thì chúng ta sẽ không có khả năng phán đoán tương lai của bất kỳ cái gì, cả tương lai của chúng ta lẫn tương lai của cuộc chiến tranh thương mại, tương lai của thế giới.

Thế giới đang chuyển dần từ một cuộc chiến tranh lạnh cổ điển đến một cuộc chiến tranh lạnh hiện đại. Chiến tranh lạnh lần này là sự đối đầu giữa các quốc gia dựa trên ba yếu tố: sự khôn ngoan chính trị, sự thông minh về khoa học-công nghệ và sự cần cù lao động phát triển kinh tế.

Mỹ đã phát động chiến tranh lạnh hiện đại bằng cách tấn công vào lĩnh vực khoa học và công nghệ, điểm yếu nhất của phương Đông và của Trung Quốc.

Theo ông, liệu Trung Quốc sẽ làm gì và làm cách nào để không sa lầy vào chiến tranh lạnh mới của Mỹ, hoặc có thể đối đầu và dẫn đến thắng lợi với Mỹ, chí ít về mặt kinh tế, thương mại?

- Chúng ta đừng nghĩ chỉ có phương Tây mới đi trước, vào thế kỷ 15 và 16, kinh tế Trung Quốc đã lãnh đạo thế giới. Tất cả các hiện tượng khoa học và công nghệ người Trung Quốc đều có trước.

Toán học Trung Quốc phát triển trước, thuốc nổ Trung Quốc cũng phát triển trước…, thương mại quốc tế thì Trung Quốc đi trước thiên hạ rất xa. Con đường tơ lụa đã hình thành từ thế kỷ thứ 2, trước Công nguyên.

Trung Quốc đi trước, nhưng vì thắng lợi nên tự mãn và sai lầm một cách toàn diện trong cả triết lý, tôn giáo lẫn khoa học. Kết quả là Trung Quốc trở thành kẻ đi chậm và trở thành người làm thuê của các nước phương Tây vào những năm cuối thế kỷ 19.

Trước kia, chiến tranh lạnh cũ hình thành bằng sức mạnh quân sự. Để ngăn cản chiến tranh thật thì các chính phủ dùng sức mạnh quân sự gầm gừ đe dọa nhau. Còn chiến tranh lạnh bây giờ là cuộc chiến tranh của mọi người, cuộc chiến tranh toàn diện trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, khoa học. Các chính phủ hiện nay phải chịu trách nhiệm lãnh đạo để đối phó với cuộc chiến tranh lạnh mới.

Nhiều người có quan điểm ngược lại, với lợi thế dân số, sự ảnh hưởng chín trị, Trung Quốc có thể tận dụng cuộc chiến tranh thương mại mà Mỹ gây ra để kích thích tinh thần Đại Hoa, họ sẽ tiếp tục nhún nhường Mỹ để thực sự lớn mạnh đến lúc Mỹ không thể áp đặt được họ?

- Khi anh đánh người ta thì anh cũng mất sức, cho nên cuộc chiến tranh lạnh này đòi hỏi phải kiên trì. Người Trung Quốc sẽ lặng lẽ làm nhiều việc trong đó có nghiên cứu ra cách thức mới để đối phó với Mỹ.

Nói cái gì cũng phải nghĩ đến Việt Nam. Chúng ta phải khắc phục các nhược điểm có trong giai đoạn cũ, đó là dựa dẫm vào viện trợ và tỉnh táo trước những chiêu bài của các nước lớn. Chúng ta đã từng có thời kỳ sống bằng viện trợ, rất đói kém và năm 1986, chính sách Đổi mới, mở cửa đã cứu đất nước chúng ta.

Trước đây chúng ta từng đối mặt với các kẻ địch quân sự, bây giờ chúng ta phải đối mặt cả với các kẻ địch kinh tế, với những chiêu bài khác nhau và phải tỉnh táo, tự chủ.Tôi được biết, trong thập niên 80 của thế kỷ 20, Mỹ đã khơi mào cuộc chiến thương mại với Nhật Bản, nhiều nhà phân tích cho rằng Trung Quốc sẽ không thất bại như Nhật trước đây bởi tiềm lực của nước này hiện mạnh hơn?

- Tôi nghĩ hai việc này khác nhau, Mỹ gây chiến về kinh tế với Nhật Bản năm 1980 là vì Nhật Bản có những lầm tưởng về sức mạnh kinh tế của mình.

Người Nhật lúc đó tưởng mình có thể mua hết nước Mỹ, rất nhiều người Nhật bỏ tiền ra mua các đảo ở Hawai, rất nhiều công ty Nhật xâm chiếm thị trường và mua các công ty của Mỹ. Hành động lúc ấy của Mỹ là một hành động cục bộ nhằm ngăn chặn khuynh hướng tiêu cực giữa hai đồng minh, cho nên họ không đánh nhau đến chết.

Sự va chạm kinh tế giữa Nhật Bản và Mỹ năm 1980 không phải là dấu hiệu của một cuộc chiến tranh lạnh, nhưng vấn đề của Mỹ và Trung Quốc hiện nay là biểu hiện của một cuộc chiến tranh lạnh. Hai quy mô khác nhau, với tính chất khác nhau, không nên so sánh. Việc so sánh sẽ khiến chúng ta nhầm lẫn và phân tích tình thế sai.

Nước Nhật không hề thất bại trong cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ thập niên 80 của thế kỷ 20 mà họ nhún nhường, mềm mại lùi một số bước căn bản và giữ được mình, chấp nhận trở thành nền kinh tế đứng thứ ba thế giới.

Người Nhật vĩ đại là bởi họ biết lùi, sự phát triển chính trị là một quá trình buộc phải có, nhưng phải kiên nhẫn và phải chịu đựng. Không phải cứ muốn có dân chủ tự do, muốn sáng tạo là có ngay được.

Trân trọng cảm ơn ông!

Nguyễn Tuyền (Thực hiện)