Mua sắm công "xanh": Doanh nghiệp trước cơ hội chuyển mình

Mua sắm công xanh được hiểu là việc các cơ quan nhà nước ưu tiên mua sắm những sản phẩm, dịch vụ và công trình đáp ứng các tiêu chí về bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng và phát triển bền vững.

Theo Chiến lược tăng trưởng xanh, đến năm 2030, tối thiểu 35% tổng giá trị mua sắm công phải là các sản phẩm “xanh”, hướng tới mức 50% vào năm 2050.

Không chỉ là áp lực, mà còn là động lực đổi mới

Theo chuyên gia Nguyễn Sỹ Tĩnh, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, mua sắm công xanh đang tạo ra một cuộc chơi mới cho doanh nghiệp.

“Mua sắm công xanh vừa tạo áp lực, vừa tạo động lực cho doanh nghiệp đổi mới. Khi tiêu chí xanh xuất hiện trong mọi gói thầu, doanh nghiệp muốn trụ vững thì không thể tiếp tục sản xuất theo cách cũ”, ông Tĩnh nhận định.

Vị chuyên gia này cho rằng nếu trước đây, giá thành thấp là tiêu chí quyết định khi lựa chọn nhà thầu, thì nay các yếu tố như tiết kiệm năng lượng, hạn chế hóa chất độc hại, độ bền sản phẩm hay khả năng tái chế đã được đưa vào thang điểm đánh giá. Điều này buộc doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ sạch, cải tiến quy trình và nâng cao tiêu chuẩn sản xuất nếu muốn duy trì khả năng cạnh tranh.

Một trong những thay đổi đáng chú ý trong mua sắm công hiện nay là việc chuyển từ đánh giá “giá mua ban đầu” sang tính toán chi phí vòng đời sản phẩm (Life Cycle Cost). Tức là, thay vì chỉ nhìn vào giá mua lúc đầu, cơ quan mời thầu sẽ tính đến toàn bộ chi phí trong suốt vòng đời của sản phẩm: Từ vận hành, bảo trì, tiêu thụ năng lượng cho đến xử lý sau sử dụng.

“Việc áp dụng chi phí vòng đời buộc doanh nghiệp thay đổi tư duy. Sản phẩm không chỉ rẻ mà phải bền, tiết kiệm, an toàn và thân thiện với môi trường. Đây là tiêu chuẩn mà các thị trường quốc tế đã áp dụng từ lâu”, ông Nguyễn Sỹ Tĩnh nhấn mạnh.

Nhiều địa phương tiên phong triển khai, tạo cơ hội cho doanh nghiệp

Trên thực tế, nhiều địa phương tại Việt Nam đã bắt đầu áp dụng mua sắm công xanh vào các dự án đầu tư công.

Tại Thừa Thiên Huế, các dự án trong lĩnh vực giáo dục đã ưu tiên sử dụng gạch không nung, sơn có hàm lượng VOC thấp và kính cách nhiệt nhằm giảm tác động tiêu cực tới môi trường. Trong khi đó, Tuyên Quang triển khai thay thế đồng bộ hệ thống đèn chiếu sáng công cộng bằng đèn LED đạt chuẩn 5 sao năng lượng, góp phần giảm đáng kể chi phí điện và hạn chế phát thải thủy ngân.

Những mô hình này đang được đánh giá là bước đi thiết thực, giúp hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh từ chính hoạt động chi tiêu công.

Tại dự án GEF/ADB “Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển các đô thị xanh loại II” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai, mua sắm công hiện chiếm khoảng 12,5% GDP và có vai trò đặc biệt lớn trong đầu tư phát triển. Đây là “mảnh ghép” quan trọng giúp dẫn dắt thị trường tiêu dùng theo hướng xanh và bền vững.

Chuyên gia Nguyễn Sỹ Tĩnh nhận định: “Doanh nghiệp đi trước trong chuyển đổi xanh sẽ có lợi thế lớn trong chuỗi cung ứng, không chỉ trong nước mà cả khi tiếp cận các thị trường quốc tế vốn ngày càng siết chặt tiêu chuẩn môi trường”.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới nền kinh tế carbon thấp, mua sắm công xanh không chỉ là yêu cầu chính sách, mà còn là cơ hội để doanh nghiệp tái cấu trúc, nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp cho mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.