Lo ngại khoảng cách giàu - nghèo gia tăng tại Việt Nam

Sáng nay, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cùng Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam (WB) công bố Báo cáo Thay đổi cảm nhận về Nhà nước và Thị trường của người Việt Nam năm 2014 (CAMS 2014). 

Báo cáo CAMS 2014 phản ánh cảm nhận của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam và những nhóm cá nhân khác đến từ nhiều khu vực khác nhau trong nền kinh tế về quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường (KTTT) tại Việt Nam trong thời gian qua. 

Với hơn 1.600 người phản hồi khảo sát, kết quả điều tra CAMS 2014 cho thấy sự ủng hộ mạnh mẽ của các nhóm khảo sát đối với mô hình KTTT (89%), sở hữu tư nhân trong nền kinh tế (71%) và yêu cầu minh bạch trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách tại Việt Nam (94%), tăng nhẹ so với khảo sát CAMS 2011 (kết quả tương ứng lần lượt là 87%, 69% và 92%). 

Khảo sát CAMS 2014 cho thấy những người tham gia khảo sát đánh giá cao chất lượng một số dịch vụ công do khu vực tư nhân cung cấp (y tế, giáo dục, công chứng, giao thông công cộng). Đồng thời, việc nhà nước xác định chuyển giao một số dịch vụ công sang cho khu vực tư nhân thực hiện là một chủ trương nhận được sự ủng hộ của tuyệt đại đa số người tham gia khảo sát (99%). 

Tuy nhiên, đánh giá của người Việt Nam về thực tiễn chuyển đổi sang nền KTTT cũng cho thấy chưa có sự khác biệt đáng kể và rõ ràng trong đánh giá của người dân về tính chất nhà nước hay thị trường của nền kinh tế: Kết quả khảo sát cho thấy, cứ 5 người cho rằng nền kinh tế Việt Nam cơ bản là nền kinh tế thị trường (KTTT) thì cũng gần tới 4 người cho rằng Việt Nam về cơ bản là nền kinh tế nhà nước (KTNN). Kết quả này cho thấy ở Việt Nam, trên thực tế hệ thống KTNN và KTTT vẫn vận hành song song, chưa rạch ròi. 

Về tốc độ cải cách kinh tế, chỉ có 29% người được khảo sát cho rằng tốc độ chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường của Việt Nam trong 5 năm qua là nhanh, trong khi có tới 36% cho biết tốc độ này còn chậm. Rõ ràng, quá trình chuyển đổi sang nền KTTT vẫn tiếp tục song tốc độ thực tế còn chậm so với kỳ vọng. 

Đa số những người ủng hộ nền KTTT vẫn muốn có bàn tay can thiệp của nhà nước để bình ổn giá của những hàng hóa thiết yếu. Tỷ lệ này năm 2014 là 75%, tăng 7% so với 2011. Việc vận hành KTTT ở Việt Nam có thể chưa thực sự tạo niềm tin và đem lại hiệu quả tích cực cho xã hội, như tạo sự cạnh tranh, thúc đẩy giảm giá, cải thiện chất lượng sản phẩm, dịch vụ và do vậy khiến người dân có tâm lý mong chờ bàn tay can thiệp của nhà nước. 

Khoảng 1/ 2 số người tham gia khảo sát cho rằng giá cả hàng hóa thiết yếu được quyết định bởi thị trường, số còn lại cho biết phần lớn giá cả các nhóm mặt hàng này được điều chỉnh bởi các quy định của nhà nước. Tuy nhiên chỉ có 47% đánh giá chương trình này là hiệu quả. Chỉ 19% người trả lời khảo sát đánh giá cao mức độ đóng góp của các DNNN lớn vào nền kinh tế là tích cực/rất tích cực, trong khi tỉ lệ đánh giá tiêu cực ở mức 29%. 

Chỉ 1/5 người trả lời khảo sát hài lòng với tình hình kinh tế hiện nay của đất nước. Đồng thời một số lớn người dân (47%) cũng bày tỏ lo ngại trước khoảng cách giàu-nghèo tăng lên ở Việt Nam. Dù vậy, vẫn có 63% người tham gia điều tra tin tưởng thế hệ tương lai sẽ có cuộc sống tốt đẹp hơn. 

Tiến sĩ Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam đánh giá: “Kết quả này cho thấy những cải cách mà Việt Nam hiện đang thực hiện phù hợp với nhu cầu của đông đảo người dân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng đưa ra những phát hiện đáng chú ý như kỳ vọng rất lớn về vai trò của Nhà nước trong kiểm soát giá cả, tình trạng lưỡng thể của nền kinh tế, đánh giá hiệu quả của chương trình cải cách doanh nghiệp nhà nước hay bình ổn giá chưa cao…."

Theo ông Lộc, kết quả của nghiên cứu này sẽ là những chỉ báo quan trọng cho các cơ quan hoạch định chính sách cũng như các cơ quan nghiên cứu thúc đẩy những chương trình nghiên cứu và hành động cụ thể, nhằm đưa nền kinh tế Việt Nam vận hành đúng hướng, nâng cao chất lượng cuộc sống cho từng công dân Việt Nam.

Phương Dung