Lệnh cấm dùng robot đặt lệnh tác động gì đến các công ty chứng khoán?

Như tin đã đưa, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) vừa có văn bản gửi các công ty chứng khoán (CTCK) liên quan đến hoạt động sử dụng thuật toán, robot và lệnh tần suất cao trong đặt lệnh giao dịch chứng khoán trực tuyến, yêu cầu các công ty chứng khoán thực hiện rà soát và dừng ngay việc sử dụng hình thức đặt lệnh tự động.

Theo đánh giá của cơ quan quản lý, hiện tượng sử dụng công nghệ robot để đặt lệnh giao dịch chứng khoán trực tuyến tự động với tần suất lớn tiềm ẩn nhiều rủi ro và làm ảnh hưởng đến sự ổn định của thị trường chứng khoán.

Cụ thể, việc đặt lệnh tự động làm gia tăng đột biến lệnh từ các CTCK vào Sở Giao dịch chứng khoán trong cùng một thời điểm, dẫn đến số lệnh vào sàn vượt quá năng lực thiết kế của cả hệ thống, gây hiện tượng quá tải hệ thống.

Mặt khác, hoạt động này cũng gây ra nguy cơ dẫn đến việc đổ vỡ dây chuyền khi thị trường chứng khoán diễn biến xấu, từ đó tác động tiêu cực đến công tác quản trị rủi ro của CTCK. 

Thông tin trên đang gây xôn xao trong cộng đồng nhà đầu tư. Ngay trong đêm 9/9, phóng viên Dân trí đã có cuộc trao đổi với ông Bùi Văn Huy, Giám đốc chi nhánh TPHCM Công ty Chứng khoán DSC về vấn đề này.

Giao dịch bằng robot ở Việt Nam không lớn nhưng ngày càng ảnh hưởng

Chúng ta nên hiểu như thế nào về "giao dịch bằng robot" ở đây?

- Giao dịch bằng robot hay giao dịch bằng tần suất cao ngày càng phổ biến ở các thị trường. Hiện tại ở thị trường Mỹ, tỷ trọng giao dịch của giao dịch tần suất cao (High-Frequency Trading - HFT) chiếm khoảng trên dưới 50% khối lượng. Các thị trường châu Âu, con số này khoảng 20-30% thanh khoản hằng ngày.

Ngoài HFT, nhiều giao dịch với mục đích khác cũng thực hiện qua robot đặt lệnh, do đó, khối lượng giao dịch bằng robot chiếm tỷ trọng lớn ở các thị trường phát triển. Không chỉ thị trường chứng khoán mà các giao dịch HFT còn phổ biến ở cả thị trường hàng hóa, ngoại hối hay tiền số.

Ở Việt Nam, hoạt động này đang phát triển ra sao?

- Ở thị trường Việt Nam, chưa có con số thống kê chính thức, nhưng có thể ước đoán việc giao dịch bằng robot chưa phải chiếm tỷ trọng quá lớn.

Tuy nhiên, cũng không thể phủ nhận hoạt động giao dịch bằng robot này đang phát triển nhanh, chiếm tỷ trọng nhiều hơn. Nhiều tổ chức đã và đang có kế hoạch phát triển, cũng như ngày càng ảnh hưởng đến hoạt động của thị trường.

Các trường hợp sử dụng đặt lệnh tự động phổ biến gồm: (1) Tạo lập các sản phẩm như chứng quyền, phái sinh, ETFs; (2) Kinh doanh chênh lệch giá; (3) Chẻ lệnh; (4) Nhận lệnh từ một bên thứ ba hợp tác với các CTCK; (5) Copytrade, hoặc các giao dịch ủy thác trên nhiều tài khoản; (6) Quản trị rủi ro (cắt lỗ, chốt lời) một cách chủ động.

Không rõ theo phân loại của UBCKNN thì tất cả hay chỉ một trong những trường hợp trên được phân loại là giao dịch theo robot.

Đang có rất nhiều tranh luận về robot trading hay HFT, có cả những sự ủng hộ và những sự chỉ trích.

Sự ủng hộ bao gồm việc cho đó là xu hướng tất yếu của ứng dụng công nghệ vào tài chính, quá trình tạo lập và kinh doanh chênh lệch giá bằng HFT giúp tăng thanh khoản và khắc phục những khiếm khuyết, nhưng điểm hạn chế của thị trường.

Nhưng cũng có ý kiến cho rằng HFT khiến thị trường nhiều biến động hơn (high volatility) - tăng/giảm quá mức do các thuật toán giao dịch.

Cần phân loại rõ như thế nào là giao dịch bằng robot

Vậy hoạt động kinh doanh của các công ty chứng khoán thời gian tới sẽ chịu ảnh hưởng thế nào trước lệnh cấm này?

- Giả định tất cả hoạt động nêu trên được phân loại là giao dịch bằng robot, vậy chúng ta có thể phân tích ảnh hưởng của việc cấm giao dịch bằng robot chi tiết thông qua các mảng sử dụng như sau:

Một là tạo lập thanh khoản các sản phẩm như chứng quyền, phái sinh, ETF (quỹ hoán đổi danh mục): Trong quy chế của sản phẩm phái sinh, chứng quyền, ETF đều có quy chế tạo lập. Việc giao dịch bằng robot giúp việc tạo lập dễ dàng hơn. Vậy nên, việc ngừng giao dịch bằng robot sẽ khiến nghiệp vụ tạo lập khó thực hiện hơn khi thực hiện bằng thủ công và người đặt lệnh phải quan sát liên tục.

Tuy nhiên, không phải lúc nào lệnh trên sàn cũng thiếu để phải thực hiện các hình thức tạo lập trên, đặc biệt là phái sinh (HĐTL), còn thanh khoản chứng quyền và ETF không quá nhiều. Do đó, quy định này có thể giảm thanh khoản và tính hiệu quả của tạo lập so với thực hiện bằng máy, nhưng mức độ tác động đến thị trường là không lớn.

Thứ hai là kinh doanh chênh lệch giá. Cụ thể ở đây là mua/bán đồng thời trên thị trường cơ sở và phái sinh (hợp đồng tương lai). Chênh lệch giữa phái sinh và cơ sở của thị trường Việt Nam luôn tồn tại, do đó xuất hiện nhiều cơ hội kinh doanh chênh lệch giá.

Một số CTCK thực hiện sớm các nghiệp vụ này thu được ít nhiều thành quả trong thời gian đầu và kéo dài đến hiện tại. Việc ngừng giao dịch qua robot có thể khiến hoạt động kinh doanh chênh lệch giá khó thực hiện hơn vì thông thường các cơ hội kinh doanh chênh lệch giá có thể xuất hiện rất nhanh và sức người khó có thể thực hiện nhanh được.

Điều này sẽ ảnh hưởng một phần đến thanh khoản thị trường cơ sở (các cổ phiếu trong VN30) và cả thị trường phái sinh. Ngoài ra, nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả kinh doanh của một số CTCK có thế mạnh hoạt động này, có thể họ phải thay đổi chiến lược, tìm nguồn thu khác.

Thứ ba là chẻ lệnh. Đây là hoạt động phổ biến của một số tổ chức/cá nhân khi tạo lập một cổ phiếu nào đó nhằm che lệnh thật. Việc chẻ lệnh diễn ra ở nhiều CTCK khiến hệ thống giao dịch quá tải như đã từng xảy ra và 1 trong những giải pháp khi đó phải nâng lô từ 10 lên 100 nhằm hạn chế điều này.

Việc ngừng hoạt động giao dịch qua robot có thể giúp hạn chế việc quá tải hệ thống và cũng không ảnh hưởng quá lớn đến thanh khoản thị trường.

Thứ tư là, nhận lệnh từ một bên thứ ba hợp tác với các CTCK. Ở cả thị trường phái sinh hay cơ sở, một công ty không có đăng ký kinh doanh môi giới chứng khoán cơ sở hay phái sinh, thực hiện tổng hợp lệnh của các khách của mình, sau đó đặt lệnh qua một CTCK (tạm gọi là nhận lệnh từ bên thứ ba).

Việc không giao dịch qua robot khiến hoạt động này có thể phải ngừng lại vì hoạt động này nếu trên quy mô lớn sẽ gần như phải thực hiện realtime và bằng máy. Quy định mới sẽ ảnh hưởng đến các công ty dạng này và các CTCK có hợp tác với các công ty đó.

Thứ năm phải kể đến copytrade, hoặc các giao dịch ủy thác trên nhiều tài khoản. Đây là hoạt động cũng được triển khai ở một vài CTCK trong thời gian gần đây.

Khi cấm giao dịch bằng máy, việc đặt lệnh trên nhiều tài khoản một lúc có thể gặp nhiều khó khăn hơn khiến các CTCK khó khăn hơn trong việc vận hành dịch vụ này. Tất nhiên nếu khâu vận hành thủ công không thể đáp ứng, ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến thanh khoản.

Hoạt động thứ sáu là quản trị rủi ro (cắt lỗ, chốt lời) một cách chủ động. Đây là tính năng của một số phần mềm giao dịch mới. Việc này phần nào hỗ trợ nhà đầu tư trong việc quản trị rủi ro nhưng mặt khác cũng có thể dẫn đến việc stoploss/chốt lời ồ ạt làm tăng mức độ biến động của thị trường.

Không thực hiện tự động, nhà đầu tư có thể chần chừ hơn trong việc ra quyết định, nhất là khi cắt lỗ. Do đó, việc này cũng ít nhiều ảnh hưởng đến thanh khoản.

Cấm dùng robot đặt lệnh, tác động ra sao?

Vậy tóm lại, sau yêu cầu này của UBCKNN, các bên liên quan trên thị trường ít nhiều sẽ chịu tác động?

- Đó là chắc chắn rồi. Tuy nhiên như tôi đã phân tích ở trên, việc cấm dùng robot sẽ có ảnh hưởng tới từng đơn vị, từng hoạt động ở mức độ khác nhau.

Cụ thể, về thanh khoản chắc chắn là có bị tác động nhưng ở mức độ trung bình vì tỷ trọng giao dịch bằng robot ở Việt Nam chưa cao và một số hoạt động giao dịch bằng máy vẫn có thể giao dịch bằng thủ công.

Về mức độ biến động thị trường thì theo tôi mức tác động là "một phần", vì như các phân tích ở trên, mức độ biến động sẽ được giảm bớt. Các nghiên cứu trên thế giới cũng chỉ ra HFT làm tăng biến động thị trường.

Trong khâu vận hành, đương nhiên là một số nghiệp vụ sẽ gặp khó khăn hơn nếu thực hiện thủ công.

Với các CTCK và các công ty trong ngành tài chính, yêu cầu này của cơ quan quản lý sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến một số CTCK có nguồn thu lớn đến từ các mảng kinh doanh như kinh doanh chênh lệch giá, copytrade, ủy thác, các CTCK nhận lệnh gián tiếp từ bên thứ ba qua robot…mà chưa tìm được giải pháp thay thế, các công ty hợp tác với các CTCK để triển khai dịch vụ cho khách hàng…

Còn tác động tới thị trường chung thì điều này có thể giảm rủi ro, biến động chung của thị trường.

Nhưng dù sao HFT vẫn là xu hướng và cá nhân tôi thì ủng hộ những cái mới và xu hướng toàn cầu. Hy vọng khi triển khai KRX xong và khi lên phương án quản lý được hệ thống ổn định, cơ quan quản lý sẽ nới dần các hoạt động này, vừa đảm bảo thị trường phát triển ổn định, vừa đảm bảo việc công nghệ hóa các giao dịch trên thị trường.

Xin cảm ơn ông!